КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Вось жа, выснова адсюль вынікае наступная: метафізіка мае дачыненне менавіта з сінтэтычнымі апрыёрнымі тэзамі, і яны адны складаюць яе мэту, дзеля дасягнення якой, што праўда, ёй у кожным разе патрэбны пэўныя раскладанні яе паняццяў, а значыць аналітычныя высновы; пры гэтым, аднак, метад не ёсць ніякім іншым, у параўнанні з якім-кольвечы іншым спосабам пазнання калі патрабуецца толькі ўнавочніць свае паняцці праз іх раскладанне. Аднак утварэнне пазнання a priori як у навочным уяўленні, гэтак і ў паняццях, урэшце таксама ўтварэнне сінгтэтычных тэзаў a priori, а менавіта ў пазнанні філасофскім усё гэта складае сутнасны змест метафізікі... Скептыцызм напачатку ўзнік з метафізікі і яе непаднагляднай дыялектыкі. Спачатку ён, з карысцю для досведнага ўжытку розуму, хацеў падаваць толькі ўсё тое, што яго перавышае, як нікчэмнае і падманлівае, але паступова паколькі было заўважана, што тыя ж самыя прынцыпы a priori, якімі карыстаюцца ў досведзе, неўпрыкмет і. як здавалася, з дакладна гэткай самай ступенню слушнасці, вядуць яшчэ далей, чым сягае досвед, пачалі ставіцца пад сумнеў і самі досведныя прынцыпы. Гэта, вядома, не зрабіла нам вялікага клопату; бо здаровая развага заўсёды захавае тут свае правы, адно што ў навуцы ўзнікла пэўная збянтэжанасць, якая не дазваляла вызначыць, наколькі і чаму менавіта нагэтулькі, і не ў большай ступені, можна давяраць розуму; а збянтэжанасці гэтай можна даць рады і запабегчы ёй у будучыні адзіна дзякуючы фармальнаму і выведзенаму з прынцыпаў вызначэнню межаў нашага ўжывання розуму. Праўда ёсць тое, што па-за ўсялякім мажлівым досведам мы не можам даць аніякага вызначанага паняцця адносна таго, чым могуць быць рэчы самі ў сабе. Але мы не здолеем цалкам устрымацца ад усялякага роспыту пра іх, бо досвед ніколі цалкам не задавальняе розуму; пры адказе на пытанні ён адсылае нас усё далей назад і пакідае ў незадаволенасці што да іх поўнага вырашэння, як гэта кожны ў дастатковай меры вывесці з дыялектыкі чыстага розуму, якая менавіта таму мае свой добры суб’ектыўны падмурак. Хто можа нармальна стрываць тое, тое што адносна прыроды нашае душы мы даходзім да поўнае свядомасці суб’екта і адначасова да пераканання, што гэтыя з’явы не могуць быць растлумачаныя матэрыялістычна, не пытаючыся пры гэтым, чым, уласна, ёсць душа; і, паколькі тут недастаткова ніякага досведнага паняцця, дык у кожным разе даводзіцца прыняць адмыслова дзеля гэтага пэўнае разумовае паняцце (простай нематэрыяльнай істоты), хоць мы ўвогуле не можам выказаць яго аб’ектыўную рэальнасць? Хто можа задаволіцца адным толькі самім досведным пазнаннем ва ўсіх касмалагічных пытаннях аб працягласці і велічыні свету, пра свабоду і прыродную неабходнасць, калі, безадносна да таго, якім чынам бы мы пачыналі, кожны адказ, дадзены паводле досведных прынцыпаў, заўсёды нараджае новае пытанне, якое таксама патрабуе адказу, а праз гэта выразна паказвае недастатковасць усіх фізічных спосабаў вытлумачэння дзеля задавальнення розуму? Урэшце, хто, пры поўнай выпадковасці і залежнасці ўсяго таго, што мы маглі б думаць і прымаць паводле досведных прынцыпаў, не бачыць магчымасці спыніцца на гэтых прынцыпах і не адчувае сябе змушаным нягледзячы ні на якія забароны згубіцца сярод трансцэндэнтных ідэй: шукаць заспакаення і задавальнення па-за межамі ўсялякіх досведных паняццяў у паняцці істоты, ідэя якога сама сабою хоць і не можа быць даведзеная, ані абвергнутая ў сваёй мажлівасці, бо датычыць самой развагавай існасці; але без гэтай ідэі розум мусіў бы назаўсёды заставацца незадаволеным? Межы (у выпадку працяглых рэчаў) заўсёды маюць на ўвазе пэўную прастору, што знаходзіцца па-за нейкім вызначаным месцам і ўлучаюць яго ў сябе; межы гэтага не патрабуюць, яны ёсць простымі адмаўленнямі, што маюць уплыў на велічыню ў той меры, наколькі апошняя не мае абсалютнае паўнаты. Але наш розум бачыць вакол сябе прастору для пазнання рэчаў саміх у сабе, хоць ён ніколі не можа мець пра іх пэўныя паняцці і абмежаваны аднымі толькі з’явамі. Дакуль пазнанне розуму аднастайнае, датуль немагчыма мысліць яго якіякольвечы пэўныя межы. У матэматыцы і прыродазнаўстве чалавечы розум, што праўда, вызнае межы, але не абсягі, г. зн. вызнае адно тое, што ляжыць па-за яго межамі, куды ён не можа ніколі сягнуць, а не тое, каб ён сам у сваім унутраным працэсе дзе-небудзь мог бы быць завершаны. Пашырэнне пазнання ў матэматыцы і мажлівасць усё новых вынаходніцтваў сягаюць да бясконцасці; тое самае датычыць адкрыцця новых уласцівасцяў прыроды, новых сіл і законаў праз пастаянныя досвед і яго інтэграванне розумам. Але тут таксама немагчыма абмінуць межы, бо матэматыка мае дачыненне толькі са з’явамі, і што як паняцці метафізікі і маралі не можа быць прадметам пачуццёвага навочнага ўяўлення, тое знаходзіцца зусім па-за яе абшарам і ніколі для яе не дасягальнае; але яна таго зусім і не патрабуе. Таму ў ёй няма ніякага бесперапыннага прагрэсу і набліжэння да гэтых навук і адначасова нейкай кропкі альбо лініі судакранання. Прыродазнаўства ніколі не адкрые нам унутранай сутнасці рэчаў, г. зн. таго, што не ёсць з’яваю, але можа служыць найвышэйшай падставаю растлумачэння з’яваў; але яно таго і не патрабуе дзеля сваіх фізічных тлумачэнняў; і нават калі б яму было з нейкага боку прапанавана што-небудзь гэткага кшталту (напр., уплыў нематэрыяльных істот), дык яно мусіла б адмовіцца і не дадаваць нічога да працэсу сваіх тлумачэнняў, а заўсёды іх угрунтоўваць толькі на тым, што, як прадмет пачуццяў, павінна належаць да досведу і магло б быць улучана ў сувязь з нашымі сапраўднымі ўспрыманнямі і законамі досведу. Аднак метафізіка ў дыдактычных спробах чыстага розуму (якія не былі пачатыя адвольна альбо з ахвотаю, але да іх змушае прырода розуму) даводзіць нас да пэўных межаў, і трансцэндэнтальныя ідэі менавіта з тае прычыны, што мы не можам без іх абысціся, а між тым не можам іх рэалізаваць, служаць дзеля таго, каб не толькі сапраўды паказаць межы ўжытку чыстага розуму, але і паказаць спосаб вызначэння апошніх; і ў гэтым таксама палягаюць мэта і карысць гэтае прыроднае здольнасці нашага розуму, якая спарадзіла метафізіку як сваё ўлюбёнае дзіця; спараджэнне, якое, як і любое іншае на свеце, павінна быць прыпісанае не выпадку, а першапачатковаму зародку, мудра зладжанаму дзеля высокіх мэтаў. Бо метафізіка, мажліва, у сваіх найгалоўнейшых рысах закладзеная ў нас самою прыродаю болын за ўсялякую іншую навуку, і на яе немагчыма глядзець як на прадукт свабоднага выбару або як на выпадковае пашырэнне пры развіцці досведу (ад якога яна сябе цалкам аддзяляе). Розум, пры ўсіх яго паняццях і законах развагі, дастатковых яму дзеля эмпірычнага ўжытку, г. зн. унутры пачуццёвага свету, аднак, не знаходзіць сабе тут аніякага задавальнення; бо ў яго адбіраецца любая надзея на поўны развязак усіх гэткіх пытанняў, якія ўвесь час вяртаюцца зноў. Трансцэндэнтальныя ідэі, што маюць на мэце гэтую паўнату, ёсць гэткімі задачамі розуму. Але ён выразна бачыць, што гэткую паўнату не можа ўтрымоўваць пачуццёвы свет, а ў гэткай самай меры і ўсе тыя паняцці, што служаць толькі дзеля разумення гэтага свету: прастору і час, і ўсё тое, што мы прывялі пад найменнем чыстых развагавых паняццяў. Пачуццёвы свет ёсць не чым іншым, як ланцугом з’яваў, злучаных паводле агульных законаў; вось жа, ён не існуе сам для сябе, не ёсць рэччу самою ў сабе і, гэткім чынам, мае абавязковае дачыненне да таго, што ўтрымоўвае ў сабе падставу гэтае з’явы, да істот, якія могуць быць пазнаваныя не як з’явы толькі, а як рэчы самі ў сабе. Толькі ў пазнанні гэтых істот розум можа мець спадзеў задаволіць сваё імкненне да паўнаты ў працэсе руху таго, што абумоўлена, да яго ўмоваў. Імануэль Кант. Пралегомены да любой будучай метафізікі, што можа ўзнікнуць як навука. Пераклад Лявона Баршчэўскага. Мінск, 2006. С. 21-22, 98-101. (Новая рэдакцыя). САЛАМОН МАЙМАН Дзеля абмежаванай здольнасці пазнання патрэбныя дзве рэчы: 1) Матэрыя, г. зн. штосьці дадзенае; або тое, што павінна быць пазнана ў аб’екце пазнання; 2) форма, або тое, дзеля чаго яно павінна быць пазнанае. Матэрыя гэта асаблівае ў аб’екце, пра што гэты пазнаецца і адрозніваецца ад іншых. Форма, наадварот (у той ступені, у якой яна ўгрунтаваная ў здольнасці пазнання ў дачыненні да гэтага кшталту аб’ектаў), ёсць агульным, што можа быць прыналежным да класу аб’ектаў. Адсюль форма пачуццёвасці гэта той від здольнасці пазнання ў дачыненні да пачуццёвых аб’ектаў. Форма развагі гэта яе спосаб уздзеяння ў дачыненні да аб’ектаў наогул або (што ёсць тое самае) у дачыненні да аб’ектаў развагі. Саламон Майман. Спроба трансцэндэнтальнай філасофіі. Пераклад Л. Баршчэўскага паводле: Maimon, S. Versuch iiber die Transzendentalphilosophie. Hamburg, 2004. S. 13. ГЕАРГ ВІЛЬГЕЛЬМ ФРЫДРЫХ ГЕГЕЛЬ .. .Калі мы даследуем праўду ведання, то мы, здаецца, даследуем, чым яно ёсць у сабе. Але ў гэтым даследаванні яно ёсць нашым прадметам, яно ёсць для нас; і тое, што апынулася б ягоным тым, што «ў-сабе», было б, такім чынам, у большай ступені быццём для нас. Тое, што мы сцвярджалі б у якасці яго існасці, было б, хутчэй, не яго праўдаю, а толькі нашым веданнем пра яго. Існасць або мерка, крытэр зыходзілі б ад нас, і тое, што варта было б параўноўваць з ім, і пра што, у выніку гэтага параўнання, павінна было б адбыцца рашэнне, не абавязкова павінна было 6 прызнаць яго. Але прырода прадмета, які мы даследуем, пазбаўляе нас ад гэтага падзелу або гэтай бачнасці падзелу і перадумовы. Свядомасць у сабе самой выпрацоўвае сваю мерку, і тым самым даследаванне будзе параўнаннем свядомасці з самой сабою; бо адрозненне, якое толькі што было вызначана, зыходзіць з яго. У ёй ёсць адно дзеля нейкага іншага, або яму наогул уласцівая пэўнасць моманту ведання; у той жа час гэта іншае дадзена не толькі дзеля яго, але таксама і па-за межамі гэтых адносінаў, або тым, што ў сабе; гэта момант праўды. Вось жа, у тым, што свядомасць унутры сябе прызнае ў якасці таго, што «ў-сабе» або ў якасці праўдзівага, мы атрымліваем мерку, якую яна сама ўсталёўвае, каб вызначыць паводле яе сваё веданне. Калі мы назавём веданне паняццем, а сутнасць ці сапраўднае існым або прадметам, то праверка палягае ў высвятленні таго, ці адпавядае паняцце прадмету. Калі ж мы назавем ведамі паняцце, існасць або, аднак, праўдзівае існае, або прадмет, то праверка палягае ў высвятленні таго, ці адпавядае прадмет свайму паняццю. Відавочна, што тое і іншае адно і тое самае. Галоўнае, аднак, у тым і гэта трэба памятаць на працягу ўсяго даследавання, што абодва гэтыя моманты, паняцце і прадмет, быццё дзеля іншага і быццёў самім сабе, уваходзяць у само веданне, якое мы даследуем, і, гэткім чынам, нам няма неабходнасці звяртацца да меркі, крытэру і ўжываць пры даследаванні нашы выдумкі і думкі; адкідаючы іх, мы дасягаем таго, што разглядаем сутнасць справы такою, якою яна ёсць у сабе самой і дзеля сябе самое.