КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
8 Псіхалагічны метад (франц.). 9 Чыста лагічны метад (франц.). сваёй філасофіі на сферу ілюмінізму, як на тое, што існуе, але і засцярогся хоць бы на адзін крок наблізіцца да яе; затое я і не спрабаваў даваць апошнія тлумачэнні наконт сутнасці свету і дайшоў толькі да тых межаў, да якіх магчыма дайсці на аб’ектыўным, рацыяналістычным шляху. Я даў ілюмінізму поўную свабоду дзеяння ў яго сферы, дзе ён і можа займацца на свой лад разгадваннем усіх загадак, не становячыся мне ўпоперак дарогі і не ўступаючы са мною ў палеміку. Часам бывае, аднак, што ў падмурку рацыяналізму ляжыць прыхаваны ілюмінізм, у бок якога філосаф у такім выпадку і паглядае, як на схаваны компас, цалкам перакананы пры гэтым, што ён не кіруецца на сваім шляху анічым іншым, акрамя як зоркамі, г. зн. аб’ектамі, якія знаходзяцца вонкі і ў полі зроку, і толькі іх і бярэ пад увагу. Гэта дапушчальна, бо ён не пераймаецца думкаю паведаміць каму-небудзь сваё пазнанне, якое немагчыма паведаміць, пры гэтым яго зробленыя паведамленні носяць чыста аб’ектыўны і рацыянальны характар... Зрэшты, ілюмінізм сам па сабе ёсць натуральнаю спробаю абгрунтавання праўды, і ў гэтай якасці можа быць апраўданы. Бо скіраваны навонкі інтэлект, у якасці прылады для мэтаў волі, г. зн. у якасці чагосьці другараднага, уяўляе сабою толькі частку ўсяе нашае чалавечае існасці; ён належыць да з’яваў, і пазнанне яго прыстасаванае толькі да з’явы, бо ён існуе выключна ў інтарэсах апошняе. Што ж можа быць болып натуральным, як не звяртанне па дапамогу, пасля няўдачы з аб’ектыўна пазнаваўчым інтэлектам, да ўсёй астатняй нашай існасці, якая менавіта і павінна быць рэччу ў сабе, г. зн. належаць да сапраўднай існасці свету і праз гэтага мець у сабе тую або іншую разгадку ўсіх загадак, падобна да таго, як старадаўнія немцы, прайграўшы ўсё, ставілі на карту ўласную сваю асобу? А адзіна праўдзівы і аб’ектыўна правамерны спосаб дасягнуць гэтага палягае ў прызнанні эмпірычна дадзенага факту існавання волі, якая заяўляе пра сябе ў нашым унутраным свеце, мала таго, якая нават ёсць адзінаю існасцю апошняга, і ў выкарыстанні гэтага факту дзеля тлумачэння аб’ектыўнага, знешняга пазнання; як гэта і зроблена мною. Наадварот, шлях чыстага ілюмінізму, з вышэйпададзеных прычын, не вядзе да мэты. Артур Шопэнгаўэр. Parerga і Paralipomena. Пераклад Л. Баршчэўскага паводле: Philosophenlesebuch. Bd. 3. Berlin, 1991. S. 19-21. ЛЮДВІГ ФОЕРБАХ Гісторыя філасофіі зусім не ёсць гісторыяй выпадковых суб’ектыўных думак, г. зн. гісторыяй асобных меркаванняў. Калі зірнуць на яе павярхоўна, то яна, здаецца, сама стварае нам падставу для падобных згадак, не даючы нічога акрамя змены розных сістэм, у той час як праўда адзіная і нязменная. Аднак праўда не ёсць адзінаю ў сэнсе абстрактнага адзінства, гэта значыць яна не простая думка, якой процістаіць адрозненне; яна ёсць духам, жыццём, самавызначальным і распазнавальным адзінствам, г. зн. канкрэтнай ідэяй. Адрозненне сістэм мае свае падставы ў самой ідэі праўды; гісторыя філасофіі не што іншае, як часавая экспазіцыя розных азначэнняў, якія разам складаюць змест самой праўды. Праўдзівая аб’ектыўная катэгорыя, у якой яна мусіць быць разгледжана, гэта ідэя развіцця. Яна сама па сабе ёсць разумным, неабходным працэсам, актам пазнання праўды, што няспынна працягваецца; розныя філасофскія сістэмы гэта паняцці, якія адзначаюцца ідэяй, гэта неабходныя вобразы яе: неабходныя не ў знешнім сэнсе, калі заснавальніка якое-небудзь сістэмы падахвочваюць ідэі яго папярэднікаў, і такім чынам, адна сістэма абумоўліваецца іншаю, яны неабходныя ў найвышэйшым сэнсе, калі думка, што складае прынцып сістэмы, выказвае вызначэнне абсалютнае ідэі, саму праўду, істотную рэальнасць, якая праз гэта ў шэрагу развіцця мусіла сама па сабе з’явіцца ў якасці самастойнае філасофскае сістэмы. Гісторыя філасофіі з гэтае прычыны мае дачыненне не з мінулым, а з сучасным, што жыве яшчэ сёння. 3 кожнай філасофскаю сістэмай знікае не сам прынцып, а толькі тое, чым гэты прынцып імкнецца быць: абсалютным, цэлым азначэннем абсалютнага. Больш позняя і больш змястоўная філасофская сістэма заўсёды змяшчае ў сабе самыя істотныя азначэнні прынцыпаў папярэдніх сістэм. Таму вывучэнне гісторыі філасофіі гэта вывучэнне самой філасофіі. Гісторыя філасофіі ёсць сістэмаю. Хто яе па-сапраўднаму зразумее і пазбавіць ад формы таго, што прамінае, а таксама ад знешніх умоў гісторыі, той убачыць саму абсалютную ідэю як яна развіваецца ўнутры самое сябе, у элеменце чыстага мыслення. Хоць сам па сабе працэс развіцця гісторыі філасофіі ёсць неабходным, незалежным ад знешніх умоў працэсам развіцця ідэй і хоць гісторыя філасофіі сама не што іншае, як часовае разгортванне вечных, унутраных самаазначэнняў ці адрозненняў абсалютнае ідэі, але пры гэтым яна непарыўна злучаная з сусветнай гісторыяй. Філасофія адрозніваецца ад астатніх вобразаў духу толькі тым, што яна ахоплівае праўдзівае, абсалютнае як думку або ў форме думкі. Той самы дух і змест, які адлюстроўваецца і навочна ўяўляецца ў элеменце мыслення як філасофія аднаго народа, змяшчаецца і адлюстроўваецца таксама ў рэлігіі, мастацтве, палітычным стане але ў выглядзе фантазіі, уяўлення, пачуццёвасці ўвогуле. Таму трэба мысліць сабе пра дачыненне філасофіі да астатніх вобразаў духу і адваротна, кіруючыся не пустым уяўленнем уплыву, а, наадварот, катэгорыяй адзінства. «Спасціжэнне думкаю ідэі ёсць, разам з тым, паступальным рухам, напоўненым цэласнаю і развітаю рэчаіснасцю, такім паступальным рухам, які мае месца не ў мысленні індывіда, увасабляецца не ў пэўнай індывідуальнай свядомасці, а паўстае перад намі ўсеагульным духам, што ва ўсім багацці сваіх формаў увасабляецца ў сусветнай гісторыі. Таму ў гэтым працэсе развіцця здара■ ецца так, што адна форма, адна ступень ідэі ўсведамляецца адным народам, так што гэты народ і гэты час выяўляюць толькі гэтую форму, у межах якой гэты народ будуе свой свет і ўдасканальвае свой стан; а больш высокая ступень выяўляецца, адваротна гэтаму, праз шмат стагоддзяў у іншага народа» (К. Л. Райнгальд. Пра паняцце гісторыі філасофіі... Т. 1, 1791. С. 47). «Але кожная сістэма філасофіі менавіта праз тое, што яна адлюстроўвае асаблівую ступень развіцця, належыць да сваёй эпохі і падзяляе з ёю абмежаванасць» (тамсама, с. 59). Знешняе паходжанне філасофіі не ёсць таму незалежным ад часу і месца. Арыстотэль кажа, што філасофстваваць людзі пачалі толькі пасля таго, як папярэдне паклапаціліся аб задавальненні неабходных жыццёвых патрэбаў. Аднак ёсць патрэба не толькі фізічная, але і палітычная, а ў дадатак і патрэбы іншага кшталту. Таму сапраўдная філасофія, філасофія, узятая ў строгім сэнсе слова, пачынаецца, паводле Гегеля, не на Усходзе, хоць менавіта там дастаткова філасофствавалі і там знаходзяць мноства філасофскіх школ. Філасофія пачынаецца толькі там, дзе ёсць асабістая і палітычная свабода, дзе суб’ект адносіць сябе да аб’ектыўнае волі, якую ён пазнае як сваю ўласную волю, да субстанцыі, да агульнага ўвогуле такім чынам, што ён у адзінстве з ёю атрымлівае сваё Я, сваю самасвядомасць. А гэта мае месца не на Усходзе, дзе найвышэйшай мэтай ёсць несвядомае парынанне ў субстанцыю, а толькі ў грэцкім ды германскім свеце. Таму грэцкая і нямецкая філасофіі і ёсць дзвюма галоўнымі формамі філасофіі. Людвіг Фоербах. Гісторыя філасофіі. Пераклад Р. Грудніцкага паводле: Ludwig Feuerbach’s sammtliche Werke. Leipzig, 1846. S. 6-8. KAPJIMAPKC 1 Галоўны недахоп усяго папярэдняга матэрыялізму уключаючы і фоербахаўскі заключаецца ў тым, што прадмет, рэчаіснасць, пачуццёвасць бярэцца толькі ў форме аб’екта або ў форме сузірання, а не як чалавечая пачуццёвая дзейнасць, практыка, не суб’ектыўна. Таму і здарылася так, што дзейны бок, у процілегласць матэрыялізму, развіваўся ідэалізмам, але толькі абстрактна, бо ідэалізм, зразумела, не ведае сапраўднай пачуццёвай дзейнасці як такой. Фоербаххоча мець справу з пачуццёвымі аб’ектамі, сапраўды адметнымі ад мысленных аб’ектаў, але самую чалавечую дзейнасць ён не бярэ як прадметную дзейнасць. Таму ў «Сутнасці хрысціянства» ён разглядае, як па-сапраўднаму чалавечую, толькі тэарэтычную дзейнасць, пры гэтым практыка бярэцца і фіксуецца толькі ў брудна-іўдзейскай форме яе праяўлення. Таму ён не разумее значэння «рэвалюцыйнай», «практычна-крытычнай» дзейнасці. 2 Пытанне аб тым, ці валодае чалавечае мысленне прадметнай ісціннасцю зусім не пытанне тэорыі, а практычнае пытанне. У практыцы павінен даказаць чалавек сапраўднасць, магутнасць і прыналежнасць да рэчаіснасці свайго мыслення. Спрэчка аб сапраўднасці або несапраўднасці мыслення, якое ізалюецца ад практыкі, ёсць чыста схаластычнае пытанне. 3 Матэрыялістычнае вучэнне аб тым, што людзі ёсць прадукты абставінаў і выхавання, што, такім чынам, людзі, якія змяніліся, гэта прадукты іншых абставін і змененага выхавання, гэтае вучэнне забывае, што абставіны мяняюцца якраз людзьмі і што выхавацеля самога трэба выхаваць. Таму яно непазбежна прыходзіць да таго, што падзяляе грамадства на дзве часткі, адна з якіх узвышаецца над грамадствам (напрыклад, у Роберта Оўэна). Супадзенне змянення абставінаў і чалавечай дзейнасці можа разглядацца і быць рацыянальна зразумета толькі якрэвалюцыйная практыка... 6 Рэлігійную сутнасць Фоербах зводзіць да чалавечай сутнасці. Але сутнасць чалавека гэта не абстракт, уласцівы асобнаму індывіду. У сваёй рэчаіснасці яна ёсць сукупнасць грамадскіх адносін... 8 Грамадскае жыццё з’яўляецца па сутнасці практычным. Усе містэрыі, якія завабліваюць тэорыю ў містыцызм, знаходзяць сваё рацыянальнае вырашэнне ў чалавечай практыцы і ў разуменні гэтай практыкі... 11 Філосафы толькі рознымі спосабамі тлумачылі свет, але справа заключаецца ў тым, каб змяніць яго. Карл Маркс. Тэзісы аб Фоербаху II Маркс К., Энгельс Ф. Выбраныя творы ў двух тамах. Том II. Мінск, 1952. С. 378-380. ЭДМУНД ГУСЭРЛЬ [§ 6]. Гісторыя філасофіі Новага часу як змаганне за чалавечы сэнс Калі падумаць пра ўплыў развіцця філасофскіх ідэй на ўсё чалавецтва (нават на тое, што не мае філасофскага мыслення), то варта сказаць: Унутранае разуменне памкненняў філасофіі Новага часу, пачынаючы з Дэкарта і сканчваючы сучаснасцю, перш за ўсё робіць магчымым разуменне гэтай самай сучаснасці. Сапраўднае адзіна значнае змаганне, характэрнае для нашага часу, гэта змаганне паміж чалавецтвам, якое ўжо распалася, і чалавецтвам, якое яшчэ стаіць на цвёрдай глебе, аднак змагаецца за гэтую глебу ці за здабыццё новай глебы. Уласна гэтае духоўнае змаганне еўрапейскага грамадства як такога разгортваецца як змаганне філасофій, а менавіта змаганне паміж скептычнымі філасофіямі (хутчэй, нефіласофіямі, бо ў іх захавалася толькі назва, а не задача) і сапраўднымі філасофіямі, яшчэ жывымі ў нашы дні. Іх жыццёвасць палягае ў тым, што яны змагаюцца за свой сапраўдны і праўдзівы сэнс і тым самым за сэнс сапраўднага чалавецтва. Прывесці латэнтны розум да самапазнання сваіх магчымасцяў і тым самым высветліць магчымасць метафізікі як сапраўдную магчымасць гэта і ёсць адзіны шлях сапраўднага ажыццяўлення метафізікі або ўніверсальнай філасофіі.