КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
арыентыроўкі, то выходзіць, што кожны раз мы ідзём кружным шляхам, кружным не проста таму, што можна было б прайсці карацей, але таму, што мы ходзім толькі ваколіцамі нашай справы. Гэтыя кружныя шляхі, уласна, лясныя сцежкі, шляхі, якія раптоўна абрываюцца, вядуць у тупік. Але гэтыя меркаванні і гэтыя спробы, якія мы толькі збольшага і агулам перабіраем, паказваюць нам нешта істотнае: так што мы абсалютна не маем права тым самым ухіляцца ад непасрэднага ахоплівання філасофіі ды метафізікі; што менавіта ў тым і палягае цяжкасць сапраўды трымацца тэмы, а не пасоўвацца крадком наперад па кружных шляхах. Такая неадступнасць асабліва цяжкая, перш за ўсё таму, што філасофія, калі мы сур’ёзна пытаемся пра яе самую, выслізгвае ад нас туды, дзе яна якраз і ёсць: як справа чалавека у сутнасных нетрах чалавечага быцця. Неспадзявана і, здавалася б, пераборліва мы звярнуліся да выслоўя Наваліса, згодна з якім філасофія гэта настальгія, цяга быць усюды дома. Мы паспрабавалі вытлумачыць гэтае выслоўе. Мы паспрабавалі нешта з яго выцягнуць. Высветлілася, што гэтае імкненне быць усюды дома значыць існаваць у сукупным цэлым існага, ёсць не чым іншым, як патрэбаю задаць сабе своеасаблівае пытанне: што значыць гэтае «ў цэлым», якое мы называем светам. У нашым запытанні і пошуку, у нашых мітусні і хістаннях дае пра сябе ведаць концасць чалавечай асобы. Тое, іпто адбываецца ў гэтай абумоўленасці канцом, ёсць апошняю самотнасцю чалавека, калі кожны за сябе стаіць перад цэлым. Так выйшла, што гэтыя кампетэнтныя пытанні ўкаранёныя, па сутнасці, у той захопленасці, што закліканая нас дэфініяваць і на глебе якой мы толькі й набываем здольнасць усёахопнага разумення і схоплівання таго, пра што мы пытаемся. Любая захопленасць укаранёная ў настроі. У канчатковым выніку тое, што Наваліс называе настальгіяй, ёсць фундаментальным настроем філасофствавання. Вяртаючыся да першага кроку нашага папярэдняга разгляду і зноў спытаўшы: што значыць назва «Асноўныя паняцці метафізікі?», мы зараз ужо не будзем разумець яго проста паводле аналогіі з «пачаткамі заалогіі», «пачаткамі лінгвістыкі». Метафізіка не спецыялізаваная навука, дзе мы з дапамогаю нейкай разумовай тэхнікі даведваемся пра нешта ў абмежаванай прадметнай галіне. Мы ўстрымліваемся ад таго, каб змяшчаць метафізіку як навуковую дысцыпліну ў шэраг іншых. Нам пакуль што давядзецца пакінуць адкрытым пытанне, што гэта наогул такое метафізіка. Мы бачым адно: метафізіка ёсць фундаментальнаю падзеяй у чалавечым быцці. Яе асноўныя паняцці гэта паняцці; апошнія ж, як прынята казаць у логіцы, гэта ўяўленні, у якіх мы ўяўляем сабе нешта агульнае ці нешта ўвогуле, штосьці ў аспекце таго ўніверсальнага, што шмат якія рэчы маюць між сабою супольна. На глебе ўяўлення гэтага ўсеагульнага мы здольныя вызначыць адсюль асобныя дадзенасці напрыклад, вось гэтую рэч як кафедру, вось тую як будынак. Паняцце ёсць пэўнага кшталту азначальным уяўленнем. Але такімі асноўныя паняцці метафізікі ды паняцці філасофіі наогул, відавочна, не будуць, калі мы ўзгадаем, што сама яна ўкаранёная ў той захопленасці, у якой мы не робім аб’ектам уяўлення тое, што мы схопліваем, а рушым зусім іншым спосабам, істотна і прынцыпова адрозным ад любога навуковага падыходу. Метафізіка ёсць запытаннем, у якім мы спрабуем ахапіць сваімі пытаннямі сукупнае цэлае існага і пытаем пра яго так, што мы самі, якія пытаемся, ставім сябе пад пытанне. Марцін Гайдэгер. Асноўныя паняцці метафізікі. Пераклад Р. Грудніцкага і Л. Баршчэўскага паводле: Heidegger, М. Gesamtausgabe. Bd. 29/30. Die Grundbegriffe der Metaphysik. Frankfurt am Main, 1983. S. 1-13. ГАНС-ГЕАРГ ГАДАМЕР ...Ці можна папракаць філасофскую свядомасць за тое, што яна не разглядае навуковае даследаванне як самамэту, а робіць праблемаю, нароўні з уласна філасофскаю пастаноўкай пытання, таксама ўмовы і межы навукі ва ўсеагульнасці чалавечага жыцця? У эпоху, калі ў грамадскую практыку ўсё больш і болып уваходзіць навука, яна можа ажыццяўляць сваю грамадскую функцыю адпаведным чынам толькі тады, калі не прыхоўвае сваіх межаў і ўмоўнасці свайго поля дзейнасці. Гэта павінна растлумачыць менавіта філасофія у час, калі аж да забабонаў вераць у навуку. Менавіта на гэтым палягае той факт, што ўзмацненне ўвагі да праўды і метаду мае заўсёдную актуальнасць. ...Філасофская герменеўтыка, гэткім чынам, уключае ў сябе філасофскі рух нашага стагоддзя, які пераадолеў аднабаковую арыентацыю на факт навукі, што была сама сабою зразумелай як для неакантыянства, гэтак і для пазітывізму таго часу. Аднак герменеўтыка займае адпаведнае ёй месца і ў тэорыі навукі, калі яна раскрывае ўнутры навукі з дапамогаю герменеўтычнай рэфлексіі умовы праўды, якія не палягаюць у логіцы даследаванні, а папярэднічаюць ёй. У так званых гуманітарных навуках у пэўнай ступені выяўляецца як гэта відаць ужо з самага іх абазначэння ў англійскай мове («маральныя навукі»), што іх прадметам ёсць штосьці такое, да чаго абавязкова належыць і сам той, хто пазнае. Гэты аспект можна нават аднесці і да «правільных» навук (sciences). Аднак тут, мне здаецца, неабходна рабіць адрозненні. Калі ў сучаснай мікрафізіцы назіральнік не элімінуецца з вынікаў вымярэнняў, а існуе ў саміх выказваннях пра іх, то гэта мае дакладна вызначаны сэнс, які можа быць сфармуляваны ў матэматычных выразах. Калі ў сучасных даследаваннях дачыненняў даследнік адкрывае структуры, якія таксама вызначаюць і яго ўласныя паводзіны праз гістарычна-родавую спадчыннасць, то ён, магчыма, пазнае штосьці таксама датычна сябе самога, але менавіта дзякуючы таму, што ён глядзіць на сябе іншымі вачыма, чым з гледзішча сваёй «практыкі» і сваёй самасвядомасці, калі ён пры гэтым не падпарадкоўваецца ані пафасу ўслаўлення, ані пафасу прыніжэння чалавека. Наадварот, калі заўсёды заўважны ўласны пункт погляду кожнага гісторыка на яго веды і каштоўнасці, то канстатацыя гэтага не ёсць папрокам супраць яго навуковасці. Яшчэ невядома, ці памыляецца гісторык праз абмежаванасць свайго пункту погляду, няслушна разумеючы і ацэньваючы паданне, або яму ўдалося карэктна асвятліць тое, што не назіралася дагэтуль з прычыны перавагі яго пункту погляду, якая дазволіла яму адкрыць штосьці аналагічнае непасрэднаму сучаснаму досведу. Тут мы знаходзімся ўнутры герменеўтычнай праблематыкі, аднак гэта зусім не значыць, што зноў-такі раней не існавала гэткіх метадалагічных сродкаў навукі, з дапамогай якіх спрабавалі вырашаць пытанне аб праўдзівым і непраўдзівым, выключаць падман і дасягаць пазнання. У «маральных» навуках не выяўляецца аніякага следу чаго-кольвечы іншага, чаго б не было ў «правільных» навуках. Падобнае адыгрывае ролю ў эмпірычных сацыяльных навуках. Цалкам відавочна, што пастаноўку пытання тут накіроўвае «папярэдняе разуменне». Гаворка ідзе пра сітуацыю, калі склалася грамадская сістэма, што мае гістарычна здзейсненую норму, якую немажліва навукова даказаць. Яна ўяўляе сабою не толькі аб’ект доследна-навуковага рацыяналізавання, але і яго межы, у якія «ўстаўляецца» метадычная праца. Даследаванне вырашае ў гэтым выпадку праблему, збольшага ўлічваючы перашкоды ў наяўных грамадскіх функцыянальных узаемасувязях, або таксама праз тлумачэнне крытыкай ідэалогіі, якая аспрэчвае існыя дамінантныя дачыненні. Ганс-Геарг Гадамер. Праўда і метад. Пасляслоўе да выдання 1972 г. Пераклад Л. Баршчэўскага паводле: Gadamer, H.-G. Hermeneutik II. Wahrheit und Methode. Erganzungen, Register. Tubingen, 1993. S. 450-451. ЖЫЛЬ ДЭЛЁЗIФЕЛІКС ГУАТАРЫ Мабыць, пытаннем «што такое філасофія?» можна займацца толькі ў познюю пару, калі надыходзіць старасць, а з ёю і час казаць канкрэтна. Сапраўды, бібліяграфія па нашай праблеме вельмі бедная. Гэта такое пытанне, якое задаюць, хаваючы неспакой, бліжэй да паўночы, калі больш пытацца ўжо няма пра што. Яго ставілі і раней, увесь час, але занадта ўжо ўскосна ці асцярожна, занадта штучна, занадта абстрактна, выкладаючы гэтае пытанне мімалётна і пагардліва, не даючы яму занадта глыбока сябе зачапіць. He ставала цвярозасці. Занадта хацелася займацца філасофіяй, а пра тое, што ж гэта такое, пыталіся ў сябе хіба што, калі, практыкуючыся ў вытанчаным маўленні, не даходзілі да таго нявытанчанага маўлення, калі нарэшце можна спытаць дык што ж гэта за рэч, якою я займаўся ўсё жыццё?.. Бывае, што ў старасці чалавеку даруецца не вечная маладосць, але, наадварот, найвышэйшая свабода, момант чыстай неабходнасці, нібы імгненне ласкі паміж жыццём і смерцю, і тады ўсе часткі механізма дзейнічаюць згодна, каб запусціць у будучыню стралу, якая праляціць праз стагоддзі; так было з Тыцыянам, Тэрнерам, Клодам Манэ. Тэрнер у старасці набыў ці заваяваў сабе права весці мастацтва жывапісу шляхам пустэльным і без звароту, і тое было не чым іншым, як самым апошнім пытаннем Кантаўская «Крытыка здольнасці суджэння» твор па-старэчаму адважны, і яго нашчадкі вечна за ім не паспяваюць: тут усе здольнасці розуму выходзяць па-за свае межы, па-за тыя самыя межы, якія Кант гэтак рупна фіксаваў у сваіх кнігах сталай пары. Мы не можам прэтэндаваць на такі ўзровень. Проста для нас таксама наспеў час паставіць сабе пытанне, а што ж такое філасофія. Мы і раней увесь час яго ставілі, і ў нас быў на яго нязменны адказ: філасофія гэта мастацтва фарміраваць, вынаходзіць, вырабляць канцэпты. Але адказ павінен не проста змяшчаць у сабе пытанне трэба, каб ім яшчэ таксама вызначаліся момант і сітуацыя пытання, яго акалічнасці, краявіды і персанажы, яго ўмовы і невядомыя велічыні. Трэба наважыцца паставіць гэтае пытанне «па-сяброўску», нібы давернае прызнанне, або і кінуць яго ў твар ворагу, нібы выклік, а прытым яшчэ і дайсці да нейкай сутоннай пары, калі нават сябру не надта і верыш. Да той пары, калі кажаш: «Гэта так, толькі не ведаю, ці добра я гэта выказаў, ці быў я дастаткова пераканаўчы». I тут заўважаеш, што гэта значыць няшмат добра выказаць і кагосьці пераканаць, бо ў любым выпадку прынамсі, цяпер гэта так. Як мы ўбачым, канцэпты маюць патрэбу ў канцэптуальных персанажах, якія спрыяюць іх дэфініцыі. Адным з такіх персанажаў ёсць сябар; кажуць нават, што ў ім адбіваецца грэцкае паходжанне філасофіі: у іншых цывілізацыях былі Мудрацы, а грэкі прэзентуюць нам гэткіх вось «сяброў», якія не проста больш сціплыя мудрацы. Як лічыцца, менавіта грэкі канчаткова зафіксавалі смерць Мудраца і замянілі яго філосафамі, сябрамі мудрасці, якія шукаюць яе, але фармальна ёю не валодаюць. Аднак паміж філосафам і мудрацом адрозненне не проста ў ступені, нібы паводле пэўнай шкалы: хутчэй рэч у тым, што старажытны ўсходні мудрэц мысліў Фігурамі, філосаф жа вынайшаў Канцэпты і пачаў мысліць імі. Уся мудрасць моцна змянілася. Таму гэтак цяжка высветліць, што ж значыць «сябар», нават у грэкаў і асабліва ў іх. Магчыма, словам «сябар» абазначаецца нейкая інтымнасць майстэрства, як бы густ майстра да матэрыялу і патэнцыйная залежнасць ад яго, як у сталяра з дрэвам, добры сталяр патэнцыйна залежыць ад дрэва, значыць ён сябар дрэва? Гэта важнае пытанне, бо ў філасофіі пад «сябрам» маецца на ўвазе ўжо не знешні персанаж, прыклад або эмпірычная акалічнасць, але нешта такое, што ўнутрана прысутнічае ў думцы, умова самой яе магчымасці, жывая катэгорыя, элемент трансцэндэнтальнага досведу. Дзякуючы філасофіі грэкі рашуча змянілі становішча сябра, які апынуўся суаднесеным ужо не з іншым чалавекам, а з нейкаю Істотай, Аб’ектнасцю, Цэласнасцю. Ён Платонаў сябар, але яшчэ большы сябар мудрасці, праўды або канцэпту, ён Філалет і Тэафіл... Філосаф абазнаны ў канцэптах і нават пры іх недахопе ведае, якія з іх нежыццяздольныя, адвольныя або некансістэнтныя, не здольныя пратрымацца і хвіліны, а якія, наадварот, зробленыя дыхтоўна і нават нясуць у сабе памяць аб трывогах і небяспеках творчасці.