Уязная віза
Выдавец: Галіяфы
Памер: 106с.
Мінск 2012
Надыходзячы крэс імперыі прымусіў нас прыспешыць ад'езд. У студзені 1991 года кволы ўжо рэжым імперыі ўвёў танкі ў Вільню ды праліў там і ў Рызе кроў, намагаючыся ўтрымаць у складзе Саюза прыбалтыйскія народы, што патрабавалі незалежнасці. Кіеў, у якім ужо больш за год ладзіліся дэманстрацыі за незалежнасць ад Савецкага Саюза, з жахам глядзеў на тое, што адбывалася ў прыбалтыйскіх рэспубліках, і чакаў таксама танкаў і страляніны на вуліцах.
Была яшчэ адна прыкмета, якая казала маёй маме не марудзіць: усе сцены ў нашым доме апусцелі. Фотакарткі былі вырваныя з цяжкіх альбомаў (альбомы надта шмат важылі, а нельга было пераходзіць абмежаванне ў сорак кіляў багажу на чалавека). Фартэпіяна было прададзенае за дробязь, і ў канцы лютага ў маім пакоі засталіся толькі пасцель, два крэслы ды стол, змайстраваны маім бацькам.
Ад'езд планаваўся на чацвёртага сакавіка. 3 набліжэннем гэтага дня я ўсё менш мог вытрымліваць напружаную атмасферу. He зважаючы на пачуццё небяспекі, я мусіў развітацца калі не з горадам — бо я не ведаў, як развітвацца з горадам — то, прынамсі, з кімсьці з сяброў. Позна ўначы, трэцяга сакавіка, я пагрукаўся ў Віцевы дзверы. Ніхто не адказаў. He было святла ў кватэры, і аканіцы былі зачыненыя. Суседка, якую я спытаўся пра Віцеву сям'ю, сказала, што яны з'ехалі за горад да бабулі. Я падняўся дахаты і патэлефанаваў Сашу, сыну палкоўніка міліцыі. Ягоных бацькоў не было дома. Першай фразай, якую я здолеў вымавіць у слухаўку, была: "Заўтра я з'язджаю за мяжу. Назаўжды". I разрыдаўся, дарма што вельмі імкнуўся, каб гэтага не адбылося. Праз момант я пачуў ягоныя хуткія крокі ў параднай. Ён прыйшоў, прытуліў мяне і перадаў мне скрыначку ад цукерак, а ў ёй — некалькі ягоных фотаздымкаў, малая іконка — “на шчасце", як казала ягоная мама, і трохі старых банкнотаў для пашырэння маёй калекцыі, каб я пра яго не забываўся. "Хадзем да мяне дахаты!" Праз момант я быў ужо ўяго. "Гэта сапраўды назаўжды?" — спытаў ён. Я скруіпліва схіліў галаву. Ён абняў мяне і пацалаваў, як умеў. I сказаў, што паслязаўтра раскажа гэта Родзіку, Віцю ды ўсім сябрам — тое, што я з'ехаў. I папросіць ад майго імя прабачэння, што я не мог развітацца, не з уласнай віны.
Мы размаўлялі тры гадзіны. Былі ўзрушаныя. Ён пытаўся пра новае і таямнічае месца, пра якое я
і сам яшчэ мала што ведаў. Расстанне было цяжкім, ён праводзіў мяне да маіх дзвярэй, і яго апошнія абдымкі я памятаю дагэтуль. Гэтыя рукі, што не маглі адпусціць. Нашмат мацнейшыя, чым можна было б чакаць ад пятнаццацігадовага хлопца.
Новы дзень пачаўся рана — я выйшаў з дому ў суправаджэнні добрай прыяцелькі сям'і на чыгуначны вакзал. Мама крыху затрымалася дома. Багаж загадзя быў перавезены на вакзал, так што кожны выйшаў толькі з падручнымі рэчамі. Ціхі ад'езд.
Я наблізіўся да высокай каванай брамы параднага ўваходу ў наш панадворак і на імгненне азірнуўся. Вобраз гэты ўсё яшчэ памятаю, але кожнага разу ўзгадваю нешта новае з яго, а тое, што памяталася раней, часткова расплываецца.
Мы селі на пяты трамвай, і ён панёс нас да вакзалу праз горад, які памалу прачынаўся, усё яшчэ пакрыты снегам, не зважаючы на сонечныя прамяні, што ззялі ў шыбах. Гэта была цудоўная магчымасць развітацца з горадам — тады я не здагадваўся, што і праз сямнаццаць гадоў буду памятаць тыя павароты трамвая і ўсё, што даносілася да майго слыху з вокнаў вагона.
Чацвёртага сакавіка прайшло на шляху ў Маскву: адтуль вылятацьмеў самалёт у Будапешт. Тады Масква здалася мне больш шэрай, чым звычайна. Мы штогод ездзілі праз Маскву да дзеда, і кожны год Масква ўсё больш шарэла і рабілася ўсё больш чужой. Сказаць, што я не люблю Маскву? Я прос-
та не мог вытрымаць яе страшэнныя раздзьмутыя памеры, яе вялізныя будынкі, яе надта шырокія вуліцы і Крэмль, сілуэт якога друкаваўся на кожнай банкноце і ў кожным падручніку. Яшчэ дзіцём я ўжо не разумеў, як магло здарыцца, што адзін чалавек, які там сядзіць, кіруе ўсёй гэтай бясконцай Радзімай, праз якую я ехаў удзень і ўначы на шляху з Адэсы. Ад гэтага ўсяго мне рабілася страшна. I найболып жудасным у тую апошнюю паездку ў савецкую Маскву былі абыякавыя і шэрыя твары прахожых, гнеў і роспач, якія раптам з'явіліся на вуліцы. Трыццаць шэсць гадзінаў чакання ў маскоўскім аэрапорце "Дамадзедава". Прыніжальная мытная працэдура, гоман, плач, адкрываныя і кіданыя мытнікамі на падлогу торбы, лаянка, праклёны і рабункі — усё гэта перамяшалася ў крыклівую пляміну, пра якую сёння нельга падрабязна расказаць.
Сёмага сакавіка мы прыбылі на прахадны пункт у Будапешцкім аэрапорце і там, стомленыя да знямогі, пад наглядам вугорскіх памежнікаў з сабакамі селі на самалёт, які панес нас на Зямлю Абяцаную. Гледзячы з ілюмінатару на вугорскіх сабакаў, я запытаўся маці: "Karo яны баяцца? Савецкіх або жыдоў?". Мама адказала, што, пэўна, савецкіх жыдоў.
Дзясятая ўвечары, восьмага сакавіка 1991 года, люк самалёта адчыняецца наросхрыст. Першыя ўражанні ад Краіны Прарокаў — гэта мноства жаўнераў, неахайна апранутых (у параўнанні з савецкімі), і пах красавання цытрусавых, што ламіўся ў самалёт.
Toe адэскае жыццё было скончанае ў трынаццатую гадавіну бацькавай смерці.
Адэса яшчэ снілася першыя тры месяцы. Я бачыў сябе: іду ў школу, размаўляю з сябрамі на шляху ў кавярню праз дарогу. Яны пытаюцца ў мяне пра новае жыццё, а я не ведаю, што адказваць. Я павінен быў спачатку агледзецца тут.
У першыя гады ў новай краіне Адэса вельмі аддалілася, закрылася нібы ўкапсуле, саступіла месца паводцы іўрыту, новай школе, турботам і радасцям, першаму каханню. Толькі руская, польская і ўкраінская засталіся жывой пупавінаю, якая не перарвалася, працягвала кроўна злучаць мяне з горадам дзяцінства. Я ніколі не адварочваўся ад родных моваў, захоўваў іх з фанатычнай пяшчотай, як мог.
Сёння я магу свабодна завітаць у горад майго нараджэння і, зноў з'язджаючы, кожны раз мушу наноў развітвацца з першай часткай майго дзяцінства, з тым, што яшчэ засталося — разарвана, але ўсё ж існуе. Сёння я разумею, што яны настолькі шматлікія — гэтыя сляды майго дзяцінства, — што
пэўна перажывуць знікненне імперыі, у якой я нарадзіўся. I вядома ж, яны перажывуць мяне, бо чалавечае жыццё надта малое, каб заспець усе перамены, хоць яны ўжо вельмі шматлікія.
Сёння я нашу ўсе гэтыя абшары ўнутры сябе, усе разам.
I мне ўжо не патрэбная ўязная віза. Нікуды.
Тэль-Авіў — Ерусалім — Рышон Ле-Цыён, кастрычнік — лістапад 2007
БІЯГРАФІЯ
Барыс Г ерус — гісторык, музыказнаўца, пісьменнік, перакладчык польскай, яўрэйскай, украінскай і беларускай літаратуры. Нарадзіўся ў 1978-м у Адэсе, у 1991-м выехаў з сям'ёй у Ізраіль, з 2008-га жыве ў Польшчы — выкладае ва ўніверсітэтах. Узнагароджаны Ганаровай адзнакай Bene Merito (па рашэнню ўрада Польшчы) і прэміяй Міністэрства культуры і нацыянальнай спадчыны Польшчы за пераклады польскай літаратуры на іўрыт.
Аўтабіяграфічная аповесць Б. Геруса "Уязная віза" выйшла ў Ізраілі ў 2012 г. у складзе кнігі "Дзве падарожныя гісторыі".
Літаратурна-мастацкае выданне
ГЕРУС Барыс
УЯЗНАЯ ВІЗА
Раман
Адказны за выпуск Зміцер Вішнеў
Рэдактар Юрась Барысевіч
Карэктар Кацярына Макарэеіч Дызайн Сяргей Кандраценка Вёрстка Яўгенія Багдановіч
На вокладцы выкарыстаныя фотаздымкі, зробленыя бацькам аўтара, Уладзімірам Герусам (1942-1978), у 1976-1977 гг., з асабістага архіва Барыса Геруса
Падпісана да друку 03.09.2012. Фармат 84x108 'І,2.
Папера афсетная. Гарнітура BalticaC.
Друк афсетны. Ум. друк. арк 5,57. Ул.-выд. арк. 2,80.
Наклад 500 асоб. Замова 2179.
Прыватнае выдавецкае ўнітарнае прадпрыемства «Галіяфы». ЛІ4 №02330/0150300 ад 08.04.2008. Вул. Брылеўская, 11-44, 220039, г. Мінск. E-mail: vish@bk.ru.
www.by-books.org.
Друк ТДО “НоваПрынт”. ЛП № 02330/0552786 ад 25.02.2009. Вул. Геалагічная, 59-4-10, 220047, г. Мінск.
КНІГІ ОНЛАЙН
