Усмешка Жалобнай Каралевы, альбо Таямніца магнітнага замка
Аповесць легендарных часоў
Серж Мінскевіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 270с.
Мінск 2013
— Калі вы нам дазволеце, мы возьмем,— сказала Алеола.
— Нельга ўзяць таго, чаго няма,— манатонна працягваў старац.
— Няма? — здзівіўся Арцін.
— Вось бачыце, юнача, думкі трэба заўсёды правяраць. Тое, што мне патрэбна, не азначае, што я гэта маю...
— А ваду вы чым носіце? — запытала Алеола.
— Носім...— аблічча старца ажывілася.— Гэта вельмі цікава. Слова «носім» можна разглядаць дваяка. Альбо мы штосьці на руках носім, альбо штосьці нюхаем. А нюхаем мы носам, значыцца, можна сказаць — «носім».
— А чым жа апроч носа можна яшчэ нюхаць? — паціснула плячыма Алеола.— Калі б мы маглі нюхаць ротам, то можна было б сказаць, што мы «роцім»?
— Дзяўчына, не дэмагогствуйце,— нахмурыўся старац,— «роцім» мы ротам, калі ямо ці п’ем, і больш нічога да слова «роцім» прыдумаць немагчыма, у адрозненне ад слова «носім».
— Чаму толькі калі ямо... Мы яшчэ «роцім», калі размаўляем,— па-свойму разважала Алеола.
— Добра, добра,— прымірэнча пачаў Арцін,— а з чаго вы ваду п’яце?
— 3 чаго мы ваду п’ем,— задумаўся старац.— Мы п’ем ваду з вады... Вада складаецца з празрыстай вадкасці без паху і смаку.
Арцін нават пачырванеў ад напружання — што б ён ні казаў, старац усё разумеў па-свойму.
— 3 якой пасудзіны вы ваду п’яце? — знайшлася Алеола.
— Вось так бы адразу і сказалі. Выказвацца трэба дакладна. Хаця дакладна выказвацца — гэта вялікае мастацтва. Спасцігнуць яго можна толькі з гадамі...— старац падняў мезенец угору.
— Ну дык, выбачайце, з якіх ёмістасцяў вы ваду п’яце? — трохі выправіўшы пытанне Алеолы, сказаў Арцін.
— Значыць так, з далоні, з кубка, з піялы, са сподка...— стаў пералічваць старац.
— Добра, добра, а ў кубак, піялу ці сподак вы з чаго ваду наліваеце? — прыпыніў яго Арцін.
— 3 амфар,— адказаў старац.
Было відаць, што старцу гутарка пераставала падабацца.
— А можна папрасіць у вас амфару? — спытаў Арцін.
— Можна,— адказаў старац.— Прасіць часам жыццё вымушае.
— Мы просім вас пазычыць нам адну альбо дзве амфары, з якіх вы наліваеце ваду ў кубак альбо піялу,— ветліва сказала Алеола.
— Калі ласка, там яны, у куце закапаныя... I прашу мне вярнуць іх моўчкі. Гэта ж трэба,— ледзь гучней звычайнага прамовіў старац,— усялякая спрэчка зводзіцца да таго, каб папіць альбо паесці! Пэўна, усё-ткі не думка кіруе дзеямі чалавека, і нават не сам чалавек, а ягоны страўнік...
Але Алеола і Арцін ужо не слухалі старца. Яны прайшлі да таго кута, на які ён ім паказваў. Там, у земляной падлозе былі закапаныя пяць гліняных амфар. Адна была напоўненая вадой, другая — вінаградным сокам, трэцяя — аліўкавым алеем. А вось дзве іншыя амфары якраз былі пустыя. Адну з іх Алеола і Арцін адкапалі. Амфара, як выявілася, была каля метра ў вышыню, з дзвюма круглымі вушкамі — як быццам да ейных бакоў прыляпілі па палоўцы вялікага бубліка. А дно ў амфары было завостранае. Такое дно прыдумалі адмыслова для таго, каб амфары былі ёмісцей — бо іх укопвалі ў зямлю. Аднак з-за такога вострага дна амфару немагчыма было нікуды паставіць.
Алеола і Арцін падхапілі адкапаную імі пасудзіну за клямкі і накіраваліся да выхаду з пячорнага дома.
— Дзякуй,— сказалі яны старцу, праходзячы паблізу ад яго.
Старац прамаўчаў, закаціў вочы пад касматыя бровы. Ён працягваў узмоцнена думаць.
Алеола і Арцін спусціліся з гары, дзе размяшчаўся пячорны горад, да самага яе падножжа. Там струменілася чыстая крыніца, у ёй юнак і дзяўчына набралі поўную амфару вады.
— Цяжкавата,— прызнаўся Арцін.
Ён узяў за адно вушка, Алеола — за другое, і яны пацягнулі важкую амфару да вяршыні з трыма ядвабніцамі.
У іх з-пад ног па схіле ляцелі каменьчыкі, у Алеолы пачалі саслізгваць сандалі. Юнак і дзяўчына спатыкаліся, але заўсёды дапамагалі адно аднаму. Ішлі ўпарта ўгару, імкнуліся як мага меней разліць вады.
— Ну што, вельмі цяжка? — спытаў кот, які быццам чакаў іх каля ядвабніц.
— He, вельмі лёгка,— раздражнёна адказаў Арцін.
— He варта так надрывацца і нервавацца, трэба эканоміць сілы,— зноў прамуркаў кот.— Раптам яшчэ раз давядзецца па ваду ісці?
— Нічога, сходзім,— адказаў Арцін.
— А я ўжо стамілася.— Алеола прысела на нагрэты сонцам камень.
— Добра, калі будзе трэба, я сам схаджу.— Арцін перакуліў амфару і выліў крынічную ваду пад камень кожнай ядвабніцы.
Было чуваць, як шумна дрэвы пілі ваду.
Прайшоў некаторы час, але з ядвабніцамі нічога не адбывалася. Якія яны былі — напалову засохлыя і амаль нежывыя — такімі і заставаліся.
— Можа, яшчэ па ваду трэба схадзіць? — прапанаваў Арцін.
— Можа, і трэба,— адказаў яму кот.
— А можа, яшчэ пачакаць? — Арціну не вельмі хацелася зноў цягнуцца з цяжкай амфарай угару, тым болып, аднаму.
— М-можа, і пачакаць,— абыякава прагаварыў кот.
— I колькі трэба чакаць, пакуль з’явяцца ягады? — не вытрымала Алеола.
— М-можа, і м-месяц, і год, а м-можа, і ўсе пяць гадоў. I пры гэтым штодзень трэба будзе паліваць ядвабніцы,— далікатна праваркатаў кот.
— Так доўга... А нашыя бацькі, нашыя землякі будуць тым часам пакутаваць у вязніцы. Што ж нам рабіць? — засмучоным голасам сказала Алеола.
— Перш чым засмучацца,— парэкамендаваў кот,— трэба азірнуцца вакол і ўважліва прыгледзецца.
— Дый што гэты кот нас пастаянна павучае! — абурыўся Арцін.— Болып трэба паліваць, і ўсё тут!
— Я стамілася,— сказала Алеола.
Яна села пад адну з ядвабніц і заплюшчыла вочы.
— Добра, я сам прынясу вады,— усклікнуў падахвочаны катом Арцін.
Юнак схапіў амфару, збег па схіле да ручая, набраў вады і ўжо ў адзіночку, цалкам выбіўшыся з сіл, прынёс амаль поўную амфару вады.
— Навошта ж так надрывацца,— наракала Алеола,— можна было і пачакаць, калі я адпачну.
Арцін нічога не адказаў, ад стомленасці ён проста паваліўся на зямлю, раскінуўшы рукі.
— Праца тых валіць з ног, хто паразважаць не змог,— пракаментаваў кот.
Алеола сама ўзялася паліваць ядвабніцы. Дзіўна, але кот, а ён выявіўся даволі моцным, дапамог ёй — падтрымліваў амфару сваёй руда-паласатай лапай.
Сонца паступова схілялася да захаду. Падаўжэлі цені. Аднак з дрэвамі па-ранейшаму нічога не адбывалася.
— Пэўна давядзецца доўга чакаць,— уздыхнуў Арцін.
— Пачакай, пачакай...— Алеола сядзела на камені, аглядаючы ўсё вакол, як і раіў той дзіўны кот.— Глядзі!
Дзяўчына заўважыла, што ў людзей з пячорнага горада сады на самай вяршыні гары былі пышныя і раскошныя. На дрэвах наліваліся вялікія сакавітыя плады. А вось дзікія дрэвы, якія раслі ніжэй — тыя ж грушы, алыча, персікі — выглядалі карлікавымі, і плады ў іх былі зусім дробныя.
— Ну і што,— сказаў Арцін, ён ляжаў на зямлі і адпачываў,— проста людзі з горада добра свае сады даглядаюць.
— У гэтым ты, вядома, маеш рацыю,— пагадзілася Алеола,— але з іншага боку, чаму тады вакол той крыніцы, дзе мы ваду бралі, так мала слядоў людзей? I наогул, падаецца, мясцовыя жыхары там ваду не бяруць.
— Але ж вада не атручаная, я сам яе піў! — Арцін усё яшчэ пачуваўся стомленым і таму быў раззлаваным.
— Назіранне — шлях да спазнання,— зноў умяшаўся кот.
— Ну, што гэта за жывёліна такая прыставучая! — Арцін нацягнуў на вочы свой капялюш з пяром, дэманструючы, што не хоча слухаць гэтага ката, і, наагул, хоча спаць.
— Адпачывай, а я пайду ў горад, паназіраю за ягонымі жыхарамі,— сказала Алеола.
— Дакладна, дакладна,— сказаў кот.
Алеола дастала сыр, адламіла кавалачак і пачаставала ката, а сама адправілася ў горад.
Кот з найвялікшым задавальненнем еў сыр, акуратна трымаючы яго дзвюма лапамі, адкусваў маленькімі кавалачкамі, каб гэтыя кавалачкі паволі раставалі на яго шорсткім язычку. Кот гучна муркацеў, заплюшчыўшы вочы ад асалоды.
У горадзе Алеола заўважыла, што жыхары бяруць ваду з пячоры, у якой была глыбокая студня. А выцягваў ваду са студні вослік. На пляцы перад гэтай пячорай ён хадзіў па крузе і намотваў тоўстую вяроўку на вялікую драўляную шпулю. Яна ціха парыпвала, калі круцілася. На іншым канцы вяроўкі было прывязана вялікае драўлянае вядро. Вяроўка была вельмі доўгай — крокаў дзвесце.
«Нічога сабе, якая глыбокая студня, у самае чэрава гары ідзе»,— падумала Алеола і падышла да восліка.
— I не сумна заўсёды хадзіць па крузе, напачатку туды, потым сюды,— дзяўчына дала восліку хлеба.
Той пажаваў яго, праглынуў і сказаў:
— Дзякуй. Ні-Ікольчкі-І,— гук «і» ён прамаўляў не пры выдыху, як усе людзі, а пры ўдыху. Хаця гук «ы» ён прамаўляў гэтак жа як і «і».
Алеолу зусім не здзівіла, што як і той кот вучоны, вослік размаўляе на чалавечай мове — за такі доўгі час аднастайнай працы ён мог папросту навучыцца.
— Так-так. Я прайшоў трыЫ міільёны двесціі пяцьдзясят тыЫсяч трыЫццаць адзіін круг, так што выЫвучыЫў чалавечую мову,— нібы прачытаўшы ейныя думкі, сказаў вослік.— Так-так... Цяпер я вучуся чыЫтаць думкіі. Нашмат лягчэй чыЫтаць думкіі дзяцей, а вось у мудрацоў яныЫ занадта ўжо мудрагеліІстыЫя іі нейкі-Ія-ія-ія звііліістыЫя-ыя-ыя.
Кажуць, чыЫм болей у чалавеку звііліін, тыЫм ён мудрэйшыЫ.
— А як ты чытаеш думкі?
— Па вачах, яснапанна Алеола, па вачах,— адказаў вослік.
— Будучая яснапанна,— выправіла дзяўчына,— а пакуль што проста Алеола... Значыцца, ты ведаеш, чаму людзі не бяруць ваду з ручая, а цягаюць яе з такой глыбіні?
— Вядома, ведаю. Вада з ручая сама прабіілася на паверхню, прайшла скрозь пластыЫ пяску іі камянёў, цалкам прафіільтравалася, стала чыЫстая-чыЫстая. Таму ў ёй вельміі мала драбнюткііх, ледзь прыкметных крыЫшталіІкаў, міІнеральныЫх рэчыЫваў, якіія-ія-ія так даспадобы расліінам. А ў вадзе са студніі ііх шмат, бо вада ў студніі настаялася іі насыЫчалася гэтыЫміІ міІнеральныЫміІ рэчывамі. Таму лепш палііваць раслііны гэтай чароўнай вадой.
— Дзякуй за навуку, мой дарагі вослік.— Алеола пацалавала яго ў вялікі прахалодны нос.— Ты мне дастанеш вады са студні?
— Так-так, Алеола. Твой хлеб вельміі смачныЫ. A каліі тыЫ мяне адвяжаш, я прЫвязу табе гэтую амфару да ядвабнііц.
Гэтак вослік і зрабіў.
Калі яны дайшлі да вяршыні з ядвабніцамі, дык пабачылі, што Арцін яшчэ спіць, а побач з ім, скруціўшыся вялікім клубком, спіць паласаты кот. Вечар быў цёплы, і зямля за дзень добра прагрэлася.
Аднак у катоў вушы ніколі не спяць, таму пачуўшы крокі восліка, кот у момант прачнуўся.
— Вось што значыць розум і дабрыня,— пахваліў кот Алеолу.
Расплюшчыў вочы і Арцін, ён адчуў каля вуха кацінае муркатанне:
КНІГІ ОНЛАЙН
