Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. ретйвый, ретавая. На работу дзеўка хаз.
•хазіцца—порываться к работе, усерд-ствовать. Дзеўка прасьці хазіць. 952.
•хаканьне-ня, предл-ню, действйе(к хакаць, хакацца)—тяжелое прерывйстое дыша-нне. Брсл. Ад хаканьня й рот разявіў. Юрсл.
•хакаць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несо-верш.—тяжело, запыхавшйсь, дышать, Гсл. тяжело, прерывйство дышать. Юрсл. Хакай-ня хакай, а само ня пойдзецца, ісьці надабе. Юрсл. Сабака хакае на сонцу. Слопішча Шацк. (Шсл.)
*хакацца-аецца, несоверш., страд. к хакаць. Юрсл. Чаму ж ня будзе хакацца просьле такога бярна. Юрсл. Соверш. адхакацца —отдышаться. Замарыўся, што ледзь адхакаўся. Юрсл.
•халОП-О/70, предл.-ОПу, зват.-опе; мн. ч. халапы-поў-пом-поў-памі-пох, м., уст. —раб, холоп. Дсл. 953. Пан Богестадзіны, а я Яго халоп. Кіт. 796 ю. I халопе мой! Тм. За5. Маіх халапоў карміў. Тм. 12іаб. Прышлі панскія халапы. Дсл. 36.
халап’я-д'г, ж., уст.—холопы. Халап’я Mae Божыя. Кіт. 2ба6.
•халопства-ffa, ср„ уст.—состоянйе раба, холопа, холопство. I халопе, ты каму халопства і падданства чыніш. Кіт. 4а12. •хала-льг, ж.—пшеннчная булка, прнго-товляемая евреямн. Нсл. 675. Жыды ўжо халы напяклі. Нсл.
•халахала-лы, обіц— суетлнвый, неосно-вательный. Дсл. 953. Ён такі халахала. Дсл. • халадок-дкр, мн. ч„ предл.-дкох, м. 1. прохладное место, Гсл. прохлада, Ар. теннстое место. Дсл. 964. Во й лес. Сьцень і халадок. Гарэцкі: Песьні 55. На дрывотні яшчэ не растаў халадок ліпнёвага раньня. Тм. 68. Думаў'. будзе імне лягчэйу халадку. Гарун (ст. “Ноктурно”). Дай прыся-дзем у халадку. Ст. Толькі ведае, як халадкі выціраць а не работу рабіць. Ст. 2. нежаркое время. Дсл.964. Касіўхаладку — прынясу мядку. Дсл.
халадаваць
258 халёрны
халадочак-чкр, уменьш. к халадок 1,2. Сяазім у халадочку ды зюкаем. Дсл. 964. •халадаваць-дўю-дўеш, повел.-дўй-дўйма, несоверш.—прохладаться. Хто ўлетку халіідуе, той узімку галадуе. Послов. Рапан. 106.
•халадаць-яе, употр. как безлйч., несоверш. к захаладаць—холодеть. Соверш. захала-даць, чаіце всего безлйч. захаладае, захала-дала—настать холоду. Ар. Сядні заха-ладала. Ар. Адразу як захаладала! Ст.
• халадкавы-воя-вае, прйлагДк халадок} —прохладный, умеренно холодный, освежаюіцнй. Выкаціў свой бачок на халіідкавае сонца малады гарбуз. Гарэцкі: Песьні 63.
•халадНІК-КЯ, мн. ч., дат.-КОМ, мн. ч., предл.-кох; м.—родовое названне кнслого супа нз ботвнньн, свеклы, "шпыці" н даже іцавеля; употребляется в холодном внде. НК: Ьчеркн, 12; Ар. Халаднік вараць заўсёды ўлетку; зь вясны вараць із шчаўя, a пад восерь, як вырастуць буракі, з буракоў; закрршаюць халаднік кіслай сьмятанай, цыбуляй, кропам і гуркамі. Беш. (Ксл.). Ідуць на "закрасу халадніка”. НК: Очеркк, 42Ö.
•халадніца-цы-цы, ж.—эпнтет тюрьмы. Дсл.! 964. Засадзіў мяне ў цямніцу, у халбдную халадніцу. Вялікае Дар. (Дсл.) 9хаЛаДЫ~доў, мн. ч., предл.-дох, едйнств. ч. нет. 1. холодное время. Ксл. Халады такія насталі.... Астроўва віц. (Ксл.),—продол-жнтёльное холодное время. Нсл. 682. За халсідамі росту няма ў засеяньню. Нсл. 2. непрнязненное отношенне. Дсл. 964. Сьвёрар едзе, журбў вязець. У сьвёкара халадоў многа. Дсл.
• хадая-al-ai, ж.—сплетннца, словам которой не можно вернть. Крэва, Аш.
• хаііадзёнка-нкі-нцы, ж.—холодная во-да. НК: Очеркн, 293.
•халадзГць-джу’, халадзіш-дзе, несоверш., перех^—делать холодным, охлаждать. Вецер шуміць жытам, халодзіць плечы і суйіЬІЦЬ ЗЯМЛЮ. Адамчык: Арж. колас.
•халаджавы-вяя-вяе—прохладный. Ксл. Халаджавае надвор’е тады было. Купіна Віц. (Ксл.). Ср. cm. халаджаўшы—попро-хладнее. Нсл. 750. Тут ветрык хала-джаушы. Нсл. Халаджавы вецер. Нсл. Халаджавае надвор’е. Нсл. Халаджавае лета, Тм.
•халазіна-ны-не, ж.—палка, лознна. Нсл. 682. Халазінаю секануў пераз плячо. Нсл. • халрйдра-ры-ры, обш,.—болтун, пусто-слов^ хвастун. Юрсл. Пры халайдру й гўкаЦь няма чаго: што хочаш трапя-нець. | Юрсл.
•Халайстра-ры-ры, ж„ собйр. Новае Сяло Беш. (Ксл.)—пустой человек. Ар.
• халамяя-яі-яі, обіц.—простак, простач-ка, нмеюіцнй-шая пустую голову. Уменьш. халаўіёйка-йкі-йцы, »бш.—простак-чка, нмеюшвй-іцая пустую голову. Нсл. 682. Ён
наш брат халамейка. Нсл.
•халаміда-ды-дзг, ж. І.хламнда, мужская верхняя одежда древннх Греков н Рнм-лян — род плаіца с застежкой на правом плече нлн на грудн.
2. балахон, халат. Гсл.
3. област.—рвань, рваное платье. Юрсл. На баракі — ня ў госьці: халаміду якўю нацягнуў і капай. Юрсл. Уменьш. халамідка. Тм. Халамідзіна — одна "халаміда”, уменьш. халамідзінка.
• халастакаваты-/лая-даае—человек с ”простнной”(недальннй умом, тупова-тый, С.) Дсл. 959. Гэта ён такі дзяцюк халастакаваты. Малюкіна Пар. (Дсл.) •халашэць-эю-эеід-эе, несоверш.. област. —серднться. Дсл. 953. Я кажу пану, а пан халашэе а халашэе, ажно зьбялеў. Дсл. He чапай — халашэе. Дсл. А чыма плюснуў— халашэе. Дсл.
• халда-ды-дзе, обіц. 1. неаккуратная, необстоятельная, Дсл. 953. неопрятный-ная, нескладный-ая, растрепа. Нсл. 675. Хто пойдзе за гэтага халду? Нсл. Возьме гэтакую халду? Ходзе халда халдаю. Тм. 2. ругательное слово, Дсл. 95. бранное. Нсл. 675.
•халдама-.мы, обіц.—ветренннк-нца, бес-толковый-ая. Нсл. 675. Ад гэтага халдамы не даведаешся, што было. Нсл.
•халепа(халіпа, Нсл.; Варсл.)-пы-ле, ж. —слякоть, Ксл.; Нсл. 675. снег с дождем, Шсл.; Варсл.; Юрсл. мокрый снег, лепень, дрябня. Вят., Вост., Кал., Смл. (Даль.). Пайшла нейкая халепа, што й на двор нельга высьці. Асінаўка Сян. (Ксл.). Глянь якая на двары халепа! Вядрэнь Чаш. (Ксл.). Вось халепа паваліла — будзе цяпер гразі! Амельна Пух. (Шсл.),—СЛЯКОТЬ, МОКрая погода, Гсл. мокрая мятель(мокрый снег, С.). Дсл. 953. Халіпа пайшла, такая немярэчча! Дсл.
•халёра-ры-ры, ж. 1. холера. Шсл.
2. в бранном см. Шсл. Ты сама халера, няма чаго чапацца! Ст. Отгл. ймя сучц. халераваньне-ня, предл.-ню, ср.. 1. ненс-TOBCTBO. МГсл.
2. нсступленне. мгсл.
• хадйраваць-рўю-рўеій-рўе, повел.-рўй-рўйма, несоверш. 1. выходнть нз себя. Гсл.
2. нервннчать. Гсл.
3. бесноваться. мгсл.
4. ненстовствовать.
•халёр’я-рі', област. — халера. Ар.
• халёрны-ная-нае, прйлагДк халера) 1. холерный, связанный с нстребленнем холеры: холерный. Халерная ганячка. Халерны год.
2. прнзначенный для больных на холеру, нлн умершнх от холеры: холерный. Халерная лячэльня. Халерны могільнік. 3. бранное—скверный, проТЙВНЫЙ. Шсл.
Вось, такое халернае дзецянё, усёравець а равець! Ст.
халябнічак
259
хамуціна
•халябнічак-чкя, предл. й зват.-ЧКу, м., област—мелкнй лесок. Прышч. в. Росл.(Дсл. 953)
•Халімон-она, предл.-ону, зват.—оне
—Фнлемон. Нсл. 675.
®халява-вы-ве, ж. 1. голеншце сапога. Гсл.; Ар.; Растсл.; Прыгунова Сір. (Ксл.); Шсл.; Вят., Вост. (Даль); Дсл. 953. Халявы парваліся ў ботах. Ст. Дурны, якхалява. Ст. Халявы ад ботаў ЦЭЛЫЯ. Красьн. (Дсл.
2. перен., презр.—рот, горло. Нсл. 682. Халяву сваюраспусьціўшы, крычыць. Нсл.
3. гордость, Нсл. 682. чванство, спесь. У халяву ўступіў. Нсл.
халявіна-ны-нр—одно голеншце. Ксл. Парвалася халявіна. Іванск. Чаш. (Ксл.) •халявісты, -тая-тае, презр.орту І.шнрокнй, неуклюжнй(рот). Нсл. 682. Халявісты рот. Нсл. Халавістыя грыбы. Нсл.
2. презр. о рту. губах—шнрокйй, неуклюжнй (рот). Нсл. 682. Халявісты рот. Нсл.
Халявістыя грыбы. Нсл.
халяўка-ркі-рды, 1. уменьш. к ’’халява’’ с темн же знач. Ар.; Дсл. 953.
2. короткое голеншце в женской обувн. Шсл. На гузіках пашыла халяўкі. Ст. Даўгія ў тваіх чаравіках халяўкі. Ст.
• халяўны-ная-нае—кожевенный товар, прнготовленный для. соленшц. Шсл. — "халява ”, Мне трэба дастаць халаўнага тавару на боты. Слопішча Шацк. (Шсл.) •халявісты-шая-тае—с длнннымн голё-ншцамн(об обувн). Гэта быў высокі мужчына ў чорным кажушку і вялікіх халявістых ботах. Дзьве Душы, 161.
»халіба-бы-бе, ж.—мерзость. Ксл. Халіба ты! Беліца Сян. (Ксл.)
®Халімон-она, предл.-ону, зват.-оне—Фіі-ЛНМОН. Нсл. 675.
®халімон-она, предл.-оне, м.—хоровод. Бяльсл. Давайце, дзеўкі, будзем гуляць у халімона. Хведараўка Краснап.(Бяльсл.) »халіпа,—см. под халепа.
»халіморны, -ная-нае—ветренный(лег-комысленный, непостоянный, С.), бе-шенный. Нсл. 675. Бегае, як халіморны. Нсл. »халіпа—мокрая мятель. Дсл. 953.
•халтамавіты-тая-тае, област.—дурако-ватый. Дсл. 953. Баба рахманая, але троху халтамавітая. Дсл.
»халўга-ўгьўзе, ж 1. ветхая нзба. Нсл. 675. Жыву ў сваёйхалузе. Нсл. Уменый. халўжка -жкі-жцы—лачужка. Надабе паправіць сваю халужку. Нсл.
2. плетневой шалаш нлн землянка. Нсл. 675. Схаваемся ад дажджу ў гэту халугу. Нсл.
•халўдлўл-ры-ры, ж., област.—хаманея. Дсл. Халўдара мая борзда заваліцца. Дсл. 953.
нясець халўдару—говорнт вздор. •халудзі'на-ны-не, ж.—складка. Дсл. 953. У яе сшыта курта з трыма халудзінамі. Малюкіна Пар. (Дсл.)
•халуміна-ны-не, ж.—дурь. Дсл. 953. Дзяцюк із халумінаю. Дсл. Умтьш. халу-мімка-нкі-нцы—дурь. Дсл. 953. Ен троху с халамінкаю. Дсл.
•халўсьце-г^я, предл.-цю, ср.—хлам. Нсл. 682. Адно халусьце засталося. Нсл.
•халь-лг, ж.—дрянь, пустошь, ветошь. Нсл. 675. Усё пабраў; адна халь засталася. Нсл.
• ХальдЭЙ-ЭЯ, предл. й зват.-ЭЮ, м. 1. мн. ч. Хальдэі-яў—семнтнческнй народ, обра-зовавшнй в конце 7 в. до Хрнста Ново-Вавнлонское государство.
2. хальдэй—оборванный. Нсл. 675. Цэлы век свой хальдэям ходзе. Нсл.
• Хальдэйка-йкг-йцы, ж. 1. женск. к Хальдэй.
2 . хальдэйка—неопрятная женіднна. Нсл. 675. Сорам дзеўцы хальдэйкаю хадзіць. Нсл.
• хальдэйскі, -ская-скае—халдейскнй. Хальдэйскае гаспадарства.
•хаморны, -ная-нае—мрачный. Ста-лаСЬЦЬ хаморную абміну. Салавей: Сіла, 61.
• хаморыцца-рыцца, несоверш.—хмурнть-ся, становнться пасмурным, сумрачным (о небе, погоде). Ср. хаморны. Соверш. захаморыцца. Хмара ўспаўзла на неба, захамррыўся блакітны дзень. Салавей: Сіла, 71.
м.—Фома. Нсл. Уменьш. Хомка, Хомачка. Тм. Здароў Хомка, ці здарова жонка, дзеткі ці гудуць. Поговор. Тм. • хаманёя-ёг-ег, ж.. област.—нелепяца, вздор. Малюкіна Пар. (Дсл.) •хамяга-гг, обйу—тяжелый-лая наработу, лентяй-тяйка. Нсл. 682. Мой работнік ня рупатлівы, хамяга. Нсл. •хамяжаваты-тая-wöf—увалень, нес-кладный, Дсл. 965. леноватый. Нсл. 682. Хамяжаваты хлапец. Нсл.
•хамяжлівы, -вая-вае—неповоротлнвый. Нсл. 682. Хамяжлівы ня борзда возьмецца за работу. Нсл.
• хамянўцца-нуся-нешся-нёцца, соверш. —спохватнться. Юрсл. He раскідай стру-мэнтў, бо хамянешся то таго, то гэтага — і няма на месцу, шукай. Юрсл. •хамло-а, обйу—невежа, грубый человек. Растсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
