Вальдэнсы ў канцы XII - пачатку XV стагоддзя
паміж ерэтычнай сектай і народнай рэлігійнасцю
Таццяна Валодзіна
Памер: 440с.
Мінск 2024
42 "Вязаць i развязваць" абазначае права святара адпускаць грахі і накладаць адлучэнні.
43 Bernardus Guidonis, Practica inquisitonis, 251252. [III.vi.6]
" Andrea Sossi, Medioevo valdese, 11731315: Paupertas, Eucarestia e Predicazione: tra identitd minoritaria e rappresentazione cifrata del rapporto tra I’uomo e I'Assoluto (Trento: UNI Service, 2010), 146.
45 Dollinger, Beitrdge, 360361. [V.iii.b]
46 Patschovsky and Selge, Quellen, 37. [I.vii]
47 Patschovsky and Selge, Quellen, 3537. [I.vii]
150
Глава 4. Пгульныя і рэгіянальныя рысы вучэння вальЬэнсаў
тое, у што ліёнцы вераць, што дрэнны святар можа даваць апошняе мірапамазанне. Таксама іх святары і біскуп уступаюць у сан праз накладанне рук. Таксама не вераць у царкоўныя чыны, маюць свае ўласныя. Таксама абутыя ў сандалі сярод іх, якія называюцца святарамі, носяць адну доўгую туніку і ходзяць босымі або абутымі ў адкрытыя зверху сандалі.... Таксама не робяць ніякіх пасвячэнняў ці ўсталяванняў"48.
Адным з галоўных абавязкаў вальдэнсаўсвятароў было прыманне споведзі, дзе яны складалі значную канкурэнцыю каталіцкім святарам, бо "няма неабходнасці чалавеку спавядаць свае грахі святару, калі побач ёсць міранін, якому можна спавядацца”49: "настаўнікі" працягвалі лічыцца міранамі, хоць і маглі прымаць пакаянні50. У вальдэнскіх вернікаў часта практыкавалася двайная споведзь: вандроўным "настаўнікам” і мясцоваму каталіцкаму святару. Першы раз споведзь "настаўніку” адбывалася звычайна ва ўзросце 12і гадоў51. У той жа час "настаўнікі" прама не давалі міранам адпушчэння грахоў: апошні суд заўсёды пакідаецца за Богам. Бернард Гі пераказвае формулу адпушчэння грахоў наступным чынам: "Бог адпускае табе твае грахі; я са свайго боку заклінаю цябе раскаяцца і панесці тое пакаранне, якое я табе зараз прадпісваю”. I пакаранне гэта заключалася ў посце і малітве52. Пост мог быць як на хлебе і вадзе, так на хлебе і піве (у Памор’і)53, у якасці малітвы выкарыстоўвалася толькі "Ойча наш”, якая павінна была чытацца вызначаную колькасць разоў у будні і звычайна падвойную колькасць па нядзелях.
Па словах "Кнігі Выбраных" (кароткага пераказу гісторыі вальдэнсаў), права на святарства тыя атрымліваюць прама ад апосталаў. Гэтае павер’е пашыраецца сярод усіх нямецка і італамоўных вальдэнсаў з невялікімі выключэннямі. Кунігунда Штрусін са Страсбурга і яе дочкі ў 1390я гг. усё яшчэ сцвярджалі, што вальдэнскі рух паходзіць ад Вальдэса, а не ад апосталаў54.
Шлюб і развоЬ
Пытанне магчымасці шлюбу і разводу сустракаецца ўжо ў Рэскрыпце 1218 г. Насуперак пазіцыі Рымскай Царквы абедзве галіны дапускалі развод у выпадках распусты ці ўзаемнай згоды, "бедныя з Ліёна" ж лічылі дастаткова важкім аргументам пункт гледжання абшчыны. Сальва Бурчы ў сваю чаргу сцвярджае, што развод дзеля далучэння да руху быў прымусо
48 Gonnet, Enchiridion fontium valdensium, vol. 2,142. [II.xvii.12]
49 Gonnet, Enchiridion fontium valdensium, vol. 1,109. [II.v]
50 Patschovsky, Quellen zur Bdhmischen Inquisition, 204. [Vl.ii.b]
51 Cegna, "Eresie e Movimenti Religiosi in Polonia e in BoemiaMoravia," 49.
52 Comba, Storia dei valdesi, 54.
53 Kurze, Quellen zur Ketzergeschichte Brandenburgs und Pommerns, 7980,119120. [VIl.v.e.2]
54 Herzog, Die romanischen Waldenser, 112.
Шлюб і развоб. Непрыняцце гвалту
151
вым:"... і таму вы дагэтуль аддзяляеце мужа ад жонкі супраць волі мужа, і наадварот"55.
3 іншага боку, абмеркаванне пытанняў разводу дае падставу сцвярджаць, што большасць ламбардцаў жыла сямейным жыццём, цэлібат быў выбарам асобных членаў секты. Вядома, што палавыя сувязі прызнаваў яшчэ Вальдэс у сваёй споведзі 1180 г.56
Дазвол сямейнага жыцця, безумоўна, даваў магчымасць "бедным ламбардцам” мацней уплываць на прыхільнікаў і выклікаць больш сімпатый у шырокіх мас. Тым больш што гэта адпавядала іх завядзёнцы абшчыннага жыцця і працы. А таксама спрыяла больш хуткаму станаўленню арганізацыі.
Пры крышталізацыі структуры вальдэнскай абшчыны мы сустракаемся з увядзеннем цэлібату для вандроўных "настаўнікаў": калі яны мелі жонак, то павінны былі іх пакінуць перад прыняццем пасвячэння. У чатырох крыніцах пазначана нават патрабаванне абсалютнай цнатлівасці для "дасканалых": сведчанні Раймунда дэ Коста57, авіньёнскім пратаколе дапытанага вальдэнса канца XIV ст.58, прызнанні аднаго з апытаных з Багеміі 1330х59 і дакуменце аўтарства Пятра Цвікера60. Адначасова зафіксавана сведчанне Майнцкай хронікі па антывальдэнскай справе 1390 г., што "ніякі святар не можа асвячаць Цела Хрыстова, але толькі жанаты чалавек з іх секты можа такое рабіць"61. У апошнім выпадку найбольш верагодным уяўляецца спроба апаганіць вобраз вальдэнскага прапаведніка ў параўнанні са цнатлівым каталіцкім святаром.
Непрыняцце гвалгпу
Першая згадка гэтага элемента дактрыны вальдэнсаў знаходзіцца ў трактаце знакамітага Алана Лільскага, дзе ён апісвае сцвярджэнне вальдэнсаў пра тое, што чалавек не можа быць забіты "ні ў якім разе і ні па якой прычыне, ні на якой падставе"62. Праз 300 гадоў дапытаны вальдэнс з Памор'я "не верыў што нават злачынцаў можна забіваць без граху”63. Магчыма, каталізатарам развіцця ў вальдэнсаў такога ўяўлення выступілі катары (хоць і абгрунтаванне гэтай забароны ў іх абсалютна рознае64), з
55 Gonnet, Enchiridion fontium valdensium, vol. 2, 74. [Il.xi]
56 Gonnet, Enchiridion fontium valdensium, vol. 1, 35. [I.ii.a]
57 Dollinger, Beitrdge, 131. [Ill.iv.a]
58 Antoine Dondaine and Yves Dossat, Les heresies et /’inquisition, Xlle Xll/e siecles: documents et etudes (Aidershot: Variorum, 1990), 274275. [Il.xviii]
59 Patschovsky, Quellen zur Bdhmischen Inquisition, 250. [Vl.ii.b]
60 Dollinger, Beitrdge, 368. [Vll.v.a]
61 Chronicon Moguntinum (Hannoverae: Hahn, 1885), 63. [V.iv.b]
62 Gonnet, Enchiridion fontium valdensium, vol. 1,115. [II.v]
63 Kurze, Quellen zur Ketzergeschichte Brandenburgs und Pommerns, 173. [VII.v.e.2]
64 Giovanni Scuderi, "I fondamenti teologici della non violenza nel valdismo anteriore al XVI secolo,” Bollettino della Societa di Studi Valdesi 129, no. 92 (1971): pp. 314,13.
152
Глава 4. Пгульныя і рэгіянальныя рысьі вучэння вальЬэнсаў
якімі вальдэнсы распачынаюць палемізаваць прыкладна ў 1180 г.65 3 іншага боку, на дадзены момант не знойдзена сведчанняў, што катары прытрымліваліся гэтага дагмату раней за вальдэнсаў. Алан Лільскі, адзін з самых ранніх аўтараў які піша пра катараў і вальдэнсаў згадвае пра непрыняцце гвалту апошнімі, а датычна ж першых такія звесткі ў яго адсутнічаюць66. Таму існуе верагоднасць, што вальдэнсы развілі гэты элемент дактрыны незалежна ад катараў або нават самі паўплывалі на іх.
Пазней інквізітары іранічна адзначалі, што ерэтыкі выступаюць супраць права свецкай улады на гвалт, каб самім не быць спаленымі67.
У адмаўленні смяротнага пакарання вальдэнсы не так далёка адышлі ад Каталіцкай Царквы часоў грыгарыянскай рэформы, калі Папа Аляксандр II (10611073 гг.) пісаўулісце да архібіскупа Нарбоны: "і царкоўныя законы, і грамадзянскія забараняюць праліццё чалавечай крыві”68.
Некаторыя даследчыкі бачаць у выказваннях вальдэнсаў не толькі адмаўленне аўтарытэту пануючай Царквы, але і свецкай улады69. Пра гэта прама пішуць Сальва Бурчы70, Манета Крэмонскі71 і інквізітары Пётр Цвікер з Марцінам Пражскім, складаючы пералік вальдэнскіх памылак72. Але ў трактаце "De vita" сцвярджаецца, што, наадварот, вальдэнсы "моляцца за каралёў, князёў і губернатараў, каб Бог іх наставіў такім чынам кіраваць светам, каб было ўсё для Яго славы і выратавання”73. Праўда, такі выпадак толькі адзін, калі не лічыць пакаянных лістоў Дуранда з Оскі і Бернарда Прыма.
Цікавую заўвагу пакідае Стэфан дэ Бурбон: "[вальдэнсы] ставяцца як да забойцаў і знішчальнікаў душаў да тых, хто прапаведуе вайну"74, што пераклікаецца з амаль аналагічным і адначасовым выказваннем Пасаўскага ананіма. Адмова ад клятвы і гвалту звязаны між сабой супрацьпастаўленнем існуючаму парадку, сакралізацыі імператарскай улады75. Адмаўленне саслоўнай структуры сустракаецца (як і, дарэчы, максімальнае набліжэнне беднасці добраахвотнай да беднасці рэальнай), акрамя ерэтыкоў, у Францыска Асізскага. Гэты барацьбіт за ўсеагульны мір (нездарма дэвізам ордэна і па сёння з'яўляецца "мір і дабро” (pax et bonum)) выступаў за згоду паміж саслоўямі, проціпастаўляючы ім "братоўмінарытаў" (fratres minores). Апошнія ўяўляліся хутчэй не як асобнае саслоўе, а як асаблівы лад жыцця, які палягае ў прызнанні адносным існавання ўсіх саслоўяў і
65 Selge, Die ersten Waldenser, vol. 1,156157.
66 Peter Biller, The Waldenses, 11701530, 81.
67 Holinka, "Sektarstvl v Cechach," 71.
68 Giampiccoli and Papini, L'eredita del valdismo medievale, 49.
69 Molnar, Storia dei valdesi, 79.
70 Gonnet, Enchiridion fontium valdensium, vol. 2, 71. [11.xi]
71 Gonnet, Enchiridion fontium valdensium, vol. 2, 87. [Il.xiii]
72 Szymanski, "Articulisecte Waldensium" 88. [VII.v.f]
73 Gonnet, Enchiridion fontium valdensium, vol. 2,180. [Ill.vii]
74 Gonnet, Enchiridion fontium valdensium, vol. 2,105. [li.xiv]
75 Scuderi, "I fondamenti teologici della non violenza nel valdismo," 4,14.
Чысцец
153
прынцыпова ставіць пад сумненне ўсё саслоўнае грамадства пры тым, што дапускае яго існаванне76. I адпаведна са сваёй мірнай канцэпцыяй Францыск не нападае ні на няверных, ні на ерэтыкоў, што было незвычайна і незразумела для той эпохі.
Такім чынам, тэзіс пра недапушчэнне гвалту, нават па судзе, пастаянна прысутнічаў у вальдызме розных рэгіёнаў, без выключэння. Разам з тым тэорыя часам разыходзілася з практыкай, што падрабязна разгледжана ніжэй (ураздзеле “Права на здзяйсненне гвалтуў мэтах самаабароны"}.
Чысцец
Адмаўленне "агню чыстца” і звязаных з гэтым розных клопатаў пра душы памерлых сустракаецца сярод вальдэнсаў паўсюдна (34 згадкі). Логіка выглядае наступным чынам77: паколькі "душа, якая выйшла з цела, ідзе напрамкі на неба ці ў пекла" то "міласціна, пасты, правядзенне імшы і іншыя малітвы жывых не прыносяць карысці верным, якія ўжо памерлі”78, бо іх шлях ужо прадвызначаны добрымі ці дрэннымі справамі на зямлі. У розныя часы ў розных мясцовасцях з гэтага будуць зроблены высновы пра частковае або поўнае адмаўленне пастоўмалітваўміласціны і г. д, або пра іх карысць толькі непасрэдна для тых, хто іх робіць, або пра адмаўленне/прыняцце гэтых пунктаўу самых розных камбінацыях, але выразна чысцец не прызнае ніхто з вальдэнсаў. Наадварот, інтэнсіўнасць адмаўлення чыстца ўзрастае прама прапарцыйна распрацоўцы дагмату чыстца каталіцкімі тэолагамі79: у сваю чаргу сам клір настойваў і развіваў гэта вучэнне насуперак ерэтычным рухам80. He падобна, каб самі вальдэнсы надавалі свайму адмаўленню чыстца вялікае значэнне. Хутчэй, гэта падкрэслівалі інквізітары, якія бачылі ў гэтым найцяжэйшы грэх81.
КНІГІ ОНЛАЙН
