У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
Пераход зайца, якога ўжо чакала ліса, таксама не застаўся незаўважаным. Драпежніца пры гэтым не стала чакаць, пакуль заяц наблізіцца, каб пасля разлічана і знянацку накінуцца з засады. Ёй дастаткова было адчуць яго месцазнаходжанне, каб, не прамарудзіўшы, пачаць праследаванне. А пасля ўжо яна без цяжкасці магла весці пагоню, бо белы колер заячай шкуркі быў бы для яе выдатным арыенцірам. Тым больш у лесе ліса куды спрытней любога іншага звера — віхляе, вырабляючы нават самыя неверагодныя віражы, у чым ёй выдатна дапамагае хвост, які служыць адначасова надзейным балансірам і замяняе руль. Ды і кемлівасці ёй не займаць.
У полі заяц спрытнейшы. За ім цяжка ўгнацца лісе. А вось у лесе рознае здараецца. Там не заўсёды ўдаецца ўнесці доўгія ногі касавокаму, калі распачынаецца паміж імі вымушанае спаборніцтва. Козыры тут у абодвух амаль роўныя, і поспех бывае на баку больш удачлівага. А ўдача, вядома, суправаджае таго, хто лепей валодае іншымі дадатковымі сродкамі ў барацьбе — кемлівасцю, маскіроўкай, веданнем мясцовасці, а галоўнае — вопытам.
Ва ўсім гэтым ліса адчувальна пераўзыходзіла зайца.
I хто ведае, чым бы ўрэшце закончылася пагоня, калі б не простая выпадковасць. Уцякаючы, Парванае Вуха натрапіў на ўжо знаёмы яму статак жывёлы, якую яшчэ выганялі на пашу, каб хоць трохі падпасвіць яе на палетках ды сэканоміць за кошт гэтага вязанку-другую сена, ды адначасова проста даць скаціне больш пабыць на волі перад доўгім перыядам стойлавага ўтрымання ў зімовы час. Пастухі ж былі на гэты раз з сабакамі.
Сабакі заўважылі зайца і кінуліся было за ім. Але амаль у той жа час яны ўбачылі лісу, якая, не паспеўшы зарыентавацца і захапіўшыся праследаваннем зайца, таксама выскачыла да гэтага месца. Сабакі адразу кінулі зайца і прыняліся праследаваць больш важнага звера — рыжую куму.
Але ж былі гэта, вядома, не якія-небудзь ганчакі ці іншыя дасканалыя сабакі. Ліса без цяжкасці заблытала дварнякоў і пакінула іх, як гавораць, з носам. Але зайцу, выходзіць, яны саслужылі ролю выратавальнікаў. Калі не ад смерці, дык пазбавілі ад доўгай пагоні і вымушаных схованак. А каб не яны, хто ведае, якім чынам маглі разгарнуцца далейшыя дзеі.
Гэты выпадак беляка ацвярэзіў. 3 яго была збіта бравада самаўпэўненасці і бясстрашша, якая бывае каварнай і абарочваецца часам далёка не суцяшальнымі вынікамі. Яшчэ добра, што абышлося. Цяпер Парванае Вуха не грэбаваў асцярогай. Зразумеўшы “здрадніцкую” ролю сваёй выліняўшай шкуркі, ён імкнуўся не трапляць на злое вока, падоўгу за-
трымліваўся ў найбольш недаступным і, галоўнае, непраглядным гушчары, у кустоўі ядлоўцу ды ў зарасніку маладых ялінак і хвояў.
Так і хаваўся цэлымі днямі, як некалі ў самым пачатку жыцця, адчуваючы сваю бездапаможнасць і недарэчнасць. І толькі калі па-восеньску шчыльная непраглядная цемра ночы густымі клубамі ахутвала халадзеючыя імшары, асцярожна вылазіў з гушчару і накіроўваўся да бліжэйшага поля, каб хоць трошкі падкарміцца. Тут, калі надарыцца, не дай Бог, вораг, можна хоць паспрабаваць уцячы — разгону для гэтага хопіць.
Беляку станавілася крыўдна за свой лёс. Тым болей што да яго ніяк не даходзіла, чаму прырода надзяліла яго гэткім незразумелым, не тое каб карысным, а ўвогуле, як яму здавалася, зусім недарэчным дарам. Нікуды не высунешся цяпер — таго і глядзі: адразу будзеш заўважаны.
Але не варта вінаваціць зайца. Трэба ж помніць, што было яму, як-ніяк, нават меней чым год ад роду. Пражыў ён пакуль што толькі ад вясны да восені і снегу, вядома, ніколі не бачыў, і здагадацца аб яго існаванні не мог. Таму і незразумелай і нават крыўднай была для яго наяўнасць белага футра.
Парванае Вуха па-ранейшаму пазбягаў адкрытых месцаў і хаваўся ад ворагаў — то залягаў у шчыльным ельніку, то забіраўся ў суцэльны буралом, то клаўся на днёўку ў сухую густую траву. A ў самы апошні час аблюбаваў утульнае месца пад вяршыняй вывернутай ветрам елкі. Адтуль добра праглядвалася ўсё навокал, а галоўнае, пад падняўшымі, нізка апушчанымі лапкамі можна было надзейна схавацца. У выніку атрымлівалася двайная выгада — ты бачыш усіх, хто праходзіць ці пралятае побач, а цябе ніхто. А па паху залёгшага зайца, калі вы памятаеце, учуць не ўдаецца.
У такіх складаных клопатах і напружанні прайшоў яшчэ з тыдзень. 3 поўначы мацней падзьмулі вятры. Яны заводзілі свае песні і пасвіствалі да долу, згінаючы маладзенькія кусцікі, учынялі свае
імклівыя віражы ў кронах высокіх векавых дрэў, зрываючы з галін апошняе лісце. Разам з паўночным ветрам прыйшлі і першыя маразы.
Дробныя лужыны і невялікія азёры адразу зацягнуліся лёдам. А імклівая лясная рака не спяшалася здавацца марозу. Спачатку лёд утварыўся ўздоўж берагоў, дзе быў найбольш тоўстым і трывалым. А чым далей ад берага, болып празрыстай і танейшай рабілася яго корка, сыходзіла паступова на зусім танюсенькі крохкі край, ад якога адрываліся імклівым цячэннем крыштальныя кавалачкі, намярзалі і пашыраліся зноўку. Глыбы лядовага панцыра пашыраліся далей і далей, разрасталіся ад берагоў, імкнучыся поўнасцю захапіць сабою водную плынь, каб скаваць нястрымную бурлівую рэчку, узяць яе ў палон ціхага зімовага маўчання.
Стала прыкметна халадней, але зайца надзейна грэла футра. Ён па-ранейшаму выбягаў ласавацца на суседнія з гушчаром пшанічныя і жытнёвыя палі, дзе хутка наядаўся пакрытай інеем руні. Ад пераўвільготненай ежы не адольвала смага, і не трэба было рабіць дадатковых і не заўсёды бяспечных пераходаў да ракі. Жыццё зноў увайшло ў нейкі звыклы, вымераны рытм з паўсядзённым чаргаваннем адных і тых жа з’яў і паводзін.
Але аднойчы адбылося нешта дзіўнае. Папярэднія дзеі разварочваліся як заўсёды звычайна. 3 надыходам вечара Парванае Вуха асцярожна выбраўся з гушчару і густым ельнікам ціхенька паскакаў у бок поля. Гэтак жа паспяхова дабраўся туды і прыступіў да “трапезы”. Марозік трохі адпусціў, свежая размякчэлая рунь стала больш пяшчотнай і лёгка скублася, праганяючы дзённы голад. Гуляць па полі, як гэта ён калі-нікалі рабіў, бо меней баяўся тут драпежнікаў, у гэты раз не стаў і накіраваўся зноў у знаёмы гушчар. Яго адольвала стома, і ён насуперак сваёй звычцы класціся на адпачынак днём з задавальненнем прылёг ва ўлюбёным месцы на сваёй абжытай ляжанцы, хоць раней у пацёмках ніколі не спаў. Была ўжо сярэдзіна ночы. Вецер паволі аціхаў, змаўкаў яго жаласны свіст. Па-
слабеўшы з вечара мароз пачаў брацца з новай сілай. Зайчык падгарнуў лапкі, схаваў у поўсць свой вільготны носік і задрамаў.
Прачнуўся ён быццам на іншым свеце. He пазнаць было ні зямлю, ні дрэў, ні самога наваколля. Усё было дзіўна белым, нібы абліта густым малаком. Але было гэта зусім не малако. Нешта мяккае, халоднае і пушыстае. Зайчыку ніколі не даводзілася бачыць такое. Гэта мяккае “нешта” нібы коўдрай укрыла зямлю, павісла на галінах дрэў, на некаторых з іх утвараючы суцэльныя, дзівоснай формы шапкі. Зайчыка нават самога засыпала гэтай суцэльнай беллю.
Парванае Вуха быў да неверагоднасці здзіўлены і баяўся нават зрушыцца з месца. Толькі зацікаўлена і насцярожана лыпалі яго вочкі, падазрона і баязліва аглядаючы ўсё навокал. Пакуль ён япгчэ не разумеў, што гэта проста выпаў снег і ніякага дзіва ў гэтым няма, што ў будучым такое будзе паўтарацца кожную зіму. Снег той быў зайцу толькі на руку — паспрабуй, разглядзі цяпер яго беленькую спінку сярод белых бяскрайніх прастораў.
Спачатку Парванае Вуха падазрона панюхаў перад сабою чуйным носікам. “Белая коўдра” наогул нічым не пахла. Тады нерашуча паспрабаваў крануць снег лапкай. Таксама нічога страшнага. Мяккі, халаднаваты і зусім не кусаецца. Зайчык пасмялеў. Ен узняўся на ногі і рашуча страпянуў усім сваім целам. Свежы сыпкі снег, што пакрываў яго спінку, галаву і вусны, малюсенькай хмаркай завіс у паветры, ззяючы ў скупых промнях халоднага зімовага сонца мноствам іскарак, агеньчыкаў, зорачак. Ну, як тут не развесяліцца ад такой прыгажосці! І зайчык узрадавана заскакаў па падасланай белай коўдры. Скок у адзін бок, скок у другі. Ой, як хораша! І бегчы нават прыемней. Па мёрзлай цвёрдай зямлі, калі прабяжыш дастатковы кавалак адлегласці, то і ногі ныць пачынаюць, і ў суставах аддае, а часам і да болю разбіваюцца лапкі. А тут выгада адна — мякка, роўна, а холадам ад яго не асабліва і аддае. У крайнім выпадку нічуць не ха-
ладней за мёрзлую настылую зямлю. Усе ямкі засыпаны, вастраносыя каляіны і няроўнасці глебы схаваны, прастор і бель наколькі хопіць вока. Толькі вось сляды, нібы здрадніцкая інфармацыя, застаюцца. Куды ні пойдзеш — па следзе ўбачыць можна. Што дзе рабілася, хто куды наведваўся — аб усім можа расказаць створаная прыродай белая лясная кніга, у якой самі лясныя жыхары пішуць аб сваіх прыгодах. Але ж гэта бяда для ўсіх аднолькавая. 3 гэтым неяк асвоіцца можна.
Так ці інакш, але з гэтага моманту Парванае Вуха адчуваў сябе куды больш упэўнена. Агульная назва “бяляк” цяпер адпавядала яму поўнасцю. Рэчаіснасць узяла сваё. Яна азначала нешта куды больш важнае, жыццёванеабходнае, чым далёка не кожны мог пахваліцца.
Ён болей не хаваўся ўвесь час у лясным гушчары, вёў больш актыўны і, можна сказаць, разгульны спосаб жыцця. Часам рабіў досыць далёкія пераходы на аддаленыя палі з пакатымі пагоркамі, з якіх здзімаўся снег, не трэба было выграбаць азіміну з-пад яго тоўшчы лапкамі. Вецер быццам рабіў зайчыку падарунак. А Парванае Вуха з удзячнасцю карыстаўся яго паслугай.
На шляхах сваіх пераходаў зайчыку трапляліся часам воўчыя і лісіныя сляды. Гэта, вядома, насцярожвала яго, і бяляк адразу мяняў маршрут. Адначасова ён пасцігаў новую для сябе навуку — вучыўся заблытваць сляды на снезе і хавацца ад ворагаў у новых умовах.
Бо не-не, а часам і набрыдзе нехта на яго след — х так што да ўсяго патрэбна быць гатовым. Аднойчы яго спрабавала дагнаць маладая ваўчыца, але была, відаць, не асабліва галоднай. Бо пасля двух працяглых разблытванняў заечага следу паленавалася працягваць пагоню і падалася шукаць іншы занятак. А аднойчы ўвязаўся сялянскі сабака. 3 гэтым прыйшлося змарнаваць куды больш часу. Бяжыць, бяжыць ад яго бяляк, далёка ззаду пакіне свайго праследвальніка, а толькі прысядзе ля пянька, аддыхаецца як след — брэх ужо зноў зусім побач.
КНІГІ ОНЛАЙН
