КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
21 Непазбежнымі наступствамі (франц. з дац.). наогул увесь час бачаць у рэчах толькі прыватнае і індывідуальнае, а не агульнае. Толькі адораныя людзі ўсё больш і больш, згодна са ступенню сваёй перавагі, бачаць у асобных рэчах агульнае. Гэтае важнае адрозненне да такой меры працінае ўсю здольнасць пазнання, што распаўсюджваецца на сузіранне найбольш будзённых прадметаў; таму нават апошняе ў выбітных розумаў іншае, чым у пасрэдных. Гэтая здольнасць улоўліваць агульнае ў кожнай адзінкавай з’яве супадае з тым, што я назваў чыстым, бязвольным суб’ектам пазнання і вызначыў як суб’ектыўны карэлят платонаўскай ідэі; бо пазнанне можа заставацца бязвольным толькі тады, калі яно скіравана на агульнае, у адзінкавых жа рэчах, наадварот, закладзеныя аб’екты хацення-, вось таму і пазнанне жывёл дакладна абмежаванае адзінкавымі з’явамі, у адпаведнасці з чым інтэлект іх пераходзіць у выключнае слугаванне іх волі. Наадварот, вышэйзгаданы паварот духу на агульнае ёсць немінучаю ўмоваю сапраўдных дасягненняў у філасофіі, паэзіі, наогул, у мастацтвах і навуках. Для інтэлекту на паслугаху волі, г. зн. у практычным ужытку існуюць толькі адзінкавыя рэчы; для інтэлекту ж, які займаецца мастацтвам і навукаю дзейнага, такім чынам, для самога сябе існуюць толькі агульнасці, цэлыя гатункі, віды, класы, ідэі рэчаў, бо нават у галіне выяўленчых мастацтваў мастак імкнецца выявіць у індывідзе ідэю, г. зн. дадзены род. З’ява гэтая абумоўлена тым, што непасрэдна воля скіраваная толькі на адзінкавыя рэчы; яны, уласна, і ёсць яе выключнымі аб’ектамі, бо толькі яны маюць эмпірычную рэальнасць. Паняцці, класы, віды, наадварот, толькі вельмі ўскосна могуць зрабіцца яе аб’ектамі. Таму неразвіты чалавек не здольны ўспрымаць агульныя праўды; а геній, наадварот, праглядае і прапускае індывідуальнае: вымушаны занятак асобнымі драбніцамі, узятымі самі сабою, у тым выглядзе, у якім з іх утвараецца матэрыял практычнага жыцця, гэта для яго цяжкая паншчына. §3 Для філасофствавання неабходныя наступныя два патрабаванні: па-першае, мець мужнасць не ўтрымліваць у сваёй душы ніякага пытання; па-другое, даводзіць да свядомасці ўсё тое, што зразумела само сабою, каб зразумець гэта як праблему. Нарэшце, каб сапраўды аддацца філасофіі, дух павінен таксама свабодна распараджацца сваім часам: ён не павінен пераследаваць аніякіх мэтаў і, гэткім чынам, павінен не паддавацца на прынаду волі, а цалкам аддавацца таму павучанню, якое даюць яму вонкавы свет і свая ўласная свядомасць. Прафесары ж філасофіі, наадварот, думаюць пра свае асабістыя карысць і выгоды ды пра тое, як гэтага дасягнуць, вось што для іх ёсць сур’ёзнаю рэччу. Менавіта таму яны зусім не бачаць шмат якіх відавочных рэчаў і нават ніколі, па сутнасці, не даходзяць да таго, каб асэнсаваць хоць бы толькі саму праблему філасофіі... §5 Філасофскі пісьменнік правадыр, а ягоны чытач вандроўнік. Каб супольна дайсці, яны павінны, перш за ўсё, разам выйсці, г. зн. аўтар павінен успрыняць свайго чытача ў тым пункце погляду, які для іх несумненна агульны; гэткім самым пунктам не можа служыць нішто іншае, акрамя агульнае для ўсіх нас эмпірычнае свядомасці. Менавіта тут, гэткім чынам, і павінен ён моцна ўзяць яго за руку і глядзець за тым, як высока можа ён падняцца разам з ім за воблака, ідучы крок за крокам па горнай сцяжынцы. Так зрабіў яшчэ Кант: ён зыходзіць з цалкам агульнай свядомасці, усведамлення як самога сябе, так і іншых рэчаў. Няслушнае, наадварот, імкненне адпраўляцца, як з зыходнага пункту, ад уяўнага інтэлектуальнага сузірання гіперфізічных дачыненняў або нават працэсаў, або ад нейкага розуму, што ўспрымае надпачуццёвае, або ад нейкага абсалютнага розуму, які думае сам сябе: бо ўсе гэта сведчыць пра імкненне браць у якасці зыходнага пункту не праўды, што могуць непасрэдна агалошвацца, прычым, у выніку гэтага чытач, ужо выпраўляючыся ў дарогу, не ведае, ці знаходзіцца ён побач са сваім аўтарам або за шмат міляў ад яго. §6 У дачыненні да нашага ўласнага сур’ёзнага разважання і патаемнага сузірання рэчаў размова пра іх з іншым чалавекам адносіцца як машына да жывога арганізму. Бо толькі пры ўласным разважанні ўсё бывае як бы высечана з аднаго кавалка або выканана ў адной танальнасці, адсюль магчыма дасягнуць поўнай яснасці, выразнасці і сапраўднай звязнасці, нават адзінства; у размове, аднак, адзін да аднаго дапасоўваюцца разнастайныя кавалкі рознага паходжання, і ім сіламоц навязваецца вядомае адзінства руху, якое часцяком нечакана перапыняецца. Сапраўды, толькі самога сябе разумееш цалкам; іншых разумееш толькі напалову; бо ў скрайнім выпадку магчыма прыйсці толькі да агульнасці паняццяў, але не да агульнасці, што ляжыць у падмурку іх навочнага спасціжэння. Якраз таму глыбокія філасофскія ідэі ніколі не будуць здабывацца на свет шляхам супольнага мыслення, дыялогу. Зрэшты, апошні вельмі прыдатны для папярэдняга практыкавання, для фармулявання праблем, для іх як бы вентылявання, а пасля і для выпрабавання, кантролю ды крытыкі прапанаванага рашэння. 3 гэтай мэтаю напісаныя і размовы Платона; вось чаму з яго школы выйшлі другая і трэцяя акадэміі з усё больш выразным скептычным напрамкам. Напісаны дыялог, як форма паведамлення філасофскіх думак, мэтазгодны толькі ў тым выпадку, калі аб’ект дапускае наяўнасць двух ці некалькіх поглядаў зусім розных, мабыць, нават процілеглых, прычым або меркаванне пра іх павінна быць пададзена чытачу, або яны праз супастаўленне дапаўняюць адзін аднаго дзеля больш дасканалага і слушнага разумення справы; да першага выпадку належыць таксама і абвяржэнне зробленых пярэчанняў. Але абраная з такою мэтаю дыялектычная форма, з прычыны таго, што адрозненне поглядаў падкрэсліваецца тут і распрацоўваецца ад самой падставы, затое павінна і зрабіцца напраўду драматычнаю: размаўляць павінны сапраўды двое. Пазбаўленая такога кшталту мэты, яна пустая забаўка, як тое найчасцей і бывае. §7 Ані нашы пазнанні, ані нашы прасвятленні ніколі не маюць здольнасці асабліва павялічыцца праз параўнанне і даследаванне таго, што сказана іншымі, бо ўсё гэта ў канчатковым рахунку нешта падобнае да пералівання вады з аднае пасудзіны ў другую. Па-сапраўднаму ўзбагаціць прасвятленне і пазнанне магчыма выключна праз уласнае назіранне за самімі рэчамі, бо толькі яно выяўляе сябе як адвеку гатовая жывая крыніца, што заўсёды знаходзіцца пад рукою. Вось чаму гэтак дзіўна бачыць, як прагныя быцця філосафы вечна занятыя працаю на першым з двух шляхоў і нібыта зусім не падазраюць пра існаванне другога, а таксама, як яны вечна носяцца з тым, што сказаў адзін і што мог мець на ўвазе другі; выходзіць так, быццам яны зноў і зноў перакульваюць старыя пасудзіны, каб зазірнуць, ці не засталася дзе-небудзь на донцы хоць якая кропелька; між тым, жывая крыніца, што струменіць каля іх ног, пакінута імі без увагі. Нішто з гэткаю відавочнасцю, як гэта, не выдае іх няздольнасці і не выкрывае фальшу зробленае імі міны важнасці, глыбакадумнасці ды арыгінальнасці... §11 Простая ўвішнасць розуму дае права быць хіба што толькі скептыкам, але не філосафам. Між тым, скепсіс у філасофіі гэта тое самае, што апазіцыя ў парламенце: ён такі самы жыватворны, нават неабходны. Ён паўсюдна грунтуецца на тым, што філасофія не здольная да такога кшалту відавочнасці, якою валодае матэматыка: яна гэткая самая не здольная да яе, як чалавек не здольны да жывёльных інстынктаў, якія таксама a priori надзейныя. 3 гэтай прычыны скепсіс усё яшчэ можа легчы на іншую шалю вагаў супраць любое сістэмы; але вага яго ўрэшце апынецца настолькі малою ў параўнанні з іншай вагою, што пашкодзіць ёй не болей, чым шкодзіць арыфметычнай квадратуры круга тая акалічнасць, што яна толькі прыблізная. Тое, што ведаюць, мае падвойную каштоўнасць, калі ў той самы час прызнаюцца ў недасведчанасці ў тым, чаго не ведаюць. Гэткім спосабам першае вызваляецца ад падазрэння, якое кладзецца на людзей у тым выпадку, калі як гэта ёсць, напрыклад, з шэлінгіянцамі яны выдаюць за вядомае і тое, чаго не ведаюць. § 12 Адкрыццямі розуму кожны чалавек называе вядомыя палажэнні, якія ён без праверкі прызнае за праўдзівыя і ў справядлівасці якіх уяўляе сябе нагэтулькі перакананым, што нават пры ўсім жаданні не мог бы паддаць іх сур’ёзнай праверцы: дзеля гэтага ён на нейкі час павінен быў бы ўсумніцца ў іх. Гэты надзейны крэдыт яны набылі ў яго дзякуючы таму, што з таго часу, як ён пачаў гаварыць і думаць, яму іх бесперапынна ўнушалі і гэткім чынам прышчапілі; таму яго звычка мысліць гэтыя палажэнні гэткая самая даўняя, як звычка мысліць наогул; таму ён болей і не здольны адлучаць іх адну ад адной: тыя аксіёмы як пазрасталіся з ягоным мозгам. Сказанае тут настолькі справядліва, што пацвярджаць яго прыкладамі было б, з аднаго боку, залішне, а з другога і рызыкоўна. §13 Аніякі светапогляд, што зыходзіць з аб’ектыўнага, інтуітыўнага спасціжэння рэчаў і паслядоўна праведзены, не можа быць цалкам непраўдзівым: у найгоршым выпадку ён будзе толькі аднабаковы, як, напрыклад, дасканалы матэрыялізм, абсалютны ідэалізм і шмат якія іншыя. Усе яны праўдзівыя, але у адзін і той жа час; такім чынам, праўдзівасць іх толькі адносная. Менавіта, кожнае такое суджэнне праўдзівае толькі з вядомага, пэўнага гледзішча, гэтаксама як карціна адлюстроўвае мясціну з аднаго толькі пункту назірання. Але варта толькі ўзвысіцца над пунктам погляду такой сістэмы, як адразу ж выявіцца адноснасць яе праўдзівасці, г. зн. яе аднабаковасць. Толькі найвышэйшы пункт погляду, які ўсё ахоплівае сваім кругаглядам і ўсё бярэ пад увагу, можа даць абсалютную праўду. Згодна з з гэтым, напрыклад, будзе дакладна, калі я, накшталт Эклезіяста, буду глядзець на сябе як на часовы прадукт прыроды, што ўзнік і асуджаны на поўную гібель; але ў той жа час слушна і тое, што ўсё, што калінебудзь было і будзе, гэта я, і па-за мною нішто не існуе. Гэтаксама будзе слушна, калі я, накшталт Анакрэонта, буду бачыць найвышэйшае шчасце ў асалодзе ад сучаснасці; але адначасовы праўдзівым будзе і тое, калі я прызнаю гаючасць пакутаў і нікчэмнасць, нават згубнасць усялякае асалоды і буду бачыць у смерці мэту свайго існавання. Усё гэта мае сваю падставу ў тым, што ўсялякі даступны паслядоўнаму развіццю светапогляд уяўляе сабою толькі перакладзенае на паняцці і гэткім чынам зафіксаванае інтуітыўнае і аб’ектыўнае спасціжэнне прыроды, бо прырода, г. зн. інтуітыўнае, ніколі не хлусіць і яшчэ ў меншай ступені супярэчыць сабе, бо сама існасць яе выключае ўсе падобныя рэчы. Вось жа, дзе ў наяўнасці супярэчнасць і хлусня, там ёсць і думкі, якія ўзніклі не з аб’ектыўнага ўспрымання, як, напрыклад, у аптымізме. Наадварот, няпоўным і аднабаковым аб’ектыўнае ўспрыманне можа быць, але яно ў гэткім выпадку мае патрэбу не ў абвяржэнні, а ў дапаўненні...