Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•хінь I, хіні, ж.—пустякн, Дсл. 958. Справа хіньню разыйдзецца. Тананыкіна Росл. (Дсл.). •ХІНЬ II, отгл. междомет.—пропадй. Дсл. 958. Хінь твая галава! Дсл.
•хі'ра, (Варсл.)-/>ы-ры; мн. ч.. род.-раў, ж. 1. болезненное состоянне, Нсл. 678. болезнь, Гсл. болезненное нзнеможенне. Пск. Ня я б’ю, вярба б'ець, за тыдзень Вялікдзень; хіра ў лес, хіра ў лес, а здароўе ў косьці(кажуць на ІЗербніцу, б’ючы вяр-бою). Ар. Хіра табе ў косьці. Нсл.
хірак
271
хістацца
2. област.—слабая, нездоровая. Бяльсл. Ня ведаю, чаго ты стала такая хіра, хіба, нездаровая была. Канічы Касьцюк.(Бяльсл,).
•хірак-ако, предл-акў, зват.-ача; мн. ч.-кі-коў-ком-камі-кох, м.—слабого здоровья человек. Нсл. 678.
•хірамант-шна, предл.-нту, зват.-нце, м.
—хйромант.
•хіратоня-нг-w, ж.—Хйротонйя.
•хіраць-аю-оеш-ае, несоверш.—быть сла-бого здоровья, недомогать. Нсл. 678. Ен часта хірае. Нсл. Соверш. сьхіраць. Нсл. 678. Сусім сьхіраў хлапец. Нсл. См. хірэць.
• хірэй,ь-эю-эеш-эе, нееоверш.—недомо-гать. Бацька хірэе. Нсл. 678. См. хіраць.
•ХІрлЯК-ЯКО, предл.-якў, зват.-яча; мн. ч.-КІ-КОў-КОМ, мн. ч„ предл.-КОХ, м.—слабый, болезненный человек. Варсл. I мой жа хірляк касіць пашоў. Варсл.
•хірўрг-ргв, предл-ргу, зват. хірўржа, м. хнрург.
•хірургія-л, ж.—хврургйя.
•хірургічны-ная-нае—хнрургнческнй.
•хўры-рая-рае—недомогаюіцнй. Зь хіра-га не вялікая работа. Нсл. 678.
• хірым-ліі’, м.—сговор торговцев-об-маніцйков с целью дешево платнть за товар(й дорого продавать, С.). Варсл. Як настала галадоў, дык і хірым шчээ. Варсл. •хісе'ль, глаг. частйца—означает быстрое двнженне в сторону. Нсл. 678. Хісель сталом і страва палілася зь місы. Нсл. •хіс-нўць-танўць.—см. под хістаць.
•хіс-нўцца-танівда,— см. под хістацца.
• хістальны, -ная-нае—колебательный. БНсл.
•хістаньне-ня, предл.-НЮ, действйе no глаг. ХІСтаць, дештвйе й состо.чнйе no глаг.
хістацца, 1. шатанне. Нсл. 678. Хістаньне лаўкаю, сталом. Нсл. Хістаньне шумы ў плоце. См. калытаньне.
2. (перен.)—шатанне, непостоянство, неустойчнвость в свойх взглядах, убеж-деннях, действдях.
3. колебанне. Нсл. 678. Хістаньневецьця ад ветру. Нсл. Хістаньне хістаньніка.
4. (перенл—колебанйе, нерешйтельность, сомненне.
•хістаньнік[ област. хістальнік]-гка, предл,-Іку, Зват.-іча, м.—маятннк. БГсл.
• хістаць-аю-аеш-ае: повел.-дй-айма, несо-верш., перех. 1. шатать. Гсл.; Нсл. 678. Ня хістай столу. Нсл. 678; Ст. Нашто хістаеш кол? Ар. См. калытаць.
2. колебать. Вецер хістае лісьцём.
3. (перен.)—колебать, делать неустой-чйвым, расшатывать. Яго жыцьцё хіс-тала. ЗСД. Хістаць аўторытэт, вагу, значаньне. Однкр. хіснўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё—шатнуть, колебнуть. Гэта ён хіснуў зуслон, дык вядро й ськінулася. Ст. Однкр. хістанўць-нў-нёш-нёць-нём-ніцё —поколебать мгновенно co всею снлою, Нсл. 678. шатнуть, колебнуть. Нагамі хістанўў стол. Нсл. Вецер хістанўў
дзерва й зламіў. Нсл. Соверш. адхіснўць ад каго-чаго—отшатнуть, (перен.)—заста-внть отказаться от кого-чего-л., прек-ратнть обшенне с кем-л.; отшатнуть. Мяне ад вас не адхіснуў і стогн руін агністай Вены. Салавей.
захістаць—зашатать, заколебать. Гры-мотны крэх (ад гранаты) захістаў бярэзы й ЗЯМЛЮ. Гарэцкі: Песьні, 87. Ня хістай калыбкі, захістай толькі, то я самога цябе хісну. Нсл. 687. Соверш.
пахіснўць, 1. пошатнуть. Нсл. 687. Пахіс-нуць шулу, стол. Нсл. Пахіснуў ды чуць ня ськінуўся ў раку. Ст.
2. (перен.)—пошатнуть, поколебать, сде-лать менее устойчнвым, менее крепкнм. Райху зьгін не пахіснуў і не паставіў на калены. Салавей. Соверш. пахістаць—поша-тать. Cw. пакалытаць^под калытаць). Соверш. расьхістаць—расшатать. Шсл. См. раскалытаць(под калытаць). Вецер рась-хістаў дзярэўе. Нсл. 552. Расьхістаў ножкі ў заслоне. Ст. Прйч. расьхістаны —расшатанный.
•хістацца-аюся-аеійся; повел.-айся-айма-ся, несоверш. 1. шататься. Ксл. Зуб хіста-ецца, Хіснўўся. Нсл. См. калытацца.
2. шататься вследствне непрочного прнкреплення. У старой хаце масьніцы хістаюцца. Однкр. хіснўцца-нўся-нёшся-нёцца-нёмся-ніцёся, — шатнуться. Нсл. 678. Ішоў, неяк хіснўўся ды паваліўся. Ст. Рука мая ня хісьнёцца,—т.е. не дрогнет. Нсл. Однкр. хісганўцца-нўся-нёшся-нёцца-нёмся-ніцёся—мгновенно снльно поко-лебаться(шатнуться). Нсл. 678. Так штыр-хнуў, аж стол хістануўся. Нсл. Однкр. адхіснўцца ад каго-чаго. Шсл. а) быстро отклоннться, Гсл. отшатнуться. Панна Аміля, зумеўшыся гэтым, хоча устаць, адхіснуцца. Гарун: Варажба.
б) (перен.)—резко нзменнв отношенне к кому-чему-л., прекратнть обіценне с кем-л., отказаться от кого, чего-л.; отшат-нуться. Адхіснуліся ад мяне ўсе сябры. Войстрава Сьміл. (Шсл.).
3. шататься, покачнваться прн ходьбе нз стороны в сторону(от усталостн, болезнн н т.п.). Аж ісьці ня можа — хістаецца. Ст. Там п’яны хістаецца ля плоту. Варсл. Соверш. расьхіс гацца,— расшататься. Нсл. 552. Зуб расьхістаўся, баліць. Нсл. Стол расьхістаўся, зьбіць трэба. Нсл. Дзерва расьхісталася ад ветру. Нсл.
4. колебаться. Нсл. 678; Гсл. Быльлё ад ветру хістаецца. Гравы Сян. (Ксл.).
5. перен.'— терять прежнее значенйе, снлу, устойчйвость, шататься, колебаться. Хістаюцца старыя звычаі радзімы'. дзеці ня слухаюць бацькоў. Хістаецца пана-ваньне панскае.
6. (перен.у—быть в нерешнтельностн, нспытывать неуверенность, сомневаться. Я яму раджу купіць дом, а ён нешта яшчэ хістаецца. Варсл. См. майначыць.
захістацца
272
хлапчўк
захістацца, соверш. 1. зашататься.
2. заколебаться. Дуб захістаўся ад ветру. Нсл. 678.
пахіснўцца, соверш. (к хістацца 1) 1. пошатнуться. Стол, зуб пахіснуўся. Нсл. Шўла пахіснулася ў бок. Нсл.
2. (перен.. соверш. к хістацца 5)—пошат-нуться, стать менее устойчнвым, менее крепкнм; поколебаться, потерять преж-нее значенйе, снлу; ослабеть. Аўторы-тэт Лясьніцкага пахіснуўся адразу. ЗСД. 95.
•хі'стка, нареч. (к хісткі)—неустойчйво, (БНсл.) шатко. См. хісьлява.
•хісткасьць-ід, мн. ч„ род.-цяў, ж.—неус-ТОЙЧЙВОСТЬ. БНсл.
•хі'сткі-кая-кае—неустойчйвый, шаткнй, колеблюіцййся. Гсл. См. ХІСЬЛЯвЫ. Ср. cm. хістшы.
•х ісь, частйца. от глаг. хіснуць, означает: 1. быстрое уклоненне в сторону. Нсл. 678. Хісь назад, на бок. Нсл.
2 . кнванне. Нсл. 678. Хісь галавою. Нсл.
• хісьлява, нареч. (к хісьлявы)—неустой-чнво, шатко.
•хісьлявы-вая-вае—неустойчнвый, шат-кйй, колеблюіцййся. Хісьлявае дзерва. Нсл. 678. Хісьлявы хлапец. Тм. Ср. cm. хісьляўшы. Нсл. 750. Хісляўшае дзерва, хоць які вецер, ня зломіцца й ня вывер-нецца. Нсл.
хісьлявая аднавага, фйз.—такое равно-весне, в которое тело не возвраіцается после того, как оно нз него выведено; неустойчнвое равновесне.
• хісьць-ш, ж.—желанйе, страсть к чему-л., Дсл. 959. расположенне, склонность. Нсл. 678. Такая ў мяне хісьць лён браць. Дсл. Хісьці ня маю да яго. Нсл. Хісьць да работы. Тм.
хісьць да яды—аппетнт. Ніякае хісьці да яды нетуці. Дсл. См. ахвота да яды.
• хітраваць-рў ю-рўеш-рўе; повел.-рўй-рўйма, несоверш.—ХНТрйТЬ. Ар.; Шсл.; Дсл. 959. Вельма пачаў ты хітраваць. Ct. Як ні хітрўй, а хітрэйшым за мяне ня будзеш. Дсл. Соверш. сьхітраваць—схнтрнть. Шсл. Хацеў сьхітраваць, але не ўдалося. Ст. Можа вы сьхітравалі, мэдыкі? Калачынскі: Лясная казка.
• хітрўха-рхл-ўчл?, ж.—хнтрая женіцнна. Ар.; БНсл.
•ХІтрўн-уна, предл.-унў, зват.-ўне; мн. ч., дат.-НОМ, мн. ч.. предл.-НОХ, м.—ХЙТрец, лукавец. (МГсл.); БНсл.; Нсл. 679; Ар. Хітруна гэтага ніколі не пападзеш, заўсёды выкруціцца. Нсл. Ласкат. ХІтрўнька. Дсл. 959. Ах ты, хітрунька, зіккі, меккі захацеў —матерннской грудн. Дсл.
• хітрўня-ні-ні, м.—хнтрый(шутят с ре-бенка). Дсл. 959. Ах, ты хітруня. Дсл. •хі"тры-рая-рае—хнтрый. Ар.
• хітрык-ыка, м.—хнтрый, Дсл. 959. хнтрец.
•ХІтрЫКІ-Квў, едйнств. ч. нет.—улобкй, (Гсл.; БНсл.) ухніцренйе. Ар. Хітрыкамі ўвесь сьвет пройдзеш, але назад ня зьвер-нешся. Ст.
пусьціцца на хітрыкі—употребнть хйт-рость. Ар.
•хітрыня-нг-нг, ж.—Хйтрость. Новы Двор.
• хітрынка-нкг-н^ь/, ж.—лукавство, Дсл. 959. хнтреца. Няма, няма цяпер такіх людзёў; цяпера ўсі, усі зь хітрынкаю, усі ладзяць як бы скрыўдзіць адзін аднаго. Смол. у. (Дсл.).
•хлабаза-зьі, собйр. — хворост. Юрсл. Ськінь хлабазў ля дарогі, каб не зага-раджаць увесь двор. Юрсл.
• хлабазі'на, -ны-не—хворостнна, Вост. (Даль) палка, лознна, Нсл. 679. прут. Юрсл.; Дсл. 959. Ты V мяне зараз дастанеш хлабазіны. Бяры хлабазіну 0 жані карову. Юрсл. Ён у кустох высек хлаба-зіну. Ельн. (Дсл.). Уменьш. хлабазівка-нкі-нцы—хворостннка. Хлабазінкаю па нагах — і супакою. Юрсл.
хлабазьзё-зя, предл.-зю, собйр.—хворост, сучье. Нсл. 679. Забяры адгэтуль хлабазьзё гэта. Нсл.
•хлабазнўць,—гж. поб хлабазьдзіць.
• хлабазьдзі'на-ньг-не, ж.—хворостйна. Нсл. 679. Жані каня хлабаздзінаю з двара. Нсл.
•хлабазьлз^ч.ь-жджў-зьдзіш, несоверш., перех.—стегать лозой. Нсл. 679. Цябе часта хлабазьдзяць, але ты непапраўляешся. Нсл. Однкр. хлабазнўць—стегануть лозй-ной. Нсл. 679. Хлабазнуў дубцом па плячох, аж сарочка прыліпла. Нсл.
•хлабазьнік-ку, м.—мелкнй кустарннк. Дсл. 959. Пераз хлабазьнік а паскуднік не прадзярэшся. Дсл.
•хлабазьзё,—см. под хлабаза.
•хлябтаць, см. под хлёптаць.
•хлапёц-«г<0, предл.-пцў, зват.хлопча;мн.ч-пцы; област.-пцэ-пцоў-пцом-пцоў-пцамі-ПЦОХ, зват., мн. ч. обыкновенно ХЛОПЦЫ, м. —отрок, подросток, Шсл. мальчнк(в возрасте между 13-17 лет, Ар.). Дсл.960. Які ён нягодны хлапец: ні зашта не паслухае. Ст. Евін Тодар ужо ладны хлапец. Азярэцк Сян. (Ксл.). Абрыдліеы, нягодны ён хлапец. Скрыль Пух. (Шсл. 6, под абрыдлівы). Сеў хлапец несамавіты. Гарун: Казка. Надзерла хлапцу вушы. Дсл. Брынкні, хлопча малады, у свае цымбалы. Гарун: Журба й сьмехацьцё. Хлапцэ гуляюць у каменчыкі. Ст. Уменьш. ХЛОПЧЫК. (Шсл.; МГсл.)—ребенок мужского пола до 8-9 лет. Ар. Пакажы імне свайго хлопчыка. Нсл. 679. Ладны вырас ваш хлопчык. Ст.
хлопчычак-ч^, предл. й зват.-ЧКу, уменьш. к хлопчык. Шсл.; Ар. Харошанькі ваш хлопчычак. Ст. Уменьш. хлапчўк-ука; мн. ч„ дат.-КОМ, мн. ч.. предл.-КОХ—подросток, Шсл. мальчнк, мальчншка от 10 до 12 лет включнтельно. Ладны ён ужо хлапчукх сам арэць і троху косе. Ст.
хлапёцкі
273 хлябястўха
•хлапёцкі-коя-кое—относяіцййся, свой-ственный мальчнку, подростку, отроку; мальчйшескнй, отроческнй. Гэта хла-пецкая гульня. Ст. Хлапецкая шапка. Ст. Хлапецкая работа, гульня. Нсл. 679. Хлапецкая бурса, школа. Ср. дзяцюцкі. •хлашна-ны-не, ж.—сосновый лес, нме-юіцйй(крупные н) мягкне слон. Дсл. 960; Нсл. 679. На гары жарына, а ў балоце хлапіна. Дсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
