У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
Так што прыходзілася спяшацца.
Пра ваўка ўспамінаць не было калі. Хатняя жывёла спакойна пасвілася ў полі. Ніякіх набегаў драпежнікаў не чакалася. Мацёры наогул, здавалася, сышоў у іншыя мясціны.
W * *
Але з першым снегам мацёры аб’явіўся. Яго адзінокі след з адбіткам правай кульцяпкі бачылі многія. I зблытаць яго ні з якім іншым было немагчыма. Толькі цяпер гэты воўк, будучы адзін, пакуль што не нападаў ні на кога, блукаў па наваколлі. І называлі яго цяпер усе Клыпаногім.
А як толькі снежны покрыў прыкметна патаўшчэў і ўдарылі моцныя маразы, узнавіліся воўчыя разбоі. Ахвярай пачатку зімы стала хатняя птушка суседа-паляўнічага. Праз тры дні з канцавой вясковай хаты прапала гадавалая каза. А аднойчы Клыпаногі спрабаваў напасці нават на хутараніна, які вяртаўся позна з вёскі. Уратавацца таму дапамаглі толькі запалкі. Як толькі воўк падыходзіў зусім блізка, хутаранін паліў запалку, і воўк адыходзіў. Так паўтаралася многа разоў. Клыпаногі ішоў за чалавекам да самага хутара. Добра, што запалак хапіла да канца. А як толькі перапуджаны чалавек крануўся веснічкаў плоту ягонай хаты ды схапіў частаколіну, Клыпаногі імгненна знік, нібы растварыўся ў цемры.
Трэба было нешта рабіць, каб знішчыць драпежніка. Бо іншага паратунку быць не магло. Ды саўладаць з такім бывалым шэрым разбойнікам, які пабачыў на сваім вяку больш за каго, было далёка не проста.
Некалькі разоў паляўнічыя спрабавалі выйсці на Клыпаногага з сабакамі. У вёсцы было некалькі добрых учэпістых ганчакоў. Яны добра бралі след і не ленаваліся доўгі час ісці па ім. Але ён па-ранейшаму значна пераўзыходзіў сабак у хуткасці, нягледзячы на калецтва. Бегаў бездакорна і не пакідаў паляўнічым ніякіх шанцаў па поспех.
Спрабавалі прыводзіць ваўка да здыхляціны. Некалькі разоў паляўнічыя выкладалі каля лесу вантробы здохлай жывёлы, забітых свіней. І ён ахвотна наведваўся туды. Але ні расстаўленыя вакол прынады пасткі, ні арганізаваныя засідкі вынікаў не давалі. Клыпаногі заўсёды з неверагоднай разліковасцю абыходзіў пастку, з’ядаў мяса і зноў хаваўся ў лесе. А калі паляўнічыя прымайстроўваліся на ноч на засідку, дык беспамылкова адчуваў гэта і проста не хадзіў туды. А варта было паляўнічым толькі зрабіць адпачынак на адну ноч, як воўк прыходзіў і з’ядаў прынаду.
Адзін з паляўнічых, якога больш за іншых турбавала гэта, наведаўся неяк да нас і папрасіў баць-
ку, каб той паехаў разам з ім прасіць дапамогі ў Кузьміча. Бацька рэдка адмаўляў людзям і адразу згадзіўся. Тым больш што і ён, як і ўсё тутэйшае насельніцтва, трывожыўся за жывёлу.
Але Кузьміч прыехаць не змог. Ён моцна занядужаў і амаль не злазіў з печы. Толькі калі хто да яго наведваўся, з цяжкасцю спускаўся на падлогу і, з паўгадзіны пасядзеўшы разам за сталом, лез назад.
Па ўсім было відаць — і па задрыжэлых руках, і па хіплай гаворцы, што хвароба моцна прыціснула яго, і стары падкошаны арганізм коштам неймаверных намаганняў супраціўляўся ёй.
Тым не менш вопыт пражыўшага век паляўнічага сыграў сваю ролю, ды і жаданне дапамагчы было. Словам, Кузьміч даў ім некалькі парад, а таксама пахучую прыманку і некалькі пілюль моцнага яду — стрыхніну.
Дастаткова, каб некалькі сотых долей грама гэтага рэчыва трапіла ў кроў драпежніка, адразу ж надыдзе смерць. Пілюлі былі падрыхтаваны такім чынам, што калі іх раскусіць, то ўтвараецца сухі, у выглядзе пылу, парашок. Самая малая яго порцыя, калі трапіць нават не ў кроў, а хоць бы ў органы дыхання, выкліча немінучую смерць звера ў выніку поўнага паралічу сістэмы дыхання. На погляд Кузьміча, толькі гэткі сродак мог знішчыць драпежніка.
Небяспечна гэта. Яд жа разносяць па лесе птушкі і дробныя звяркі. Але іншага выйсця не было. Прыходзілася рызыкаваць.
Паколькі да дзеда ездзілі ўдвух, то і далей вырашылі дзейнічаць разам. Падаліна ў калгасе знайшлася. Той жа дзень адвезлі яе да лесу і нават далі крыху пагрызці сабакам. Гэта стары ляснік параіў ім так зрабіць, бо ваўкі заўсёды ахвотней бяруць прынаду, калі яе краналі ўжо да гэтага іншыя жывёлы — лісіцы, сабакі ці хоць бы сарокі або вароны, Відаць, гэтак бяспечней.
Пілюлі заклалі ў кавалкі мяса невялікіх памераў і кінулі іх на распораны трыбух. А каб воўк 226
ухапіў перш-наперш менавіта гэтыя кавалкі, якраз і спатрэбілася спецыяльная пахучая прыманка, якую таксама ўдружыў ім Кузьміч.
Ён сам рыхтаваў гэту прыманку і часта карыстаўся ёю. Заўсёды, калі прыходзілася забіваць к зіме падкалядную свінню, нейкую частку печані і лёгкіх ён абавязкова пакідаў для гэтых асаблівых мэт. Кавалкі вантробаў дробненька крышыў да самых мізэрных памераў і змяшчаў у звычайны шкляны слоік. У разліку на літр дабаўляў туды яшчэ тры—пяць грамаў анісу. Затым шчыльна закрыты той посуд падоўгу выстойваў на акне, пакуль змесіва поўнасцю не раскладалася на прадукты распаду пад уздзеяннем хоць і бедных, але ж праглядваўшых калі-нікалі промняў зімовага сонца.
На гэтую прыманку ён ускладваў найбольшую надзею, хоць падобных рэцэптаў ведаў дастаткова многа. Галоўнае, што яе было лёгка прыгатаваць і можна спажываць у любую часіну года.
На гэты раз яна таксама прыйшлася дарэчы. Каб не наклікаць падазронасці, тушу злёгку папырскалі гэтым змесівам у некалькіх месцах, а запраўленыя стрыхнінам кавалкі палілі больш інтэнсіўна. А каб да прынады ахвотней падляталі сарокі і іншыя птушкі, тым самым прытупляючы пільнасць ваўка, рассыпалі яшчэ і некалькі жменяў пахучага напрышчанага ячменю.
Клыпаногі патрапіў на прынаду на другую ноч. Разлікі мудрага лесніка спрацавалі беспамылкова. І прыманка не падвяла.
Але нават перад немінучай смерцю, мацёры, як заўсёды, аказаўся на вышыні. Неверагодая кемлівасць і зайздросная чуйнасць, калі ён апынуўся, здаецца, на самай “вастрыні ляза”, усё ж дыктавалі яму шляхі да выйсця.
Як і разлічвалася, воўк адразу ўхапіў адзін з кавалкаў, начыненых стрыхнінам. Але, адчуўшы нядобрае і нават, можа, раскрыўшы ў роце пілюлю, пачаў адрыгваць ежу.
Нейкае ўздзеянне стрыхніну, па ўсім было бачна, воўк усё-такі адчуў. Болей ён зусім не дакра-
нуўся да тушы мяса і адразу скіраваў да лесу. Па дарозе валялася некалькі паўператраўленых кавалкаў ежы, нават той, што даводзілася праглынуць яму многа раней, яшчэ да з’ўлення ля прынады.
Звер сыходзіў густою пенай, якая выразнымі застылымі камякамі выдзялялася нават праз палову сутак, на паверхні снегавога насту.
Цяжка было меркаваць, чым гэта закончылася, хутчэй за ўсё драпежнік павінен быў загінуць. Бо цудаў на свеце ўсё-такі не бывае, і стрыхнін павінен быў зрабіць сваю справу. Але калі мацёраму нейкім чынам усё ж удалося пазбегнуць пранікнення хоць адной крупінкі яду ў яго дыхалку, то ўсякага зыходу можна было чакаць і на ўсякія нечаканасці прыходзілася разлічваць. Толькі будучае магло разгадаць загадку.
Міналі дні, тыдні. Ужо і зіма была на зыходзе, але нікому не надаралася бачыць слядоў Клыпаногага. Ды і наогул слядоў ваўкоў у акрузе не бачылі.
* * *
Даводзілася хутаранам і вяскоўцам бываць і ў лесе. Нарыхтоўка дроў заўсёды праводзілася ў зімовы перыяд, калі людзі меней, а дакладней сказаць, зусім не заняты палявымі работамі, ад якіх у іншыя часіны года зусім неўправарот. I хоць у марозны перыяд заснежанай зімы і вазня з дровамі асаблівай радасці не нясе, але што ж паробіш — далёка не заўсёды прыходзіцца рабіць тое, чаго табе хочацца. Хутчэй, наадварот. Як трэба, дык мусіш незалежна ад свайго пажадання прыстасоўвацца і да капрызаў надвор’я, і да дурасці кіраўнікОў. Тым болей беднаму мужыку. У любым выпадку мужчынам у лесе зімою даводзілася бываць дастаткова часта. Але і там падазроных слядоў ніхто не бачыў.
І станавілася зразумелым, што мацёры клыпаногі драпежнік дайшоў недзе ў лясным гушчары.
•k It -к
Прайшло тры гады. Многае змянілася, напоўнілася новым зместам і асаблівасцямі. Змяняліся паступова жыццё і быт хутаран. He так ужо і адрознівалася яно ад ранейшага, але ўсё ж такі нейкае адрозненне было. У каго пабудова новая з’явілася, у каго гаспадарка пабагацела. А ў каго і наадварот.
Толькі клопатаў, здавалася, не паменшылася, a ўсё павялічвалася. Ды і калі іх не было ў селяніна?! Днём у калгасе працуе, а пасля работы прыйдзі дадому ды ўпраўся. To падходжвайся, то ў агародзе калупайся. Трасца б яго пабрала з такім жыццём!
Падрасталі дзеці. А гэта яшчэ дабаўляла турбот. Бо толькі на першы погляд здаецца, што найцяжэй даводзіцца покуль яны малыя, а вось крышачку яшчэ падрастуць, і з імі будзе лягчэй. He, правільней, мабыць, другое. І справядліва, відаць, часам гавораць, што малыя дзеці — малыя клопаты, вялікія дзеці — і клопаты вялікія.
Так што час на ўсё накладваў свой адбітак, сціраючы ў памяці адно і запаўняючы іншым. Даўно акалеў наш сабака Рэпко. У двары ўжо сустракаў гасцей залівістым брэхам яго малады пераемнік Байкал — падарунак матчынага брата з Наваградка. І пра воўчыя тыя разбоі ўжо ніхто і не ўспамінаў, тым болей не было пра іх гаворкі падрабязнай. Вось і лічы пасля гэтага, што тры гады — адрэзак часу нязначны. Але ж не, аказваецца, зусім нават і не малы, і падзей і перамен прыносіць ой як многа. Відаць, бег часу залежыць не ад яго самога. Паняцце гэта, зрэшты, нейкае непамернае і больш падпарадкоўваецца таму, якога роду зместам вы яго напаўняеце.
•к -k -к
Пра Клыпаногага ўжо таксама забыліся, а ён раптам узяў і аб’явіўся, аб’явіўся сам. Заявіўся тады, калі і наогул ніхто не мог падумаць, што да гэтай пары ён жывы. А мацёры драпежнік, ад якога па
разліках і косці павінны ўжо былі сапрэць, раптам нечакана і бесцырымонна, ва ўсёй яго жорсткай велічы паўстаў перад тымі, хто раней тэрміну спісаў яго з рахунку, быццам узбуджаны злосцю ўзняўся з таго свету.
Спачатку заўважылі яго сляды і нават не паверылі гэтаму. Але сляды з’яўляліся зноў і зноў, пераблытаць іх ні з якімі іншымі было проста немагчыма. А гэта з.начыла, што хутка і горшага можна будзе чакаць. І доўга чакаць не прыйшлося.
Хутка пачаліся яго набегі, бязлітасныя і знянацку. За гэты значны адрэзак часу Клыпаногі не завёў для сябе новую сям’ю, бо зграя не суправаджала яго, а дзейнічаў, як раней, у адзіночку. Чаму было гэта менавіта так, сказаць цяжка ці зусім немагчыма. Бо мог жа ён, напэўна, за гэты час знайсці сабе спадарожніцу.
КНІГІ ОНЛАЙН
