Вальдэнсы ў канцы XII - пачатку XV стагоддзя
паміж ерэтычнай сектай і народнай рэлігійнасцю
Таццяна Валодзіна
Памер: 440с.
Мінск 2024
Нельга сказаць дакладна, колькі сярод перасяленцаў было вальдэнсаў, але памежныя зоны мелі вельмі спрыяльную сітуацыю для ерэтычнай пропаведзі. Вышэйзгаданы Ноймайстар сцвярджаў, што яго паплечнікі ў Багеміі і Маравіі "незлічоныя"18. У буле Папы Рымскага ад 1 красавіка 1318 г. да пражскага біскупа Яна IV гаворка ідзе пра яго недасканалую барацьбу з ерэтыкамі, якія маюць свайго архібіскупа, 7 біскупаў, а кожнаму з іх, у сваю чаргу, падпарадкоўваюцца 30 ерэтыкоў19. Аляксандр Пачоўскі выказаў меркаванне, што іх колькасць у аўстрабагемскім рэгіёне была
16 Jaromir Mikulka, Polske zeme a herese v dobe pred reformaci (Praha: Ustav dejin vychodni Evropy CSAV, 1969), 15.
17 Bylina, Ruchy heretyckie w sredniowieczu, 28.
18 Lambert, Medieval Heresy, 169.
19 Holinka, "Sektarstvi v Cechach,” 45.
Чэхія
119
значна большай, чым у Лангедоку часоў Бернарда Гі20. Флацыус Ілірыкус адзначаў таксама, што ў 1330я гг. у рэгіёне было безліч вальдэнсаў якімі кіравалі з Ламбардыі21. У той час як Флацыус упэўнены ў ідэнтыфікацыі ерэтыкоў абат Ян Віктрынскі, сучаснік апісаных падзей, у сваёй "Кнізе некаторых гісторый", напісанай каля 1335 г., пад 1328 г. указвае на шматлікасць ерэтыкоў (неідэнтыфікаваных) у многіх гарадах Аўстрыі і Багеміі22.
Праца Гала з Касорыц і Пятра з НачыраЬца
У 1335 г. Папа Бенедыкт XII прызначыў двух новых інквізітараў у Пражскую і Оламаўцкую дыяцэзіі23: дамініканца Гала з Касорыц і францысканца Пятра з Начырадца21 адпаведна. Першы паходзіў з Йіндржыхува Градца, другі належаў да шляхецкага роду Вітковічаў. Інквізіцыя пачала сваю праЧУ Ў Градцы ў кастрычніку 1335 г. і адразу ўзялася за жыхароў Вялікага Беднарца і навакольных вёсак. Падчас следства высветлілася, што ў цэнтральнай вёсцы каталікамі засталіся толькі консул25, лазеншчык і пастух26. Вальдэнсы былі выяўлены ў Празе, Градцы Кралавэ, Чэскіх Будзеёвіцах, Йіндржыхуве Градцы, Брно, Знойме, Прахаціцэ і іншых больш дробных мястэчках. Такі шырокі абсяг і колькасць прадстаўнікоў вальдэнскай ерасі не маглі ўзнікнуць за кароткі перыяд, таму магчыма, што вальдэнсы жылі на чэшскіх землях на працягу стагоддзя27.
Захаваліся матэрыялы допытаў амаль 300 чалавек, з якіх каля 180і былі прызнаны вальдэнсамі. Многіх з іх спалілі. Усяго ж апісваюцца справы больш чым 4400 ерэтыкоў, прычым 2640 з іх вальдэнсы. Суадносіны паказальныя, бо і далей да з'яўлення гусітаў вальдэнсы складалі большасць ерэтыкоў у Багеміі28. Калі параўнаць адносную колькасць ерэтыкоў на душу насельніцтва, то ў Чэхіі Гал выкрыў больш вальдэнсаў, чым Бернард Гі на поўдні Францыі прызнаным ерэтычным цэнтры29.
Падазрэнне падала на тых, хто мелі лад жыцця, адрозны ад іншых, гаварылі між сабой паасабліваму”, і жылі адасоблена. Для чэхаў абшчына немЦаЎ (а вышэйадзначаныя вальдэнсы былі немцамі, за выключэннем чатырох чалавек са славянскімі імёнамі, што магло сведчыць як аб пранікненні
20 Цытавана па Peter Biller, "Through a Glass Darkly: Seeing Medieval Heresy," in The Medieval World, 2nd ed. (Abingdon and New York: Routledge, 2018), pp. 345367, 348.
21 Holinka, "Sektarstvl v Cechach," 63.
22 Iohannis abbatis Victoriensis, Liber certarum historiarum, vol. 2 (Hannoverae: impensis bibliopolii Hahniani, 1910), 130.
23 Audisio, The Waldensian Dissent, 41.
24 Codex diplomaticus et epistolaris Moraviae: Urkundensamml. zur Geschichte Mdhrens, vol. 7. Ab annis 13341349 (Briinn: Georg Gastl's typographischer Anstalt, 1858), 5256.
25 Прадстаўнік мясцовай адміністрацыі.
26 Alexander Patschovsky, Quellen zur Bohmischen Inquisition im 14.Jahrhundert (Weimar: Hermann Bbhlaus Nachfolger, 1979), 238. [Vl.ii.b]
27 Lambert, Medieval Heresy, 170.
28 Dolezalova, "The Inquisition in Medieval Bohemia,” 311.
29 Dolezalova, "The Inquisition in Medieval Bohemia," 301.
120 Глава 3. Гісторыкатеаграфічныя асаблівасці ўзнікнення і пашырэння руху вальЬэнсаў
чэхаў у нямецкую абшчыну, так і пра запазычанне славянскіх імёнаў немцамі30) увогуле ўспрымалася як абшчына "чужынцаў”, у яе мог быць свой асобны святар, свая мова і звычаі. Адасабленне немцаў ад чэхаў магло ісці ў тым ліку і праз сваю веру вальдызм, якую маглі спавядаць цэлыя сем’і.
Пры такім размежаванні не назіраецца выразных канфліктаў паміж вальдэнсамі і навакольным чэшскім насельніцтвам, якое магло быць у меншасці. Паколькі вальдэнсы былі рамеснікамі, іх паслугамі карысталіся, яны маглі нават уваходзіць у мясцовыя радныя органы. Выключанымі з іх былі толькі названыя інквізітарамі ерэтыкамі і прыгавораныя да нашэння нашытых на вопратцы крыжоў31. Панавала ўзаемаразуменне паміж чэхамісялянамі і вальдэнсамі32, таму што ў рэгіёнах са змешаным насельніцтвам заўсёды з’яўляліся групы людзей, якія гаварылі на абедзвюх мовах, што ў тым ліку спрыяла і пранікненню вальдэнскіх ерэтычных ідэй ад немцаў да чэхаў. Інквізіцыі вызваўся дапамагаць толькі мясцовы святар Мікулаш, які выступаў пад прысягай як сведка33. У той жа час самі дапытаныя выразна аддзялялі сябе ад каталікоў: "Называем сябе прызнанымі і выпрабаванымі людзьмі (notos et probos homines)"34.
Сходы "апосталаў" (вальдэнсы называлі так сваіх "настаўнікаў”; пайменна называюцца Альберт і Готфрыд35) адбываліся ў дамах простых вернікаў. "Ён быў спытаны, як часта прыходзілі такія людзі, адказаў, што тры разы на год, і калінебудзь заставаліся на тры ці чатыры тыдні, а калінебудзь на менш”36. Адзін са сведкаў паведаміў, што яны вялі выключна цнатлівае жыццё, "бо ніхто не можа быць настаўнікам, калі не будзе цнатлівым, і не цнатлівага не прымаюць у вучні; і заставаўся ён вучнем дванаццаць гадоў, і пасля гэтага стаў настаўнікам”37. "Апосталы” трымалі кантакты з Прагай, Зноймам і Баварыяй. Перамяшчаліся яны на калясцы ахвяраванні вальдэнскай абшчыны.
Мясцовыя консулы сцвярджалі, што ерась у іх край прыйшла з Прагі38 і Знойма39, што ў Празе адбываліся чатырохтыднёвае навучанне на "настаўніка”40 і пасвячэнні ў "настаўнікі”41. Вядома, што ў чатырох мястэчках у ваколіцах Вялікага Беднарца, як і ў самім горадзе, былі вальдэнскія школы42.
30 Ogorek, Ведіпкі і Waldensi, 145.
31 Patschovsky, Quellen zur Bdhmischen Inquisition, 180, 208, 214, 252. [Vl.ii.b]
32 Molnar, Storia dei valdesi, 109.
33 Holinka, "Sektarstvi v Cechach," 68.
34 Patschovsky, Quellen zur Bohmischen Inquisition, 203204. [Vl.ii.b]
35 Patschovsky, Quellen zur Bdhmischen Inquisition, 253. [Vl.ii.b]
36 Patschovsky, Quellen zur Bohmischen Inquisition, 235. [Vl.ii.b]
37 Patschovsky, Quellen zur Bdhmischen Inquisition, 250. [Vl.ii.b]
38 Patschovsky, Quellen zur Bdhmischen Inquisition, 179. [Vl.ii.b]
39 Holinka, "Sektarstvi v Cechach," 69.
40 Patschovsky, Quellen zur Bdhmischen Inquisition, 250. [Vl.ii.b]
41 Patschovsky, Quellen zur Bdhmischen Inquisition, 182. [Vl.ii.b]
42 Holinka, "Sektarstvi v Cechach,” 69.
Чэхія
121
Згодна з захаванымі пратаколамі інквізітараў вераванні чэшскіх вальдэнсаў былі тыповымі. Квінтэсэнцыя змяшчаецца ў фразе "Што не павінны клясціся, і што мы верныя (fidelis), і што існуе толькі дзве дарогі, а менавіта на неба і ў пекла, і што чыстца душаў не існуе"43. Сказана гэта было вандроўным настаўнікамміранінам падчас пропаведзі. Таксама гэтыя "настаўнікі" прымалі споведзі, нягледзячы на тое, што яны не з’яўляліся святарамі нават у вачах сваіх вернікаў. Быў пашыраны данатызм. 3 адмаўлення чыстца вынікае непрызнанне вартасці малітваў і ахвяраванняў за памерлых, а таксама царкоўных таінстваў, рытуалаў, пастоў, устаноўленых святаў і нядзельных дзён, ды і саміх царкоўных будынкаў. Праліццё крыві нават па судзе лічылася грахоўным.
У 1339 г. інквізітары напісалі справаздачу Папу Рымскаму ў Авіньён аб паспяховым сканчэнні працэсу, бо раней звярталіся да яго з просьбай аб дапамозе, перш за ўсё грашыма44. (Працяг гл. "Права на здзяйсненне гвалту ўмэтах самаабароны").
Але барацьба з вальдэнсамі на гэтым не спынілася. У 1337 г. інквізіцыя працягнула сваю работу ў Празе, у дамініканскім кляштары, і знайшла сляды руху ў Градцы Кралавэ ва ўсходняй Багеміі, а таксама ў самой Празе. Магчыма, ерэтыкі пранікалі ў краіну пад выглядам / у якасці гандляроў тканінамі.
I надалей свецкая і духоўная ўлады аб’ядноўваліся ў змаганні супраць ерэтыкоў Йіндржыхува Градца. Сам Карл IV, кароль Багеміі і імператар Свяшчэннай Рымскай Імперыі, у 1350 г. загадаў знішчыць ерэтыкоў, а першы архібіскуп Прагі Эрнэст з Пардубіц заснаваў у горадзе пастаянны інквізіцыйны трыбунал.
У 1358 г. інквізітар Святабор з Длугай Весі быў дасланы ў гарады Пісек і Бехін. У 1377 г. побач, у ваколіцах замка Козі, былі арыштаваны тры ерэтыкінемцы, двое з Вялікага Беднарца (таго самага, супраць якога быў крыжовы паход 1340 г.). Магчыма, гэта былі вальдэнсы, якія ратаваліся ад інквізітарскага пераследу.
У 1372 г. у Опаве была выкрыта цэлая "вуліца ерэтыкоў" (platea haereticum], заселеная вальдэнсамікаланістамі нямецкага паходжання; у 1380 г. у Маравіі "вальдэнскае пустазелле” квітнела буйным цветам45 (як ні змагаўся з ім у 13601370 гг. інквізітар Йіндржых з Оламаўца46). Інквізітар Арнст у другой палове XIV ст. сцвярджаў, што канчаткова перарваў вальдэнскую традыцыю на поўдні Чэхіі47.
Але цалкам "вытравіць” вальдэнсаў было немагчыма. Іх прысутнасць адзначаная на сінодзе ў Празе ў 1381 г.48 У тым жа годзе оламаўцкі біскуп
43 Patschovsky, Quellen zur Bohmischen Inquisition, 203204. [Vl.ii.b]
44 Holinka, "Sektarstvi v Cechach," 6667.
45 Hammann, "Waldenser in Ungarn," 431.
46 Holinka, "Sektarstvi v Cechach," 86.
47 Holinka, "Sektarstvi v Cechach," 83.
48 Hofler, Concilia Pragensia, 26. [Vl.iii]
122 Глава 3. Гісторыкагеаграфічныя асаблівасці ўзнікнення і пашырэння руху вальбэнсаў
Пётр Йелітаў быў абвінавачаны ў нядбайнасці, якая давяла да таго, што "пустазелле, пасеянае вальдэнскімі ерэсіярхамі, настолькі разраслося, што цяпер ужо цяжка будзе вырваць з коранем такое зло і страх перад імі”49. Праз чатыры гады Мацвей Кракаўскі ў сваёй пражскай пропаведзі згадвае менавіта вальдэнсаў як ворагаў Каталіцкай Царквы50. У 1394 г. біскуп оламаўцкі Мікалай пісаў Папу, што некаторыя ерэтыкі з секты вальдэнсаў вярнуліся ва ўлонне Каталіцкай Царквы51. У запісаных яшчэ праз год 20і вальдэнскіх "памылках" да згаданых у пратаколах Гала з Касорыц і Пятра з Начырадца дадаюцца адмаўленне індульгенцый, неабходнасці хрышчэння ўвогуле, пакланення абразам і крыжу52. Такім чынам, вальдэнсы не толькі не знікаюць, але яны радыкалізуюцца.
КНІГІ ОНЛАЙН
