КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Зноўку гожы, дзівосны Езус выходзіць на сувязь. Але ў болыпасці дзён жыцця свайго чалавек — прынамсі, хрысціянін — адчувае, што крыж раздушвае яго, і пэўна, Бог не надта турбуецца пра гімнастыку нашых знясіленых плечаў. Іудзеяў ніхто не змушае несці крыж (мажліва, гэта прывілей, атрыманы яшчэ з Езусавых часоў). Але заместа крыжу даводзіцца мазоліць плечы камянюкай, якая зноў і зноў скочваецца з Сізіфавай гары. А калі чалавеку палёсіла належаць адразу да некалькіх меншасцяў, і ён у сваім хісткім целе злучае жыдоўства, геёўства і пару непаслухмяных, лядашчых ног, якія прыцягваюць на вуліцы здзіўленыя позіркі? Належанне да кожнай з гэтых меншасцяў шэсцьдзесят гадоў таму ў нацысцкай Еўропе каралася смерцю, і хоць смерць пагражала за кожную з гэтых заганаў, памерці можна было толькі аднойчы — самотнай і прыватнай смерцю. Часам здаецца, што тыя печы ўсё яшчэ палаюць смерцю, але меншасць, калі яна не паддалася роспачы і захавала сваю моц да самой печы, — яна сама расплавіць гарачы чыгун, у якім мусіла смажыцца. Дык што тады скажуць беспрацоўныя каты? Мая матуля, калі вярнулася ў Варшаву, дзе прайшло яе шчаслівае і бесклапотнае маленства, праз сорак чатыры гады пасля ад'езду, адчула хвалі мінулага часу праз густое верхавінне дрэваў, якое амаль цалкам перакрывала шлях сонцу ў вялікім парку паміж яе былым домам на вуліцы Фільтровай і школай, у якой яна была вучылася. Калі мы ўдвух стаялі ў тым парку, яна ўзняла твар высока-высока, у бок моцных, высокіх дрэваў, і доўті час маўчала. Калі яна з'язджала з Польшчы, гэтыя дрэвы былі не старэйшыя ад яе, не перавышалі ўзросту дзесяцігадовага дзіцяці, разам з імі сам горад спакваля ўздымаўся з ваенных руінаў. Цяпер вайна схаваная за бетоннымі мурамі, а дрэвы пераскочылі час жыцця маёй маці. Зараз я пазіраю на рукі і на сур'ёзны, засяроджаны твар майго найлепшага сябра Рамана, які цярпліва чытае гэты рукапіс у Тэль-Авіве, горадзе віртуальных меншасцяў, блізка да мясцінаў, у якіх мінула частка нашага з ім юнацтва. Ён адкладае прачытаныя аркушы, і здаецца, што ў тое імгненне яны, нарэшце, адыходзяць у мінуўшчыну, з усімі іх далёкімі падзеямі; ён робіць гэта са спакоем і ціхмянасцю, так яму ўласцівымі, і спадзяюся, ён верне на свет з гэтай мінуўшчыны толькі найдакладнейшыя ды найбольш патрэбныя рэчы, а тыя, якім лепш застацца таямніцаю, пакіне ў належным месцы, у забыцці. Паязджанін, выгнаннік (неістотна, з уласнай волі ці не), чыё вяртанне абумоўленае і зусім не абавязковае — ані ў месца, дзе нарадзіўся, ані ў месца, адкуль ён з'явіўся ў гэтае імгненне, павінен адказаць на сізіфічнае пытанне: ці вартым было ўсё гэта? Гэтае пытанне, бадай, датычыць не таго ці іншага асфальту, канкрэтнага горада, які запаў яму ў памяць, ані выпадковых сустрэчаў, ані ўсмешак ды каханняў, а толькі гэтага Цэлага, перавязанага выпадковаю стужкай, нібы бандэроль, забытая ў паштовым аддзяленні. Цэлае інакш завецца Жыццём і складаецца з выпадковых вяртанняў у месцы, якія вызначылі лёс лагодным поціскам рукі. Але перш чым сізіфічнае пытанне стане агульначалавечым — пажадана, усё ж не бязлікім і безыменным, безмясцовым і безвыпадковым, — пастаўлю яго ізноў, звязаўшы з канкрэтным месцам, маленькай кропкай на глобусе, з пачаткам кудзелі Арыядны, — сумнеўна, ці пашчасціць мне атрымаць і ўтрымаць яе зноўку. На пачатку снежня 1990 года я захварэў на запаленне лёгкіх і апошнія дні на радзіме правёў, лежачы ў ложку. Калі выздаравеў, мама ўжо паспела атрымаць выязныя візы і нават не пусціла развітацца ў школу. Мы пайшлі ў АВіД, і я ўбачыў, як абыякавы, хоць і злосны з выгляду, чыноўнік збірае чырвоныя савецкія пашпарты, перадае іх іншаму, які ставіць на іх пячаткі і кідае праз усё памяшканне ў вялізны кошык, ужо запоўнены пашпартамі. Уся чарга назірала гэты палёт — развітальны жэст Радзімы сваім былым грамадзянам, якія з'язджалі на СМЖ. На працягу некалькіх апошніх месяцаў я ператварыўся ў адстароненага назіральніка, спрабуючы захаваць усё тое, што бачыў: свет савецкай паміраў перад маімі спалоханымі, але цікаўнымі вачыма. Мой настаўнік па віяланчэлі Мікалай Іванавіч, вельмі высокі і прыстойны пяцідзесяцігадовы мужчына, якому вельмі падабалася, што ўсе, а асабліва жанчыны, глядзяць на яго знізу ўтору, падтрымліваў ілюзію, што нічога не змянілася. Ён штотыдня прыходзіў да мяне на заняткі, не браў ані грошыку — хоць мама прапаноўвала, — адгаворваючыся тым, што "дзіця не павінна развітвацца з музыкаю, калі ўсімі наўкола авалодала трасца ад'ездаў". Ён мог назіраць, як паступова пусцее нашая кватэра — большасць з рэчаў была раздадзеная цалкам дармова, бо мама лічыла гандаль, што адбываўся тады ўтысячах кватэраў, чымсьці прыніжальным, акрамя таго, грошай з Савецкага Саюза вывозіць было нельга. На маму легла адказнасць за беганіну па інстанцыях, вываз мэблі, і ўсё гэта было відаць у яе на твары — сёння яна кажа, што амаль не памятае апошніх месяцаў у Адэсе. Мне было строга забаронена расказваць сябрам, што мы з'язджаем, з-за боязі перад незычлівасцю з боку суседзяў. Усё гэта прымушала мяне перажываць будучае расстанне самотна, нікога не ўпускаючы ў душу, і калі мы гуляліся з сябрамі, я пільна глядзеў ім у твары, я зрабіў са свайго позірку амаль сканер, фотаапарат з рэнтгенам, каб запомніць кожную рыску ў іхніх вачах, рухах, тварах, бо я ж з'еду і ніколі болып іх не ўбачу — так я тады думаў, — і часам занураўся ў такую смяротную цемру з-за гэтага чаканага ад'езду, пра які я нават не магу нікому нічога сказаць, што аж дагэтуль памятаю ўсе гутаркі з нашага апошняга года ў Адэсе. Выязную візу ад уладаў мама атрымала напрыканцы кастрычніка 1990 года. Нам было прызначана выехаць на працягу паўгода, да траўня. Мы зноў ды зноў стаялі ў жахлівых чэргах, якія расцягваліся ў Адэсе на цэлыя вуліцы, людзі запісвалі свае нумары на руках, і гэта нікога не здзіўляла, усе былі заклапочаныя атрыманнем дакументаў. Паглядзела на візу мама адно тады, калі прыйшла дадому, — на яе жах, высветлілася, што там маецца толькі яе фотакартка і запісаныя адно яе дадзеныя. He было ані майго фота, ані слова пра мяне, быццам мяне ніколі не існавала. Гэта была старая штучка савецкіх чыноўнікаў: прымусіць атрымальніка візы яшчэ раз прайсці чаргу. Я памятаю паніку і роспач таго дня. Мама адразу пабегла ў АВіД, які павінен бьгў ужо зачыняцца праз чатыры хвіліны, а яна неслася праз панадворкі і бульвары, дзе прырода, цалкам абыякавая да чалавечых пакутаў, апранала восеньскае паліто на платаны і каштаны любага горада. Вядома ж, калі мама з мокрымі шалёнымі вачыма прыбегла ў АВіД, яна прабілася скрозь чаргу да вакенца ў пакоі на другім паверсе і адразу ж пачула ўладарны, крыклівы голас пашпартысткі: — Аёй! Гэтыя вочы... Схавайце гэтыя вочы! Прыбярыце іх адсюль ды зачыніце дзверы! Мама не стрывала і агрызнулася: — Перашкодзілі табе гэтыя вочы? А мы паглядзім, што вы рабіцьмеце без гэтых вачэй, калі ўсе з'едуць адсюль. Як вы жыцьмеце без гэтых вачэй, і ці не згасіць хто ў вас святло, выходзячы. Убачыўшы раззлаваныя вочы маёй маці ды пачуўшы апошні сказ, чыноўнікі хутка дадалі мае дадзеныя да візы і паправілі ўсё, што было трэба. Праз дзесяць гадоў я стаяў у іншай чарзе — для замежных грамадзянаў, якія прыйшлі пацвердзіць свае ўкраінскія візы кашэрнымі пячаткамі аддзелу па справах візаў і дазволаў новай улады, што месціцца ў тым самым будынку, на тым жа другім паверсе, з тою ж мэбляю, адно сцяг і дзяржаўны герб цяпер іншыя. На шляху ў АВіД я праехаў па вуліцы, на якой некалі знаходзіліся сілавыя структуры савецкай дзяржавы — абласное бюро КДБ, аддзел МУС і я ўжо не памятаю, што яшчэ. Цяпер пад шыльдамі на ўкраінскай мове, пад "Трызубам" і жоўта-блакітным сцягам там сядзяць сілавыя ўстановы ўкраінскай незалежнасці — управы Службы бяспекі Украіны, Міністэрства ўнутраных справаў і яшчэ нешта афіцыйнае, назвы я не памятаю. Іронія лёсу ў тым, што старая вуліца, на якой знаходзяцца гэтыя ўстановы, не змагла пазбегнуць хвалі перайменаванняў, якая абмыла ўсю краіну з распадам Савецкага Саюза, і вуліца імя пісменніка Бабеля сталася зноў вуліцай Жыдоўскай. А ўсё яшчэ жывыя людзі, для якіх спалучэнне Службы бяспекі Украіны і вуліцы Жыдоўскай выклікае болі ў страўніку — як, зрэшты, тое было і ў савецкай Адэсе, дзе вуліца Багдана Хмяльніцкага — гетмана, вызваляльніка Украіны і жахлівага пагромніка жыдоў, на сумленні ў якога разрабаваныя жыдоўскія дамы і чвэрць мільёну ахвяраў, — перакрыжоўвалася з вуліцай Шалома Алейхема, класіка жыдоўскай літаратуры. На рагу Багдана Хмяльніцкага і Шалома Алейхема жыў адзін з маіх аднакласнікаў. У аддаленай частцы Жыдоўскай вуліцы, на бяспечнай адлегласці ад дзяржаўных установаў, нехта напісаў вялізнае графіці па-руску: "Еврен, верннтесь!". Мама мела рацыю, у новай Украіне нехта сумуе па тых вачах... Калі я даведаўся дакладную дату нашага ад'езду, унутраны гадзіннік пачаў адваротны адлік часу. Рыхтаваўся я з усёй сур'ёзнасцю: запамінаў падзеі, змену пораў года, пералічваў дрэвы на шляху куды-колечы, "фатаграфаваў" вачыма ўлюбёныя куткі майго горада, абдумваў, як вывезці праз мяжу клапатліва назбіраную калекцыю манетаў і банкнотаў — найбольшы скарб майго дзяцінства, думаў і пра жыццё ў новай краіне, якую бачыў пакуль толькі на мапе ды чуў некалькі калыханак на яе мове. Мама пражыла ў дзяцінстве тры гады ў Ізраілі, памятала і разумела іўрыт і спявала мне габрэйскія калыханкі разам з польскімі ды рускімі. У маім раннім маленстве я быў настолькі ўпэўнены, што ўся гэтая сумесь моваў і ёсць чыстая русчызна, што, гуляючыся з сябрамі на панадворку, я спяваў ім урыўкі з калыханак і дзіцячых песенек на іўрыце і дзівіўся, што яны не разуме- юць мяне. Калі наблізіўся дзень ад'езду, Мікалай Іванавіч атрымаўтое, чаго, мабыць, чакаў — бібліятэку рэд- кіх выданняў дзіцячых кніг. Зборнікі казак народаў свету і два вялізныя жоўтыя тамы казак Ханса Крысціяна Андэрсана — кнігі, якія спадарожнічалі мне ўсё маленства, я быў прывязаны да іх усім сэрцам. У яго нарадзілася меншанькая дачка ў новым шлюбе, і ён клапаціўся пра добрае чытво для яе. Я паглядзеў на кнігі, якія яму аддавалі, убачыў ягоную радасць і не мог дараваць яму, што менавіта ён вырывае з крывёю тлусты кавалак майго дзяцінства — дзяцінства, што набліжалася да канца. Я не мог з гэтым змірыцца, і так горка і тужліва расплакаўся, што нават здзівіў дарослых.