КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Можна меркаваць, што Гесіёд першы стаў шукаць нешта падобнае ці яшчэ хто лічыў каханне або пажадлівасць пачаткам напрыклад, Парменід: бо і ён, апісваючы ўзнікненне Сусвету, заўважае: Перш ад усіх багоў быў ёю задуманы Эрот. А паводле Гесіёда: Перадусім у Сусвеце Хаос нарадзіўся, а потым шыракагрудая Гея. 3 імі Эрот, што з усіх неўміручых багоў выглядае адрозна, - бо павінна быць сярод існага пэўная прычына, якая прыводзіць у рух рэчы і злучае іх. Пра тое, хто з іх першы выказаў гэта, няхай дазволена будзе меркаваць пазней; а паколькі ў прыродзе відавочна было і процілеглае добраму, і не толькі ўладкаванасць ды прыгажосць, але таксама неўладкаванасць і пачварнасць, прычым кепскага было больш, чым добрага, а пачварнага больш, чым прыгожага, то другі ўвёў сяброўства і варожасць, кожнае як прычыну аднаго з іх. I сапраўды, калі ісці ўслед за Эмпедоклам і разумець яго словы паводле сэнсу, а не паводле таго, што ён цьмяна прамаўляе, дык будзе заўважана, што сяброўства ёсць прычынаю добрага, а варожасць прычынаю ліхога. I таму, калі сказаць, што ў пэўным сэнсе Эмпедокл і прытым першы кажа пра ліха і дабро як пра пачаткі, дык гэта, бадай, будзе сказана слушна, калі толькі прычына ўсіх дабротаў само дабро, а прычына ліхога ліха. Такім чынам, згаданыя філосафы, як мы сцвярджаем, да гэтае пары, відавочна, закраналі дзве прычыны з ліку тых, што мы адрознівалі ў творы аб прыродзе, матэрыю і тое, адкуль паходзіць рух: акрамя таго, невыразна і без якой-небудзь упэўненасці, так, як паводзяць сябе ў бітве непадрыхтаваныя жаўнеры: бо і яны, паварочваючыся ва ўсе бакі, зрэдку наносяць добрыя ўдары, але без ведання справы; і гэтак сама здаецца, што і гэтыя філосафы не ведаюць, што яны кажуць, бо зусім відавочна, што яны амаль зусім не звяртаюцца да сваіх пачаткаў, хіба што толькі крыху. Анаксагор разглядае розум як сродак тварэння свету, і калі ў яго ўзнікае цяжкасць, з якое прычыны нешта існуе паводле неабходнасці, дык ён спасылаецца на розум, а ў астатніх выпадках ён абвяшчае прычынаю таго, што адбываецца, усё што заўгодна, толькі не розум. А Эмпедокл звяртаецца да прычын больш, чым Анаксагор, але ўсё-ткі недастаткова, і пры гэтым не атрымліваецца ў яго ўзгодненасці. Сапраўды, нярэдка ў яго сяброўства падзяляе, а варожасць аб’ядноўвае. Бо калі сусветнае цэлае праз варожасць распадаецца на элементы, агонь злучаецца ў адно, і гэтак сама кожны з астатніх элементаў. Калі ж элементы зноў праз сяброўства злучаюцца ў адно, часцінкі кожнага элемента з неабходнасцю зноў распадаюцца. Эмпедокл, такім чынам, у адрозненне ад сваіх папярэднікаў, першы падзяліў гэтую [рухальную] прычыну, прызнаў не адзін пачатак руху, а два розныя, і прытым процілеглыя. Акрамя таго, ён першы назваў чатыры матэрыяльныя элементы, аднак ён тлумачыць іх не як чатыры, а нібыта іх ёсць толькі два: з аднаго боку, асобна агонь, а з другога процілеглыя яму зямля, паветра і вада як існасць аднаго кшталту. Такую выснову можна зрабіць, вывучаючы яго вершы. Такім чынам, Эмпедокл, як мы кажам, абвясціў гэткія пачаткі і менавіта ў гэткай колькасці. А Леўкіп і яго паслядоўнік Дэмакрыт прызнаюць элементамі паўнату і пустэчу, называючы адно існым, другое не-існым, а менавіта: поўнае і шчыльнае існым, а пустое і [разрэджанае] не-існым (таму яны і кажуць, што існае існуе зусім не болып за не-існае, бо і цела існуе зусім не болып за пустату), а матэрыяльнай прычынаю існага яны называюць і адно, і другое. I як тыя, хто прызнае асноўную існасць адзінаю, а ўсё астатняе выводзіць з яе ўласцівасцяў, беручы разрэджанае і шчыльнае за асновы ўласцівасцяў [рэчаў], гэтак і Леўкіп з Дэмакрытам сцвярджаюць, што адрозненні [атамаў] гэта прычыны ўсяго іншага. А гэтых адрозненняў яны называюць тры: абрыс, парадак і стан. Бо існае, кажуць яны, адрозніваецца толькі «суразмернасцю», «судакрананнем» і «паваротам»; з іх «суразмернасць» гэта абрысы, «судакрананне» парадак, «паварот» стан; а менавіта: А адрозніваецца ад N абрысамі, AN ад NA парадкам, Z ад N станам. А пытанне пра рух, адкуль або якім чынам ён у існага, і яны, падобна да іншых, легкадумна абышлі. Такім чынам, вось, відаць, да якіх межаў, як мы сказалі, нашы папярэднікі давялі даследаванне адносна дзвюх прычын... Існым называецца, з аднаго боку, тое, што існуе як дадатковае, з другога тое, што існуе само па сабе. Як дадатковае напрыклад, мы кажам, што справядлівы адукаваны, што чалавек адукаваны і што адукаваны чалавек, прыблізна гэтак жа, як мы кажам, што адукаваны ў мастацтве будуе дом, бо будаўніку быць адукаваным у мастацтве ці адукаванаму ў мастацтве быць домабудаўніком гэта штосьці дадатковае (бо «вось гэта ёсць тое» азначае тут, што вось гэта ёсць дадатковым для яго)... Быццё ж само па сабе прыпісваецца ўсяму таму, што абазначаецца праз формы катэгарыяльнага выказвання, бо колькімі спосабамі робяцца гэтыя выказванні, у гэткай жа колькасці сэнсаў абазначаецца быццё. А паколькі адны выказванні пазначаюць сутнасць рэчы, другія якасць, іншыя колькасць, іншыя стаўленне, іншыя дзеянне ці зведванне, іншыя «дзе», іншыя «калі», то, згодна з кожным з іх, тыя самыя значэнні мае і быццё. Бо ж няма аніякае розніцы сказаць: «чалавек ёсць здаровым» або «чалавек здаровы», і гэтак жа сама: «чалавек ёсць істотаю, якая ідзе ці рэжа» або «чалавек ідзе ці рэжа»; і гэткім чынам ва ўсіх іншых выпадках. Далей, «быццё» і «ёсць» абазначаюць, што нешта праўдзівае, а «небыццё» што яно не праўдзівае, а фальшывае, аднолькава пры сцвярджэнні і адмаўленні; напрыклад, выказванне «Сакрат адукаваны» праўдзівае, або «Сакрат не бледны» таксама праўдзівае; а выказванне «дыяганаль не ёсць несувымернаю» непраўдзівае. Акрамя таго, быццё ды існасць абазначаюць у згаданых выпадках, што адно ёсць у патэнцыі, другое у сапраўднасці. Напраўду, мы кажам «гэта тое, што бачыць» і пра тое, што бачыць у патэнцыі, і пра тое, што бачыць у сапраўднасці. I гэтак жа сама мы прыпісваем веданне і таму, што здольнае карыстацца ведамі, і таму, што ў сапраўднасціу карыстаецца імі. I станам спакою мы называем і тое, што ўжо знаходзіцца ў стане спакою, і тое, што можа знаходзіцца ў спакоі. Тое самае можна сказаць і пра існасць: бо мы кажам, што ў камені ёсць [выява] Гермеса і што палова лініі ёсць у лініі, і называем хлебам хлеб яшчэ недаспелы. А калі штосьці ёсць у патэнцыі і калі яго яшчэ няма гэта трэба разгледзець у іншым месцы... Што ж да існасці матэрыяльнай, дык не трэба выпускаць з-пад увагі, што, калі нават усё паходзіць з аднаго і таго ж першапачатку або з адных і тых жа першапачаткаў і матэрыя як пачатак усяго, што ўзнікае, адна і тая самая, тым не менш, кожная рэч мае пэўную ўласцівую толькі ёй матэрыю, напрыклад: першая матэрыя слізі салодкая і тлустая, жоўці горкая ці яшчэ што-небудзь, хоць, можа, яны паходзяць з аднае і тае ж матэрыі... 3 другога боку, з аднае матэрыі могуць узнікнуць розныя рэчы, калі рухальная прычына розная: напрыклад, з дрэва і скрынка, і ложак. А ў пэўных рэчаў менавіта таму, што яны розныя матэрыя абавязкова мусіць быць рознаю; напрыклад, піла не можа атрымацца з дрэва, і гэта не залежыць ад рухальнае прычыны: яна не здольная зрабіць пілу з воўны ці дрэва. Таму, калі адно і тое самае можа быць зроблена з рознай матэрыі, то зразумела, што мастацтва, г. зн. рухальны пачатак, мусіць быць адным і тым жа: бо калі б і матэрыя, і тое, што рухае, былі рознымі, то розным было б і тое, што ўзнікла. Дык вось, калі шукаюць прычыну, то, паколькі пра яе можна казаць у розных значэннях, належыць падаваць усе магчымыя прычыны. Напрыклад: што складае матэрыяльную прычыну чалавека? Ці не месячныя выдзяленні? А што як рухальнае? Ці не сперма? Што як форма? Сутнасць яго быцця. А што як канчатковая прычына? Мэта (і тое, і другое, бадай, адно і тое самае). А прычыны варта паказваць бліжэйшыя; на пытанне, што за матэрыя, паказваць не агонь ці зямлю, а матэрыю, уласцівую толькі гэтай рэчы. Што ж да натуральных і тых, што ўзнікаюць, існасцяў, то, калі вывучыць іх правільна, іх варта вывучыць азначаным вышэй чынам, калі ўжо гэтыя прычыны ёсць і іх столькі, то і спазнаваць належыць менавіта прычыны. А што да сутнасцяў натуральных, але вечных, дык тут ідзецца пра іншае. Бо некаторыя з іх, бадай, не маюць матэрыі, або [ва ўсякім разе] маюць не такую, а толькі тую, што дапускае прасторавы pyx. I таксама не мае матэрыі тое, што, хоць і існуе ад прыроды, але не ёсць існасцю, а сутнасць гэта яго субстрат. Напрыклад: якая прычына зацьмення Месяца, чым ёсць яго матэрыя? Яе няма, а Месяц ёсць тым, што зведвае зацьменне. А якая рухальная прычына, захінае святло? Зямля. I мэты тут, бадай што, і няма. А прычына як форма гэта азначэнне; але яно застаецца невыразным, калі не ўтрымлівае ў сабе прычыны. Напрыклад: што такое зацьменне? Страта святла. Калі ж дадаць «у выніку таго, што Зямля апынулася паміж [Месяцам і Сонцам]», то азначэнне будзе ўтрымліваць прычыну. Адносна сну незразумела, штб тут ёсць першае, якое мусіць зведваць. Ці сказаць, што жывая істота? Так, але ў якім гэта дачыненні і якая яго частка першасная? Ці будзе гэта сэрца ці нешта іншае? Далей: адкуль бярэцца сон? Далей: які стан, што зведваецца гэтай часткаю, а не ўсім целам? Сказаць, што гэта нейкая нерухомасць? Так, вядома, але чым яна выклікаецца ў першым, хто гэта зведвае? Паколькі пэўныя рэчы пачынаюць і перастаюць існаваць, не зведаўшы ані ўзнікнення, ані знішчэння напрыклад, кропкі, калі толькі яны існуюць, і наогул формы, або вобразы (бо не бель узнікае, а дрэва робіцца белым, паколькі ўсё, што ўзнікае, узнікае з чагосьці і робіцца чымсьці), то не ўсе процілегласці могуць узнікнуць адна з аднае, але ў адным сэнсе смуглявы чалавек становіцца бледным чалавекам, а ў іншым смуглявасць робіцца бледнасцю, і матэрыю мае не ўсё, а толькі тыя рэчы, якія ўзнікаюць адна з аднае і пераходзяць адна ў адну; а тое, што пачынае і перастае існаваць, не пераходзячы адно ў адно, матэрыі не мае. Арыстотэль. Метафізіка. Пераклад Р. Грудніцкага (рэдакцыя паводле: АріатотеХойс; та рета rd <рваіка. Т. А'. A9f]va, 2006, оеХ. 40-56, 302306; https://el.wikisource.org/wiki/ Метасрйаіка/ВірХіо_Н). ЦІТ ЛУКРЭЦЫЙ КАР .. .Зараз пачну: да пачаткаў прабіцца хачу ва ўсіх рэчах Тых, што прырода і творыць усе з іх, і множыць, і жывіць, I на якія па смерці яна зноў усё раскладае.