Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
2. хмурнться, прнннмать пасмурный внд(становнться хмурным, угрюмым, С.). Нсл. 680. Пан хмарыцца, нахмарыўся, начуўшы гэта.
нахмарыцца, соверш. 1. нахмурнться, прйнять пасмурный вйд(стать хмурным, угрюмьім, С.). Нсл. 680.
2. покрыться тучамн, Гсл. стать пасмур-ным, сумрачным. Без.тч. хмарыцца, ю-верш. нахмарыцца—делается пасмурно, тучй находят, хмурнтся. Нсл. 680. Вонках хмарыцца, нахмарылася. Нсл.
•хмёлішча-ча, пред.і.-чу, ср.—место, где растет(нлнрос)хмель;хмельннк. Стт. 1529. Ср. вінішча.
•хмель, хмёлю, пред.і. й зват. хмёлю; мн. ч. хмям-лёў-лём, мн. ч„ пред.і.-лёх, м.—хмель. Ар.; Ксл. ўўзе ты, хмёлю, зімаваў, што не разьвіваўся? Нз песнн. Нарві шышачак хмёлю. Марчонкі Сур. (Ксл.). Уменьш. ХМЯлёк-лька, предл.-лькў, зват. хмёльку.
• хмёльны-ная-нае—вызываюіцйй сос-таянне опьянення, хмельной. Шайтан пры-возіць да хмельнага напітку. Кіт. 1613.
•хмялёць-ёю-ёеш-ёе; пове.і.-ёй-ёйма, неео-верш.—хмелеть. Соверш. захмялёць—стать пьяным, опьянеть.
•хмялёк-лы«?, пред.і.-лькў, зват. хмёльку; мн. ч. хмялькі-коў-ком, мн. ч„ nped.l.-KOX, .4. І.клевер пашенный. Ксл. Хмялёк на полю паказаўся. Гарадок (Ксл.).
2.—см. прд хмель.
• хмяліна-ны-не, ж.—действне хмеля, водкн, Дсл. 962. состаянне опьянення. Гэта, хіба, г галаве ў мяне хмяліна водзе. Ельн. (Дсл.).
•хмурэць-эю-эеш-эе, несоверш.(к хмурэць). Соверш. ахмурэць, ахмырэць, 1. заскучать, затосковать. Ксл. Чаго ты ахмурэў? Стрэлкі Беш. (Ксл.).
2 . ослабеть, заболеть. Ксл. Ён нешта сусІМ ахмырэў. Слабада Чаш. (Ксл.).
• хмурэе, соверш. нахмурэла-—заволакн-вает, заволокло тучамн. Ар.
• хмыз-зг, nped.i.-зе, м.—хворостннк, кустарннк, мелкая поросль, молодеж-НйК Вят., Вост., Кал. (Даль) кустарннк. Гсл. Пакорна, як хмыз ці гной чужога поля... гібеў мой люд. Жылка 35. Собйр. хмызоўе-гя, пред.і.-оўю, ср. Яны(чаранкі) узноў шпарка ўляталіў гушчарны сьцень узьбёражжаў, але ніколі, дзе хмызоўе лазы. Юхневіч: Цётка. Уменьш. ХМЫЗОК-ЗКа; мн. ч.-кі-коў-ком-камі-кох. У хмызок пабег заяц, а за ім сабакі. Башары Расьн. (Бяльсл.).
•хмызоўе,—cm. nod хмыз.
•ХМЫЗЬНІК, (Варсл.)-Іку,пред.і.-Іку, зват.-іча, м.— кустарннк, Юрсл. густая, невысокая заросль на лугу, болоте, вдоль рек н в прйозерных луках, в которой в мокрых местах бывает лозняк, а на несколько возвышенных — ольшаннк н кустарннк волчнх ягод(”крушыньнік”). НК: Очеркн, Но. 867. У хмызьніку бабьг. бабы бяруць грыбы. Дсл. 962. Па хмызьніку хадзілі нейкія цені. зсд 251. Гэта быў глыбокі, заліты густа-зялёным хмызьнікам роў. ЗСД 330. Насеклі вазок хмызьніку. Юрсл. Уменьш. хмызьнічак-чкг. Юрсл. Увесь аборак зарос хмызызічкам. Юрсл.
хмыліць
278
храбастаць
•ХМЫЛІЦЬ-ле(лі^ь), несоверш., перех.—ВЫра-жать мордой ярость(о лошадн). Нсл. 681. He падходзь да жарабяці, кабыла морду хмыле, укусе. Нсл.
•хмыліцца-люся-лішся-іцца, несоверш.. возвр. 1. показывать злое, гневное лнцо. Нсл. 681. Калі што не па табе, ты зараз хмылішся, захмылішся. Нсл.
2. лукаво, злобно улыбаться. Нсл. 681. Нічога ня кажа, толькі хмыліцца, гледзячы з пад лобу. Нсл.
3. о лошадн: заварачнвать назад ушй. Шсл. Хмыліцца кабыла, яшчэ ўбрыкнёць. Ст.
захмыліцца, совершўк хмыліцца 1, 2).
•хмыра-ры, обір.—угрюмый человек, смотряіцйй йз подлобья. Нсл. 681. Да хмыра гэтага прыступіцца страшна. Нсл. Жонка твая хмыра; ня любе, калі госьць прыдзе. Тм.
•ХМЫрыЦЬ-ру-рЫШ-ра, несоверш.. перех.
—хмурйть, моріднть; Нсл. 681. Хмурыць від. Нсл. Соверш. нахмырыць—нахмурнть, наморіднть. Нсл. 681. Нахмурыць від.
•хмырыцца, несоверш., возвр.—показывать мрачное недовольное лйцо, хмурнться, моріцйться. Нсл. 681. Скажы, чаго ты хмырышся, нахмырыўся? Нсл. нахмы-рыцца. Тм.
•хшпала-лы, обт.—плакса.
•хншаць-аю-аеш-ае, несоверш.—по п ла-кнвать. Ск.
•ХрОЛ-ЛО, предл. й зват.-лу, м.—Флор. Нсл. 683; БНсл.
•хром-лл’. .4.—хром.
• хромолітографа-д5ы-^е, ж.—хромо-лнтографня.
•хромолітографны, -ная-нае—хромо-лнтографйчес кйй.
•хроматьізма-.мы-.ме, ж.—хроматнзм. •хроматыпа-яы-яг, ж—хромотйпйя.
•хронограф, н.—хронограф.
•хронолёг-ё'га, предл.-ёгу, зват.-ёзе, м.
—хронолог.
•хронолёгія-г/7, ж.—хронологйя.
• хронолёгічны, -ная-нае—хронологн-ческнй.
•хрономэтра-ры-ры, ж.—хронометр.
•хроноскбп, м.—хроноскоп.
•хроніка-і'кмі^б/, ж.—хронлка.
• хронт, хронту, предл. й зват. хронце, м.—фронт. Я стаў пасылаць сына, дык ён быў на хронце, разгультаіўся, ня йдзець А другі бацька пытаецца: ”На якім хронце?" - "У нейкіх Карпатах." Дзьве Душы, 152.
•хроп І-Ш’, предл. й зват.-пе, м. 1. хрйплые звукн, нздаваемые человеком во время сна, храп. Ар.
• хроп II. частйца от глаг. храпсьці. 1. ломанне с треском,. Дсл. 967. хруп. Нехта хроп, хроп у лесе. Дсл.
2. удар. Нсл. 684. Хроп галавою аб сьцяну. Нсл.
3. разрушенне, хруп. Нсл. 684. Хроп лёд пад нагамі, я й спалохаўся. Нсл. Хроп вось на самай дарозе! Тм.
•хропат-атр, предл. й зват.-аце, м.—храпе-нне(храп, С.). Нсл. 683. Заснуўшы хропат падняў. Нсл.
•хропаць-аю-аеш-ае, несоверш., перех. 1. ломать с треском. Нсл. 683; БНсл. Ня хропай лучыны. Нсл.
2. громко, звучно бнть. Нсл. 683.
3. (неперех)—тревдать, хрустеть. Нсл. 683. Лёд хропае. Нсл.
4. (неперех.}—пройзводйть треск, шум. Нсл. 683. Чым ты там хропаеш, хропнуў? Нсл.
хропнуць-ну-неі«-не, однкр.(к хропаць I)
1. переломать с треском. Нсл. 683.
2. (неперех.)—переломаться с треском. Нсл. 683. Вось хропнула. Нсл.
3. (к хропаць 2)—ударнть co звуком. Нсл. 683. Хропні яго добранька, каб пераку-ліўся. Нсл.
4. (к хропаць 3)—хрустнуть. Нсл. 683; Гсл. Лёд хропнуў пад нагамі. Нсл.
5. однкр. к "хропаць” 4.
пахропаць, соверш.(к хропаць I) 1. пере-ломать с треском. Нсл. 683. Пахропаў кій свой на ім. Нсл.
2. (к хропаць 2)—ударнть co звуком.
3. тверйі. к хропаць 3, 4. Нсл. 683.
•хропет-С/ТП’, предл. й зват.-еце, м. 1. хрустенйе, Дсл. 967. хруст.
2. треск от хождення по чему-л. хруп-кому, Дсл. 967. хруп. Чуцен хропет. Дсл. •хропнуць,—<«. под хропаць.
•хропнуцца, -нуся-нешся, возвр.. однкр. —треснуться. Нсл. 683; БНсл. Хропнуўся галавою аб вушак. Нсл.
•хропсьць, (Юрсл.), храпсьці', (Ар ), храпці, (Шсл.), храпў, (Ар.), храпёш, (Ар.; Юрсл.),
храпёць, (Юрсл.), храпём-піцё-пўць; прош. вр. хроп, храпла, храпло, несоверш.—хра-петь. Ар.; Шсл.; Гсл.; Юрсл. Храпець, як пшонку прадаўшы. Юрсл. Кінуўся на ложак ды давай храпці, як пшонку прадаўшы. Ст. Храпці на ўсі застаўкі, поговор.—СНЛЬНО храпеть. Ар. Соверш.
храпанўць, -нў-нёш-нёць-нём-ніцё—хо-рошо поспать, выспаться. Храпануў дык храпануў: сонца з абедзьдзя даўна павярнула. Юрсл. Соверш. захрапці, прош. вр. захроп-храпла-храпло-храпл'і —начать храпеть. Захроп асіплы ад зморы паравік. ЗСД 177.
•хропсца, (Юрсл ), храпсьці'ся, страд. к хропсьць, храпсьці.
•храбастаць, (Варсл ), храбустаць, (Шсл.) —башчў(бушчў, Шсл.)-шчаш-шча йлй храпастаць-пашчў-шчаш-шча, нетверш.. перех.—жрать что-л. раскалывая зубамн (кусая с хрустом, С.) Шсл. Сабака хра-бушча КОСЬЦІ. Слопішча Шацк. (Шсл.). СьвІНЬ-ня храпошча жалуды. Ст. Дзеці яблыкі храбошчуць. Варсл. Соверш. пахрабустаць, пахрапастаць, 1. поесть(хрустя, С.) Шсл.
храбустаць
279
храсцо
Глядзі, каб карова не пахрапастала капусты г возе. Ст.
2. побнть, поламать на мелкне частн. Шсл. Як шпурнуў, дык на драбныя кавалачкі пахрастаў міску. Ст.
• храбустаць,—<•«. т>д храбастаць.
•храк-ка, пред.і.-кў, зват. храча; мн. ч.-кі-коў-ком-кі-камі-кох, м.—самецсвііньн. Злавіў ён, пашоўшы, храка і давай яго гнесьці. Дсл. 967. См гляк, кнур. Уменьш. храчок-чкд. Дсл.
• хракаўе-ўя, предл.-ўю, ср.—отхаркнвае-мая мокрота. БНсл.
• хракаць-аю-аеш-ае, несоверш.—отхар-кнвать(мокроту). БНсл.
•Хралоўшчына-ны-нс, ж.—молебствне Флору н Лавру. Нсл. 683.
• Хралы-ло г-лсш, то.іьков мн. ч.—праздннк Флора н Лавра. Нсл. 683. Гэта на Хралы было. Нсл.
• хратчны-ная-нае—хроннческцй. •Хранцўз-і’за-і’зг, зват.-узе, м.—Француз. Дсл. 952; Бяльсл.
•храп, м.—переноснца, переносье. Гсл.; БНсл.
•храпа l-пы-пе, ж. 1. ноздра у жнвотного. Ар.; Ксл. 3 храпы кроў пацякла. Дсл. 966. Якая храпа ў твайго каня/ Купіна Віц. (Ксл.). Ня бі каня па храпах! Лужасна Куз. (Ксл.)
2. (презр.}—рожа. Храпу табе наб’ю. Нсл.
3. только в мн. ч. храпы-пдў—HOC в уннжнтельном смысле. НК: Поднос., Но. 13. Будзь здароў! Храпы розна, нос далоў —прнвет прн чханнн. НК: Под нос. Но. 13. •храпа П-пы-пе, ж. 1. мелко нзрубленная трава для корма жнвотных. Ксл. Мы кармілі сьвіньні храпаю. Луб’ева Аз. (Ксл.) 2. обычно в .чн. ч. . храпы—овоіцные черенкн в лнстьях н капустные коче-рыжкн. НК: Очеркн, Но. 716. Собйр. xpän’e-л ’я, пред.і.-п’ю, 1. нзрубленная ботва для ЖНВОТНЫХ. Ксл. Храп’я насячы. ДаўгоеБеш. (Ксл.)
2. собранне кочерыжек. Нсл. 684. у.ченьш. храпка-пкі-пцы, ж. 1. кочерыжка капус-ТЫ. Дсл. 967; Нсл. 684; Тул., Арл.. Вар. (Даль). Храпкамі выкарміў сьвінку. Нсл. Упусьці коні на гарод — няхай храпкі грызуць. Красьн. п., Смол. у. (Дсл.). См. качан.
2. (бранное)—старуха, хреновка, хрычевка, карга. Смл. (Даль.) Гэткая старая хр.апка. •храпастаць,—<«. поб храбастаць.
•храп’е 1,—см. mid xpana II.
•храпка,—cm. nod xpana II.
• храплівы-вая-вае—храпяіцнй. Шсл. Ку-піў ты сабе нейкага храплівага каня. Слопішча Шацк. (Шсл.).
•храпсьці',—под хропсьць.
• xpanyxa-yxi-yce, ж. 1. ворчлнвая баба. Дсл. 967. Унімай сіпуху, храпуху. Ельн. (Дсл. 967).
2. змея. Дсл. 967. Зьмія ты сіпуха, храпуха. •храпы I.—cm. nod храпа I.
•храпы II,—cm. nod храпа II.
•храсьці-нў,под храстаць.
•храсток l-тка, предл.-ткў, зват. хростку; мн. ч., дат.—ГПКОМ, мн. ч.. предл.-ткох, м. анат — хряіЦ. Ар.; Варсл. У гэтым МЯСе шмат храсткоў. Варсл.
•храсТок П-тка, м.. анат—крестец. Нсл. 683. Храсток самы баліць. Нсл. Уменый. храсточак-чко. Нсл. 683. Храсточак дзяцяці пераломіш. Нсл.
•храсток ІП-тка, м.—стебель растення в самом начале его развнтня нз семенн, клубня, корневніца, луковнцы; расток. Варсл. Нашы гуркі ўжо храсткі папус-калі. Варсл.
•храстоўнік-гка, предл.-іку, м.—крестов-ннк. Бяльсл. Храстоўнік — трава зь няшырокім лістам, квіцець жоўтым кветам. Пірагова Імсьць. (Бяльсл.).
•храстаЦЬ, несоверш.. перех.—бнть рукой по лнцу. Нсл. 684. Храстаючы так, перано-сіцу зломіш. Нсл. Однкр. храснўць—уда-рнть. Нсл. 684; Дсл. 968. Храсьні яго па мордзе, каб крывёю абліўся. Нсл. Як храсьне кіям. Дсл.
•храстковы I, прйлаг.(к храсток I)—хря-іцевой. БНсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
