Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
4. разрешйтельный союз: ХОЦЬ, ХОЦЬ. УПО-требляют сопротнвставляя предложення нлн отдельные члены предложення, нсключаюіцне друг друга свонм значе-ннем: хоть-хоть. Хоць так, хоць гэтак, a ехаць трэба. Раст.: Северск. т. Хоць я, хоць ён — ніхто дарма рабіць ня будзе. Тм. Хоць саву аб пень, хоць пнём аб саву, усе сабе баліць. Послов. Нсл.
5. ХОЦЯЖ, частйца для выраженйя желанйя, надежды. Хоцеж бы троху ты паправіўся. Нсл. 683.
6. укрепйтельная частйца: ХОТЬ. Прыдзі ХОЦЬ на часінку. Ар. Пашлі, хлопцы, да карчмы, хоць пагуляем наапошку. Вушакі Чэр. (Бяльсл.).
7. укрепйтельная частйца; употребляется перед словом, к которому относйтся’. ХОТЬ. Айца, матку шануй, хоць бы яны кяфірамі (араб., нявернікамі) былі. Кіт 1168. Хоць кажух застаўлю, але на сааім пастаўлю. Варсл. Хоць таўкачом, дык ёсьць па чом. Послов. Нсл. 149.
8. укрепйтельная частйца; ставйтся перед укркпляюіцйм словом; значенйем соответствует словам "аж", "ажно”. Ён такі гідкі, хоць не глядзі. Парадзіна Імсьц. (Бяльсл.).
9. хоця, частйца. Употребляется после вопроснтельных местонменнй н наречнй н прндает нм значенне ’’угодно”. Напрн-мер:
хоць бы штося—полное равнодушне. Варсл. Усі бегаюць, мітусяцца, тое-сёе хаваюць, а яму хоць бы штося, сядзіць ды сьмяецца. Варсл.
•хоць, хоці(хці), ж. 1. охота, желанне. Нсл. 683. Хці ня маю ехаць. Нсл.
2. расположенне. Нсл. 683. Я хоці да яе ня маю, але пан кажа жаніцца. Нсл.
•хоцькі-няхоцькі, нареч.—волей-неволей, воленс-ноленс. Хоць-няхоцькі, а трэба йці. Ст. См. хоця-няхоця.
•хоцьцю, нареч.—хотя, желая. Бяльсл. Я гэта ня хоцьцю зрабіў. Бяльсл.
•хоцьцю-нехацьцю, нареч. — хоця-няхо-ця. Хоцьцю-нехацьцю мушу ехаць. Нсл. 683.
•ХОЦЮЧЫ, деепр. наст. вр.(к глаголу хацець) —охотно. Нсл. 683. Ніхто хоцючы ня йдзець у некруты. Нсл.
•хочана, нареч.—довольно. Дсл. 966. ”Хо-чана” ўжываюць, каб выказаць паваж-ную (’’почтнтельную”) а ветлую адмову. Прышч. в. Росл. (Дсл.)
•хабоцьце-ця, предл.-цю, собйр. 1. лохмоть. Нсл. 6675. Прыймі адсюль сваё хабоць. Нсл. Разлажыўся із сваім тут хабоцьцям. Нсл.
2. пустые колосья, мякнна. Дсл. 952. В Смол. губ. "хабоцьцям” называются отброскн от молотьбы после веяння кучн. Хабоцьце й згонкі. Тм.,—мякнна. Смл.; Кур.; Орл. (Даль). Накарміў каня хабоцьцям. Дсл.
•хабал-алг?, предл.-алў, зват.-але, м.—наг-лец, озорннк, буян, ругатель; бранчнвая баба. Кур. (Даль).
• хабальнік-гка, предл.-іку, зват.-іча — хабал. Кур. (Даль)
•хабальніца-шл-йьг, ж. к "хабальнік". Кур.
(Даль)
•хабалы-лоў, мн. ч.—непрнлнчные слова, прнбауткн. Дсл. Панёс свае хабалы. Малю-кіна Пар. (Дсл.)
хабар
256
хадзючы
•хабар-ара, предл.-apy, зват.-apy, мн. ч.-ры-роу-рох, м.—взятка. Гсл.; Ксл.; Нсл. 675; Варсл. Яму далі хабар. Дзямідавічы Чаш. (Ксл.). Хаоарамі разжыўся. Нсл. Мінуцца табе твае хабары. Нсл. Пісар за хабар выдаў ямў прайтарт. Варсл.
• хабарнік-гад, предл.-іку, зват.-іча, м.—взя-точіннк. Гсл.; Ксл. Ведама хабарнік, туды ён 'і цягне, а ты не зразумеў. Шаркі Куз. (Ксл.)
• хабарніцтва-в«, предл.-ee, мн. ч.-вы-воГ—взяточннчество. Гсл.
• хабатня-ні-ш, ж—рыболовная сеть, сплстенная йз длйнных лозовых прутьев. Ганкавічы Беш. (Ксл.)
•хабаўзьдзё-дзя, предл.-дзю, собйр.—лох-мотья(отрепья, С.)- Ксл. Хабаўзьдзё ней'кае надзеў. Даўгое Беш. (Ксл.)
•хахол, хахла, предл.-лё, зват. хохле, мн. ч., дат.-ЛОМ, мн. ч., предл.-ЛОХ, м. — МбСТО завязкн меха. Мех перакулены хахлом падыспад. Нсл. 404(под перакулены). Бяры мех за хахол, а я за рагі і панясём. Юрсл. •хахоля-лі-лг', ж.—выхухоль. БНсл.
•хахольле-у/Я, предл.-ЛЮ, собйр., презр.
—волосы. Юрсл. Распусьціў хахольле, хоць бы прычасаўся трошку. Юрсл.
•хаХлач-ача, предл.-чў, зват.-ачу; мн. ч.-чы-ЧОў-ЧОМ, мн. ч., предл.-ЧОХ, м., насмешл. —Уікраннец. Нсл. 682.
•хахлачка-чкг-чі^ы, ж.. насмешл.—Укра-ннка. Нсл. 682.
•хароба-вы-ве, ж.—хожденне, странст-вованне. Дсл. 963. Хадзіў хлопчык па хадобе і папрасіўся начаваць у старога. Дсл.
•Хадоня-нг-ні, ласк. к "Хадося”—Феодо-сйя. Дсл. 952. Хадоня Іванішка. Дук’янова Бельрк. у.(Дсл.)
•Хйдора-ры-ры, ж.—Феодора. Нсл. 675; Бялгісл. Уменьш. Хадорка-ркІ-рЦЫ. Нсл.; БяльЬл.
•Хадос-оса, предл.-осу, зват.-осе, .W.—Фео-ДОСйЙ. Нсл. 675.
•Хадося—Феодосня. Нсл. 675. Уменьш. Хадоска-скі-сцы. Тм. 3 Богам, Хадоска, калі людзі лучыліся. Послов. Нсл. Ідзі, Параска, калі людзі здараюцца. Дзявенішкі л. 1
•хадоўка-ўкі-ўцы, ж.—женвднна пеше-ход; женіцйна, которая много, хорошо й быстро ходнт йлй охотно ходйт, легкая на ногу. Войш. Cm. xadyxa.
•хаАі-ды, ж. 1. походка. Ар.; Нсл. 681. Якая яда\ такая й хада. Послов. Рапан. 54.
2. поступь. Гсл.; Ар.; Варсл. Андрэй падый-шоў да яго сваёю плаўнаю хадою. ЗСД. 17. 3. хожденне, ходьба. Нсл.б8і;Дсл.9б2. Сядні досійь было мне хады. Нсл. 681. Hv й хада ў яго; ледзь валачэцца! Ст. Пяць вёрстаў за гадзіну - гэта не хада. Купіна Віц. (Ксл ). ЛісгПаношу шмат хады на дзень. Варсл.
4. пряспособленне для упражнення реб^нка в ходьбе. Варсл. Ейны хлопчык ужб ходзе ў хадзе. Варсл. См. хадак 2.
•хадак-ака, предл.-акў, зват.-ача, чаше мн. ч-кі-коў-ком, мн. ч.. предл.-кох—кожаный лапоть, Ар. туфлй, полуботннкй, кожа-ные. Новасільск.(Будде: Т. Орел, слов.). Бабуль-ка да сьмерці хавала свае хадакі. Варсл.
2. прнспособленне для упражнення ребенка в ходьбе; состонт нз шеста н обруча. Шсл. Дзяцё вучыцца хадзіць у хадаку. Турэц Сьміл. (Шсл.).
3. пешеход, состояіцнй на посылках, Нсл. 681. пешеход для получення сведеннй с чем-л., напр. с целью переселення. Ар.; Шсл. Выправілі хадакоў у Сібір агледзіць ЗЯМЛЮ. Турэц Сьміл. (Шсл.) •хадакасты-тддя-тае—любяіцнй быть в хожденнн; похажнвать. Дсл. 962. Ах, ты, хадакастая, - ты птушка, на званіцы не сядалая. Дсл.
•хадала даваць—уднрать бегом. Ксл. Давай хадала! Даугое Беш. (Ксл.) •хадалы-оў, едйнств. ч. нет., област.. насмешл. —ногн. Бяльсл. Я свае хадалы ўжо прахадзіла. Канава Хоцім. (Бяльсл.).
•хадня-ні-ш, ж.—хожденне, (Нсл. 681; Дсл. 963) ходьба. Гсл.; Ар. Спрыкрылася імне гэта частая хадня. Нсл. 502(«од прык-рыцца). Работа невялікая, а хадні шмат за ёй. Нсл.
•хадўха-ўхі-ўсе, 1. ж. к "хадун”. См. хадоўка.
2. — хадак 2. Шсл. Дзяцё ў хадусе ходзе, a так яшчэ ня ўмее. Ст.
•хадўн-ГНД, предл.-унў, зват.-ўне, мн. ч., дат.-ном, мн. ч.. предл.-нох, м. 1. пешеход, ХОДОК. 2. кто много, хорошо н быстро ходнт нлн охотно ходнт, легкнй на ногу. Войш.
•хадўр-грд, предл.-урў, зват.-ўру, мн. ч.,дат.~ ром, мн. ч„ предл.-ОХ, м.—ННІЦЙЙ. Ксл. У вясну у сяле часта ходзяць хадуры. Гравы Сян. (Ксл.)
•хадыка-ьік/, обіц. 1. — хадун 2. Варсл. Вось, дык хадыка ваш Антон, — за восьмі гадзін ізь Менску прышоў не аддыхаючы. Варсл.
2. бродяга. Варсл. Нейкі хадыка ў суседа начуе, Варсл.
•хадыль-я, предл.-лю, м.—палка, на кото-рую опчраются старые, с больнымй ногамй. Бяльсл. Янку ж балелі ногі, што ён хадзіў на хадылёх. Хоцімск. (Бяльсл.) •хадзёньне-ня, предл.-ню—хожденне. Нсл. 681. Дармавое тваё хадзеньне, нічога ня выхадзіш. Нсл.
•хадзі'ла-лы, обйц., пагуд.—кто без нужды часто ходнт куда-л. Аш.
•хадзГць,—<ж. под ісьці.
•хадзячы, прйч. наст. вр.—ХОДЯІЦйЙ. Нсл. 681. На хадзячага напалі. Нсл.
•хадзьба-бы, ж.—ходьба, хожденяе. Кажны ступень пяцьсот год хадзьбы дарогі. Кіт. 120а5.
• хадзючы-чая-чае—ходячнй. Нсл. 681. Хадзючы памер. Нсл.
хадзяка
257
халадок
*хадзяка-к7, обіц. 1. прохожйй, Дсл. 963. (прохожая). Нсл. 681; мгсл.,—скнталец? Адкуль гэты, гэтая хадзяка? Нсл.
2. бродяга, (Нсл. 681; Ксл.; мгсл.) Хадзяка нейкі бадзяецца па сяле. Нсл. Хадзяка няшчасны бадзяецца па сьвеце. Астроўна Віц. (Ксл.) См. бадзяка.
3. НйІЦйЙ. Дсл. 963.
4. ходяіцнй-іцая с кнйгой йлй с просв-тельным пйсьмом. Нсл. 681. Хадзяка на царкву просе. Нсл.
5. торговец-коробейнйк.
6. ремесленннк, ходяіцйй работать по домам. Нсл. 681. Хадзякі-шапавалы хо-дзяць па сяле. Нсл.
»хаджалы-лая-лае, 1. бывалый. Шсл. Ён чалавек хаджалы, шмат чаго бачыў. Ст.
2. часто бывавшйй у кого, где-л. Ксл. He хаджалыя к нам. Беш. (Ксл.)
3. прохождй. Нсл. 681. Гэта хаджалыя людзі, не чапай іх. Нсл.
4. о одежде: ежедневно употребляемый,. обнходный. Нсл. 681. Хаджалая сьвітка, кажух. Нсл. Ён і ў сьвята ў хаджалым ходзе. Тм._
•хаджанГн-на, предл.-HV, зват.-не, мн. ч. хаджане, м.—страннйк, Дсл. 963. скйталец. Лучалі толькі адзіночныя хаджане. Корзюк. Хаджане на часінў спыняліся на масткох. Тм. Якіх ты гэта хаджан проці ночы пусьціў? Ельн. (Дсл.)
•хай, НЯХаЙ. Преобр.(Арлоўскі пав. Будде: Тула-Орел. слов), частйца й союз. 1. частйца. Вместе С глаголом 3-его лйца ед. й мн. ччсла создает повёлйтельный вйд: пусть, пускай. Ар.; Шсл.; Ксл.; Растсл.:Северск. 133; Гсл.; Нсл. 338; Смл., Кур.. Тмб. (Даль); Арл.; Кур., Тмб. (Преобр.). Няхай Бог табе паможа. Нсл. Хай яго ня знаюць. Гсл. Хай яно валей усё праваліцца! Ст. Хай перш ён да мяне прыйдзе, а тады я да яго. Вядрэнь Чаш. (Ксл.). Няхай ён кажа. Раст.: Северск. 133. Няхай паглядае душа. Кіт. 7613.
2. частйца. Употребляется в значенйй: нлчего не сделаешь, все равно: пусть, пускай. Няхай людзі брэшуць, няхай, няхай пагавораць. Красновічы Сур. (Сержп.; Отчет. 13). Узяў чорт кароўку, няхай бярэць і вяроўку. Нсл. Дзе прапала кароўка, там няхай і вяроўка. Войш.
3. союз уступаемо-огранйчйтельный. Употре-бляется в простом предложенйй в знач. "хоць бы нават”. Будзем дамагацца свайго, няхай нам і адмовяць, хай(няхай) сабе, хай(няхай) яго (яе, іх). Употре-бляют для выраження разрешення, согласня йлй пренебреганйя: пусть себе, пусть его(ее, ннх). Хай сабе гэтак ібудзе! Ст.
хай(няхай) жывёць!(жывуць)—да здра-вствует! мгсл.
•хайдоліць-лю-лгш-ле, несоверш., перех. —бнть жестоко(до полусмертй). Нсл. 681. Хайдоліўшы так, ты калі-лень захай-доліш хлапца. Нсл. Соверш. захайдоліць.
Нсл. 681. Захайдолілі кабана. Нсл.
•хаІЛ, вм. хадзіў. Прышчаўск. в. Росл. Говор смежных деревень Бранск. у., с. Пекліна.
ХЯІЛІ-ХОДЙЛЙ. Ср. в. д. Барада:хаіць-хоДНХЬ. Шьшава Ельн. у. 953.
•хайло 1. нечто скверное,
неопрятное, возбуждаюіцее чувство отвраіцення. Дсл. 952. Як узыйсьці ў гэта хайло?-в его хату й взойтй скверно. Дсл.
2. ругательное слово. Дсл. 952.
3. беспорядок. Бяльсл. У мяне тут такое хайло, што ня ведаем, дзе што ляжыць. Серчыцы Краснап.(Бяльсл.).
•хаЎты-ная-нае—опрятный. Гсл. См. ахайны.
•х аз, 1. йскусный работнйк. 952. А ён рамяство свае знаў дужа добра — хаз быў. Смол. у.
КНІГІ ОНЛАЙН
