КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
§15 Каб зрабіць нас больш памяркоўнымі да чужых поглядаў і больш талерантнымі да пярэчанняў, няма больш сапраўднага сродку, як успамін пра тое, як часта самі мы напераменку трымаліся цалкам процілеглых меркаванняў наконт аднаго і таго самага прадмета і неаднаразова, часам нават у вельмі непрацяглы тэрмін, мянялі іх, адпрэчваючы і зноў прымаючы то адно, то другое, якраз процілеглае, меркаванне, гледзячы па тым, як уяўляўся нам сам прадмет, у тым ці ў іншым святле. Сапраўды гэтак жа, дзеля таго каб дамагчыся прызнання нашай думкі ў чалавека процілеглых поглядаў, няма больш зручнага сродку, чым фраза: «тое ж самае думалася раней і мне, але...» і г. д. § 16 Памылковае вучэнне, няхай яно вынікае з фальшывага погляду або з кепскага намеру, заўсёды бывае разлічана толькі на некаторыя прыватныя акалічнасці, гэткім чынам, толькі на пэўны час; адна толькі праўда разлічвае на вякі, хоць яе на нейкі час можна занядбаць або заглушыць. Бо, як толькі праб’ецца хоць крыху святла знутры ці трохі паветра звонку, як ужо знаходзяцца людзі, каб абвясціць праўду і абараніць яе. Паколькі праўда нараджаецца не ў інтарэсах якой-небудзь адной партыі, то ўсе выбітныя розумы ва ўсе часы бываюць яе прыхільнікамі. Бо яна падобная да магніта, які заўсёды і ўсюды паказвае на адзін, абсалютна пэўны пункт сусвету; наадварот, памылковае вучэнне як тая статуя, што паказвае рукою на іншую статую, пры аддаленні ад якое яна губляе ўсялякі сэнс. §17 Больш за ўсё перашкаджае адкрыццю праўды не падманлівы выгляд рэчаў, які ўзнікае з іх саміх і вядзе да памылак, і не непасрэдна слабасць інтэлекту, а перадузятае меркаванне, прымхі, якія, як фальшывае a priori, паўстаюць супраць праўды і прыпадабняюцца тады да ветру ў твар, збіваюць карабель з таго кірунку, у якім акурат знаходзіцца зямля; дарэмна тады працуюць ягоныя стырно і ветразі... § 19 Уласцівасці нашага інтэлекту, які ўзнік з волі, такія, што мы вымушаны ўспрымаць свет або як мэту, або як сродак. Першае б выказвала сабою, што быццё свету апраўдваецца яго існасцю і, гэткім чынам, павінна быць рашуча пастаўлена паперадзе небыцця. Але ўсведамленне таго, што свет уяўляе з сябе толькі арэну для істот, якія пакутуюць і стаяць на парогу смерці, не дапускае гэтай думкі. 3 іншага боку, думка пра свет як пра сродак не дапускае бясконцасці часу, які ўжо прамінуў і цягам якога любая дасягальная мэта ўжо даўно павінна б быць дасягнутаю. Адсюль вынікае, што такое ўжыванне натуральнай для нашага інтэлекту перадумовы арыентаванасці на сукупнасць рэчаў або на свет ёсць трансцэндэнтным, г. зн. такім, што мае значэнне ў свеце, а не ў дадатку да свету; гэта тлумачыцца тым, што адпаведнае аднясенне вынікае з прыроды такога інтэлекту, які, як я паказаў, узнік да паслуг індывідуальнае волі, г. зн. дзеля дасягнення пазначаных ёю аб’ектаў, і таму прымеркаваны выключна да мэтаў ды сродкаў і нічога іншага не пазнае і не спасцігае. §20 Калі глядзець навонкі, на невымернасць свету і на незлічонасць яго істот, то ўласнае наша «я», як чысты індывід, сыходзіць на нішто і, здаецца, зусім знікае. Паддаўшыся ўплыву гэтае велізарнае перавагі масы і ліку, далей пачынаюць прыходзіць да думкі, што толькі скіраваная на вонкавы свет, а менавіта аб’ектыўная філасофія можа стаяць на праўдзівым шляху; і найбольш старажытным з грэцкіх філосафаў і ў галаву нават не прыходзіла сумнявацца ў справядлівасці гэтага. Наадварот, калі звяртацца ўнутр сябе, можна перш за ўсё адкрыць, што кожны індывід непасрэдна зацікаўлены толькі ў самім сабе, што сваю ўласную асобу ён прымае да сэрца бліжэй, чым усе астатнія, разам узятыя; гэта адбываецца праз тое, што адно самога сябе ён спазнае непасрэдна, а ўсё астатняе толькі ўскосна. Калі, акрамя гэтага, прыняць пад увагу яшчэ і тое, што свядомыя і пазнаўчыя істоты могуць думацца выключна як індывіды, а пазбаўленыя свядомасці існуюць толькі напалову, вельмі ўскосна, то высветліцца, што свядомае і пазнаваўчае існаванне ўласцівае адным толькі індывідам. Калі, урэшце, звярнуць увагу яшчэ і на тое, што аб’ект абумоўлены суб’ектам, што, гэткім чынам, увесь гэты невымерны вонкавы свет прысутны толькі ў свядомасці пазнаўчых істот і гэтак звязаны з існаваннем індывідаў, якія носяць яго ў сабе, звязаны да такой ступені беспаваротна, што ў гэтым сэнсе яго можна нават разглядаць проста як прыдатак, як акцыдэнцыю заўсёдна індывідуальнае свядомасці; калі, паўтараю, расплюшчыць вочы на ўсё гэта, то кожны схіліцца ў бок таго погляду, што на праўдзівым шляху знаходзіцца толькі філасофія, скіраваная ўнутр, якая зыходзіць ад суб’екта, як з беспасярэдне дадзенага, г. зн. новая філасофія з часу Дэкарта, і што, гэткім чынам, старажытныя не ўгледзелі самага важнага. Але канчаткова пераконваешся ў гэтым толькі тады, калі, заглыбіўшыся ў самога сябе, усведамляеш у сабе пачуццё першапачатковасці, закладзенае ў кожнай пазнаўчай істоце. I нават больш за тое. Кожны, нават самы мізэрны чалавек знаходзіць сябе ў сваёй непасрэднай самасвядомасці як самую што ні ёсць рэальную істоту і неабходным чынам пазнае ў сабе сапраўдны цэнтр свету, першакрыніцу ўсялякае рэальнасці. Няўжо гэтая першапачатковая свядомасць падманвае?.. Такі вынік разважання, скіраванага ўнутр; а скіраванае на вонкавы свет, яно паказвае мэтаю нашага існавання адно жменьку праху. Артур Шопэнгаўэр. Parerga і Paralipomena. Пераклад Л. Баршчэўскага паводле: Philosophenlesebuch. Bd. 3. Berlin, 1991. S. 14-18, 21-26. СЁРЭН КІРКЕГАР Варта растлумачыць і дыялектыку пачатку. Нешта амаль забаўнае: што пачатак ёсць, а потым яго зусім няма, бо гэта пачатак. Гэта сапраўды дыялектычная заўвага ўжо досыць даўно ператварылася ў свайго кшталту гульню, у якую гуляюць у гегельянскім грамадстве. Як там кажуць, сістэма пачынаецца з непасрэднага ( «Вялікая логіка» Гегеля); некаторыя, не здолеўшы застацца дыялектычнымі, нават дастаткова красамоўныя, каб казаць пра самае непасрэднае з усяго, хоць рэфлексія параўнання, якая прысутнічае ў такой заяве, цалкам можа стаць небяспечнаю для пачатку22. Сістэма пачынаецца з непасрэднага, а таму не мае перадумоў, і яна абсалютнаая, г. зн. пачатак сістэмы ёсць абсалютным пачаткам. Гэта цалкам дакладна, і захапленне тут абсалютна заслужанае. Але чаму ж тады, яшчэ раней, чым сістэма была пачатая, 22 Паказваць гэтае тут значыла б рабіцца залішне шматслоўным. Часцяком гэта проста не варта працы, таму што здараецца, што чалавек, працавіта вынаходзяць вострае пярэчанне, раптам пазнае ад паслядоўніка гэтага філосафа, што галоўнае яго неразуменне палягала не ў тым, што ён не здолеў спасцігнуць сутнасць філасофіі, якая яго захапляла, але, хутчэй, у тым, што ён дазволіў пераканаць сябе: усё гэта сапраўды нешта з сябе ўяўляе, тады як у сапраўднасці гэта ўсяго толькі слабое і млявае разважанне, ледзь прыхаванае самымі голаснымі і велічнымі выразамі. (Заўв. аўтара). не было высветленае і іншае, пэўна што не менш важнае пытанне і не было зроблена выразным і ацэнена: Якім менавіта чынам наша сістэма пачынаецца з непасрэднага, інакш кажучы, ці пачынаецца яна з яго непасрэдна? Адказам тут можа быць толькі безумоўнае «не». Калі меркаваць, што сістэма існуе пасля тут-быцця (а ў гэтым выпадку яе можна зблытаць з сістэмаю, якая апісвае тут-быццё), значыць яна сапраўды ўзнікае толькі пасля таго і, значыць, зусім не пачынаецца непасрэдным чынам з таго непасрэднага, з якога пачалося тут-быццё, няхай нават у іншым сэнсе яно зусім і не пачыналася з таго, паколькі непасрэднае ніколі не ёсць, а тут жа здымаецца, варта яму толькі з’явіцца. Пачатак сістэмы, якая пачынаецца з непасрэднага, сам дасягаецца, гэткім чынам, з дапамогай рэфлексіі. У гэтым і палягае цяжкасць, бо калі не выпускаць з-пад увагі адну гэтую ідэю няхай гэта будзе спроба самападману, неабдуманасць ці паспешлівая, да сцінання дыхання ўвішнасць, каб завяршыць сістэму, сама гэтая ідэя, паўстае ва ўсёй сваёй простасці, здольная паказаць нам, што ніякая сістэма тут-быцця немагчымая, а лагічная сістэма ніколі не можа пахваліцца абсалютным пачаткам, бо ён гэтак сама, як і чыстае быццё, ёсць чыстай хімераю. Інакш кажучы, калі мы не можам непасрэдным чынам пачаць з непасрэднага (калі б гэта атрымалася, мы маглі б лічыць гэта шчасліваю выпадковасцю або цудам, г. зн. тым, што немагчыма мысліць), але міжволі павінны пачынаць з рэфлексіі, тады для нас тут жа паўстае адно вельмі простае пытанне (ах, каб мяне толькі зусім не загналі ў кут праз гэтую прастату бо пытанне гэтае сапраўды зразумелае кожнаму, а значыць, усе адчуваюць пэўную няёмкасць з прычыны вельмі ўжо папулярных ведаў таго, хто пытаецца!): якім чынам я змагу ў далейшым спыніць рэфлексію, прыведзеную ў рух дзеля таго, каб пакласці пачатак сістэмы? Бо ў рэфлексіі ёсць адна характэрная ўласцівасць: яна бясконцая. Але быць бясконцаю азначае, прынамсі, што яна не здольная спыніцца самастойна, бо ж, калі б яна нават мусіла спыніць сябе, яна б сябе саму патрабавала; сапраўды як бы гэтак сама вылечвалася б хвароба, толькі калі яна сама прапісвала б сабе лекі, інакш кажучы, хвароба сілкавала б саму сябе. Магчыма, гэтая бясконцасць рэфлексіі гэта кепская бясконцасць23. У гэтым выпадку мы ўжо сапраўды амаль скончылі з ёю, паколькі кепская бясконцасць, як мяркуецца, ёсць нечым вартым пагарды, нечым тым, з чым варта развітацца і чым раней, тым лепей. Але з гэтай нагоды ці не магу я задаць яшчэ адно пытанне? Як гэта магчыма, што сам Гегель і ўсе гегельянцы, якія ўсё-ткі лічацца дыялектыкамі, раптам робяцца раздражняльнымі, нават злымі і раздражняльнымі, ледзьве толькі даходзяць да гэтага пункту? Або «кепская» гэта дыялектычнае вызначэнне? Але адкуль жа 23 Гл.: Гегель. «Вялікая логіка». Гегель ведае два віды бясконцага: кепскае бясконцае або негатыўнае інтэлектуальнае бясконцае, і праўдзівае, або пазітыўнае, бясконцае. Першае гэта проста бясконцы паступальны рух, развіццё думкі ў бясконцым шэрагу аднолькавых паміж сабою элементаў, пры гэтам нішто новае з гэтага не ўзнікае; апошняе гэта ідэальнасць, засвоенае ідэяй развіццё думкі, пры якім праз дыялектычны момант заўсёды дадаецца новы змест. (Заўв. аўтара). раптам падобнае бліжэйшае азначэнне можа ўвайсці ў логіку? Якім гэта чынам глум, пагарда і запалохванне раптам знаходзяць сабе законнае месца, вызначаючы сабою рух унутры логікі, так што абсалютны пачатак належыць індывідам з аднае простае прычыны: ён баіцца, што блізкія асудзяць яго, калі ён гэтага не зробіць? Хіба «кепскі» не катэгорыя этыкі24? Што ж я хачу сказаць, калі вяду гаворку пра кепскую бясконцасць? Я абвінавачваю адпаведнага індывіда ў тым, што ён не жадае спыняць гэтую бясконцасць рэфлексіі. Значыць, я чагосьці ад яго патрабую? Але, з іншага боку, я чыста спекулятыўна прымаю, што рэфлексія сама спыніць сябе. Чаму ж я ад яго патрабую яшчэ чагосьці? I чаго я патрабую? Я патрабую рашэння. I тут я маю рацыю, бо рэфлексію можна спыніць толькі такім чынам; аднак, з іншага боку, філосафу не належыць кпіць з людзей, напачатку даючы магчымасць рэфлексіі спыняцца самой па сабе ў абсалютным пачатку, а пасля папракаючы іншых у адной-адзінай памылцы: у тым, што яны былі настолькі неразумныя, што паверылі, нібыта гэта магчыма, папракаючы іншых дзеля таго, каб дапамагчы ім гэткім спосабам прыйсці да абсалютнага пачатку, які цяпер здзяйсняецца адразу двума спосабамі. Аднак, калі патрабуецца рашэнне, значыць, трэба адмовіцца ад ідэі бесперадумоўнасці. Пачатак можа быць пакладзены толькі, калі рэфлексія спынілася, а рэфлексія можа быць спыненая толькі чымсьці іншым, і гэтае іншае моцна адрозніваецца ад лагічных катэгорый, бо яно ёсць рашэннем. Толькі калі пачатак ёсць сапраўдным прарывам, так што рэфлексія змушана спыняецца, і сам гэты пачатак як бы прарываецца скрозь бясконца доўгую рэфлексію, толькі тады пачатак сапраўды ёсць бесперадумоўным. Аднак калі тое, з дапамогаю чаго рэфлексія вымушана перапыняецца, з тым, каб пачатак мог урэшце з’явіцца, ёсць сапраўдным разрывам, значыць сам гэты пачатак зусім не абсалютны, паколькі ён дасягаецца з дапамогаю цвтаРаак; Eiq аХАб yEvoc;25.