У нерушы дзікай прыроды
Вячаслаў Стома
Выдавец: Юнацтва
Памер: 382с.
Мінск 2001
Зноўку даводзілася пускацца наўцёкі. Зноў брэх ужо ледзь чутны, і можна перадыхнуць. Ускочыць заяц на купіну, прыслухаецца, але ж усё роўна пагоня настойліва набліжаецца ў гэты бок. Надакучылі зайчыку ўцёкі. Давай да хітрыкаў розных прыбягаць.
Зрабіў доўгі прамы след па самым гушчары, a потым — скок у бок і пабег назад. Пабег, пабег і затаіўся. Ляжыць нерухома і слухае. А зусім побач сабака па яго папярэднім следзе гарцуе — не асабліва спяшаецца, баіцца прагледзець які падвох. A толькі прабег падалей, заяц ціхенька дабраўся да таго ж следу і задаў драпака ў зваротным кірунку.
Так і прагулялі ў схованкі да самага вечару. Вязкі, учэпісты аказаўся сабака. Ніяк не хацеў пакінуць след. Але спрытнасцю асаблівай не выдзяляўся. Так што Парванае Вуха лёгка ўцякаў ад яго, заблытваў сляды, адпачываў і зноў рабіў далёкую перабежку.
А з надыходам вечара дзея закончылася сама сабою. Надышоў час вяртацца да сваёй будкі пад апеку свайго гаспадара. Ноччу сабака сам лесу баіцца. А зайцу толькі гэта і патрэбна было. Адсопся пасля доўгіх пераходаў, падбадзёрыўся і паскакаў на жытнёвае поле папаўняць страчаныя калорыі.
Зіма з кожным днём больш упэўнена заяўляла аб сабе. Мацнелі маразы. Разгульвалі на апусцелых палях завірухі. Падсыпала снегу паступова ўсё болей і болей. Найбольш актыўныя снегапады, якія былі зайцам па гусце, пачыналіся ў другой палове ночы. Зайцы рабілі даволі значныя пераходы на самыя аддаленыя палі, наядаліся там, і калі снегапад не пераставаў, то не марнавалі сябе непатрэбным блытаннем следу, без дадатковых мудрасцей наўпрасткі вярталіся назад — кожны да сваёй аблюбаванай схованкі і адразу зручней залягалі аж да наступнага вечара. Снег, які ішоў аж да раніцы, засыпаў за ноч сляды і знайсці зайца было немагчыма, хіба што выпадкова натрапіць на лежню.
Аднак частыя зацяжныя снегапады неслі за са278
бою і мноства непрыемнасцей. Але тыя больш датычылі іншых жыхароў. Снегавы покрыў рабіўся ўсё таўсцейшы. Праз яго глыбокі наст не дабрацца было да сёлетняй травы. Капытным каштавала многіх намаганняў, каб здабыць для сябе хоць нейкі корм. He менш складанасцей узнікала нават для паспяховага перамяшчэння. Тонкія ногі патаналі ў глыбокіх налётах. Рухацца даводзілася па жывот у снезе. А гэтак асабліва далёка не зойдзеш.
Звычайна мнргія звяры трымаліся цяпер пастаянных сцежак. І хоць тыя рэгулярна замяталіся і губляліся з выгляду, усё ж яны без цяжкасці адшуквалі іх і зноў утрамбоўвалі ў чарговы раз, утвараючы часам сапраўдныя дарогі. Нават ваўкі прытрымліваліся гэтага, блукалі не беспарадкава, а строга арганізавана, ланцужком, ступаючы ў папярэдні след. Толькі калі патрабавалася падсцерагчы ці высачыць ахвяру, выходзілі са шляху і неахвотна перабягалі па рыхлым снезе, узнімаючы за сабой слупы снегавага пылу. Нават ім зімовыя вандраванні асаблівага задавальнення не неслі.
Парванае Вуха такія цяжкасці не турбавалі. Заяц-бяляк у адрозненне ад многіх іншых насельнікаў добра прыстасаваны да жыцця ў зімовым лесе. Яму практычна не страшны ніякі, нават самы глыбокі снег. Яго заднія лапы дастаткова шырокія, a пад зіму яшчэ і густа абрастаюць пуховай поўсцю. Пушыстыя круглыя лапы, нібы шырокія плашкі, надзейна ўтрымлівалі яго нават на зусім рыхлых гурбах снегу. І гарцаваў заяц па сыпучых намётах, быццам на кароткіх паляўнічых лыжах.
Дадатковую перавагу перад іншымі надавала яму і белая афарбоўка футра. Шкурка яшчэ больш уцяплілася, стала гусцейшай і набыла выключнай чысціні белізну. Усяго толькі некалькі месцаў на ўсім целе чамусьці захавалі ранейшую афарбоўку: кончыкі вушэй, быццам дзеля таго, каб бачыць дзе яны канчаюцца, былі, як вугольчыкі чорнымі ды ўспыхвалі яркімі аксамітамі пужлівыя вочкі. Але ж гэта зусім не бяда. Надламаныя галінкі ды кавалкі кары
на снезе таксама валяюцца. А вочкі, калі патрэбна, то і заплюшчыць можна.
Тым не меней перавагамі сваімі Парванае Вуха залішне не фанабэрыўся. Бо ўжо быў навучаны, што празмерная самаўпэўненасць нярэдка бядой абарочваецца.
Ён па-ранейшаму трымаўся ляснога гушчару, залёгшы днём дзе-небудзь пад нізкім кусцікам, невялікай елачкай альбо за шырокім пнём. Звыклы выпрацаваны рытм жыцця яго задавальняў. 3 надыходам прыцемак пакідаў свае месцы днёўкі і нетаропка, час ад часу спыняючыся і прыслухоўваючыся да вячэрняй цішыні, шырокімі замарудненымі скачкамі накіроўваўся да месцаў кармлення.
Прывычна жыраваў на пасевах азімых, часта разам з іншымі зайцамі-белякамі наведваў гэтыя мясціны. Падарожнічаў на бліжэйшыя лугі і абкошаныя паляны, дзе снег здзімаўся з адкрытых участкаў і трава была болей даступнай.
У час асабліва працяглых снегападаў Парванае Вуха задавальняўся галінкамі асіны, карой маладых дрэўцаў. Калі-нікалі наведваўся да паселішчаў чалавека на хутары і леснічоўкі, што знаходзіліся часам на досыць значнай адлегласці адсюль, і абгрызаў кару маладых яблыняк. Толькі вось чаромху не грыз ніколі ні кару, ні галінкі. Яна для зайца — сапраўдны яд. І хоць ніхто не вучыў яго аб тым, Парванае Вуха адчуваў гэта, як кажуць, нутром і ніколі не дапусціў у гэтым сэнсе памылкі.
Заяц сталеў, шырэй пазнаваў мясцовасць у сваёй ваколіцы. 3 часам пачаў наведваць усё больш і больш далёкія закуткі і прагаліны, прадпрымаць доўгія пераходы, асабліва пасля зацяжных снегападаў, пасля якіх Парванае Вуха праходзіў значныя адрэзкі шляху — да дзесятку і болей кіламетраў без перапынкаў — і напрамкі. І толькі пад раніцу, калі набліжаўся час залегчы на спячку, пачынаў тады хітрыць, рабіць “здвойкі” і ў рэшце рэшт, скокнуўшы ўбок, залягаў. Драпежнікам было не проста адшукаць яго.
Усё было б добра, калі б у лесе не пачалі з’яў-
ляцца паляўнічыя, часам адны, але часцей яшчэ з сабакамі. І тых і другіх паасобку абдурыць можна, а вось усе разам яны былі куды больш небяспечныя.
У кожнага ёсць свае недахопы. І ў зайца, і ў паляўнічага. Праціўнік заўсёды спрабуе накіраваць іх сабе на карысць. Паляўнічы, напрыклад, добра ведае, што падняты з лёжкі заяц, калі яго настойліва праследуюць сабакі, бяжыць звычайна па крузе. Чаму гэта так — хто яго ведае? Кажуць, нават заблудзіўшыся ў тайзе, чалавек пачынае кружыць. Здаецца, ідзе прама, а ў выніку зноў вяртаецца на папярэдняе месца. Можа, так адбываецца і з зайцам.
Паляўнічы ж гэта добра ведае. I стараецца заняць месца дзе-небудзь на шляху яго магчымага пераходу. Малады зайчык робіць невялікі круг, старэйшы — паболей, а дарослы — і зусім вялікі. Чакаць яго даводзіцца даволі доўга.
Хоць у час гону бяляк і варочаецца назад, па некалькі разоў праходзячы аднымі і тымі ж месцамі, тым не менш своечасова згледзець яго паляўнічаму ўдаецца далёка не заўсёды. Ен пазбягае бегчы па адрытых небяспечных месцах, у лагчынах — прытрымліваецца іх краёў. Паводзіны зайца могуць залежаць і ад надвор’я — па падмарожаным ранішнім шарпаку ён выконвае вялікі круг, пры ветры кругі бываюць значна меншымі.
Бяляк у гэтых адносінах куды ў болып выгадных умовах, чым яго стрыечны брат — русак. Шэранькую шкурку таго ў адкрытым полі добра відаць. Бяляк жа трымаецца густога лесу. Тым больш увесь белы. Паспрабуй згледзь яго, калі маланкай сігане па-за дрэвамі. І тут жа знікне з вачэй. Ганчакі ў глыбокім снезе па вушы вязнуць у гурбах, а бяляк лёгка сцелецца па версе на пушыстых доўгіх нагах. У кожнага свае перавагі.
Да таго ж на кругах кожны заяц спрабуе збіць сабаку, час ад часу пятляючы, спяшаючыся і ацэньваючы абставіны, калі ёсць патрэба, робячы мноства неразборлівых слядоў, і пасля, затойваючыся,
а адчуўшы, што гончы пайшоў пакуль што па памылковым следзе, робіць некалькі вялізных бясшумных скачкоў, аддаляецца ўбок, а то і выходзіць зноў на свой папярэдні след і пускаецца наўцёк у зусім процілеглым напрамку. Парванае Вуха ў гэтым не быў выключэннем.
Пэўны час усё абыходзілася. Парванае Вуха дастаткова лёгка, без асаблівых прыгод правёў першую палову зімы. Але аднойчы...
Няўцям было зайцам, што за хітрасць рыхтавалі ім людзі. Ёсць у паляўнічых адзін асаблівы, не часта практыкуемы, але здабычлівы варыянт палявання. А тое, што не часта выкарыстоўваецца, рабіла яго яшчэ больш небяспечным. Бо калі з чым сутыкаешся, то і асвойваешся з гэтым, а калі што новае, незнаёмае, яно заўсёды нясе ў сабе мноства незразумелага і нечаканага. І называюць той спосаб аблавай, альбо “катлом”. А не часта практыкуюць яго з-за таго, што патрабуецца для гэтага дастаткова многа людзей. Тады ў багатых зверам угоддзях наладжваюць засады, а загоншчыкі ланцугом прачэсваюць лес, выганяючы звяроў на другую паласу — лінію стралкоў.
Звычайна ў час такой аблавы пад стрэл трапляюць і рыжая лісіца, і цецярук, і блудны русак, і спуджаная куніца. Ды ці мала хто яшчэ.
Паляванне гэта носіць у сабе элементы варварства. Але ж не кожны паляўнічы прытрымліваецца правілаў. Іншаму толькі б уварваць ад прыроды паболей, а там — хоць трава не расці. І больш за ўсё ў такіх аблавах дастаецца зайцам-белякам.
Нешта падобнае адбылося і ў гэты раз.
Наехаўшая з горада гуллівая кампанія не асабліва пяклася за будучыню паляўнічай гаспадаркі і зранку падалася на ўцеху. Шматлікая група загоншчыкаў ланцугом рассыпалася ў густым лесе, падцягнула свае краі наперад і з гучнымі, калі не вар’яцкімі, крыкамі рушыла лавінай.
Занепакоілася ўсё жывое ў лесе. Затрашчалі кароткімі пералётамі, падаліся далей ад бяды балбат-
лівыя сарокі. Яны абвяшчалі аб небяспецы, інфармавалі: ратуйцеся!
Парванае Вуха пасля начнога візіту на жытнёвае поле, як заўсёды, бестурботна адлежваўся пад вывернутай, прызамеценай снегам ялінай. Пачуўшы крыкі, вядома, насцярожыўся, але спачатку толькі прыўстаў і ўважліва прыслухаўся, як раптам убачыў лісіцу, якая кубарам ляцела ад некага. Яна таксама згледзела зайца, але не прыдала ніякай увагі,— відаць, не да таго было.
Побач вялікімі скачкамі, час ад часу спыняючыся, у тым жа напрамку кіраваў узбуджаны русак. Парванае Вуха таксама падаўся за імі.
Гушчар хутка скончыўся. Пачыналася рэдкалессе і дробныя хмызнякі. Паказвацца на адкрытых прагалінах было рызыкоўна. Куды ўзяць кірунак? Заяц прысеў, агледзеўся і вырашыў падацца ў бок купістага балота. Там, на яго погляд, было бяспечней.
Парванае Вуха часу дарэмна траціць не стаў і скачкамі то ўлева, то ўправа, агінаючы кусты, рушыў наперад. Па купінах, хоць і засыпаных снегам, чалавек (бяляк гэта раней прыкмячаў) не асабліва любіць хадзіць. Наўрад ці паляўнічыя туды пойдуць.
КНІГІ ОНЛАЙН
