Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•хлапняк-якў, м.—мелкнй корявый сос-НОВЫЙ лес. Абухова Бел. у. (Дсл. 960) •хлеб-ба, предл. й зват.-бе, м.—хлеб(печён-ный). Ар.
пражаны хлеб—гренкн.
хлеб у сваім пусе—хлеб, прйготовлен-ный нз мукн, зерно для которой не провенвалось. Шсл. Цяпер яны пачалі ляпей жыць, а ўперад дык душыліся аднэй бульбаю ды хлеб елі ў сваім пусе. Ст. Уменьш. хлябёц-бф?, предл.-бцў, зват.
хлёбча, м.—хлебушко. Нсл. А ці хлябёц мой пушон? Тм.
• хлебасьлівы(хлебасольлівы, С.)-вая-вае—хлебасол. Дсл. 959. Паня добрая, хлебасьлівая. Дсл.
•хлёбна, нареч.—много, достаточно хле-ба. Калі хлебна, дык і ўедна. Нсл. 680.
• хлёбнік-гка, предл.-іку, Зват.-іча, м. 1. рабочнй по печенню хлеба. Сьпісаньне сяброў брацтва віленскага.
2. доставляюіцнй хлеб. Нсл. 680. Папоўскі трэбнік — хлебнік. Нсл.
3. пользуюіцнйся гшіцей. Нсл. 680. Хлеб-нікаў у мяне досіць, але памагачых мала зарабляць хлеб. Нсл. Ужньш. хлебнічак-чка—дйтя требуюіцее пнтання. Нсл. 680. Былі б хлебнічкі, а хлеб будзе, Бог дасьць. Нсл.
•хлёбніца-цы-цы, ж.—квашня, в которой замешнвают хлеб. Ксл. Мая хлебніца папсавалася — хлеб не ўдаецца. Заронава Куз. (Ксл.).
•хлехатаць, хлехачў-чаш-ча, несоверш. — КЛОКОТать, Mix.; Нсл. 679; Кур. (Опд) нздавать "гук падобны да бульканьня вады Варсл. Тата, якразануўбаранчыка нажом па горле, дык аж кроў захлеха-тала. Mix. Кроў хляхоча ў горле. Нсл. См. лехатаць. Соверш. захлехатаць—начать клокотать. Нсл. 679. Кроў захлехатала ў горле. Нсл.
•хлехатўн-у'нф предл.-унў, зват.-ўне; мн. ч„ дат.-НОМ, мн. ч., предл.-НОХ, м.—ХОХОТун-часто смеюіцнйся, скорый к смеху, С.). Ксл. Рагоча, як хлехатун. Латышы Беш. (Ксл.).
•хлеў, хлёву, предл.-вё, (Ар.), хлёве.(Шсл.), зват. Хлёве; мн. ч.-вЫ-воў~вОМ, мн. ч., предл-вох, м.—хлев, хлева, в хлеве н в хлеву. Ля хлеву ў мяне гола, ані паленца дроў. Вышынскі: Хата пад ліпою(Беларус, Но. 155). Конь іржэ стоячы ў хлёве. Ст. У хлеве стаяць каровы. Лужасна Куз. (Ксл.). Уменьш. ХЛЯВОК, ХЛЯўка, предл.-ўкў, зват. хлёўку; мн. ч.. дат,-
ком, мн. ч.. предл.-кох. Ар.; Ксл. Загані, Іване, авечкі ў ХЛЯвОК. Аськершчына Беш. (Ксл.).
хлявушок—шка, хлявушкў, зват. хля-вўшку; мн. ч„ дат.~КОМ, мн. ч., предл.-КОХ, м.—хлев меньшего размера нежелн "хлявок". Ар. Уменьш. хляўчўк-ука — хлявок. Шсл. Сьвіньні заганіце ў хляўчук. Ст. I
•хлёхат-ату, предл. й зват.-аце, м.— клокот. Нсл. 679. Хлёхат крыві. Нсл.
•хлёп, отглаг. частйца: означает 1. быстрый удар по іцеке: хлоп, Нсл. 768. шлёп. Hi за тое, ні за сёе, хлёп мяне па шчаццэ. Нсл.
2. быстрое оседанне. Нсл. 678. Хлёп, і сеў уперад за гасьцей. Нсл.
•хлёпаць-аю-аеш-ае, несоверш. 1. плескать, лдя по воде, по грязн, Шсл. шлёпать. He падкасаў портак ды хлёпае па вадзе. Ст. 2. перех^—трепать, бнть по іцекам. Нсл.
679. шлёпать. За ійто ты яго так хлёпаеш, хлёпнуў? Нсл.
3. (неперех.}—падать задом, мягкой частью тела, шлёпать. Дзяцё часта хлёпае. Нсл. 679.
4. хлопать, ударять хлыстом йлй плетью в воздухе. Нсл. 579. Ня хлёпай, часам па воку хлёпнеш. Нсл.
• хлёпнуць, 1. однкр. к хлёпаць 2, 3, 4,—шлёпнуть.
2. брызгнуть влагою. Дсл. 959.
•хлёпнуцца—ударнться, падая, Нсл. 679. шлёпнуться.
• хлёптаць(хлябтаць, Варсл., хляптаць, МГсл.), ХЛёпчу-чаш-ча, несоверш.., перех.
—(обыкновенно о скоте)—есть co звуком что-л. жндкое, Аш. локать. мгсл. Матуля, матуля, кот крупеню хлёпча. Аш. Сабака языком хлебча і ваду і страву. Варсл. Лыска хлебча зацірку. Тм.
* Хлёр-ру, предл. й зват.-ру, м.—ХЛОр. БГсл. •хлёрох6рма-л*ы-л«>, ж.—хлороформ.
•хлёрофі'ль-лю, предл.-лю, м.—хлоро-фнлл.
• хляба-бы-бе, ж. 1. дождь с мокрым снегом, слякоть сверху, Вост. (Даль.) мокрый снег. Юрсл. Хляба пашла — ні паказацца нікўды. Юрсл. Увелйч. хлябішча-ча. Куды пацягнешсятакою хлябішчаю? Юрсл.
2. очень дождлйвая погода, МГсл. про-должнтельный сйльный дождь, очень мокрая погода. Нсл. 680. У гэтакую хлябу чорт мяне панясець із двара. Нсл. На доўга пашла хляба. Нсл.
• хлябяны-ная-нае—хлебный. Нсл. 680. Хлябяны квас. Нсл.
•хлябясха\ц,-яшчў-ёшчаш-ёшча, несоверш. —сйльно, неумеренно смеяться, хохо-тать. На вуліцы дзяўчаты хлябешчуць. Варсл.
• хлябястуха-ухі-усе, ж.. пагудна — женск. к "хлябястун". Хлябястуха ты, ці ёсьць тут ізь чаго сьміяцца? Варсл.
хлябястўн
274
хліпаць
•ХЛябястўн-yHÖ, предл.-унў, зват.-ўне; мн. ч.. дат.-НОМ, мн. ч.. предл.-НОХ, м„ пагудна—че-ловек, нмеюіцяй прнвычку часто я громко смеяться. Ар.
•хлябінішча-ча, област.—велякан. Дсл. 961. Як ты можаш памясьціцца тут, гэткі хлябінішча? Смол. у. (Даль).
•хлябно, нареч.—есть много хлеба, уро-жай на хлебные злакн. Войш. Калі грыбно, дык і хлябно. Послов. Войш.,—зн. часто проходят дождн, от чего хорошо растут грыбы н злакн.
•хлябтўн-уна, предл.-унў, зват.-ўне; мн. ч„ дат.-нох, м.—пустомеля. Ксл. Ах, ты Хлябтун! Мазалова Куз. (Ксл.).
• хляк-ка, предл.-кў, зват. хляча; мн. ч.-КІ-коў-ком-кі-камі-кох, м. (гукапераймал.) Нсл. —невыхолоіценный самец — свннья. Гсл.; Нсл. 680; Юрсл. Хляк'і грызуцца, аж пена з роту цячэць. Нсл. С.ч. кнур.
• хлянуць-ну-неш-не, однкр.—хлынуть. Нсл. 680. Хлянула вада, кроў з носу. Нсл.
прыхлянуць, соверш.— прнхлынуть. Нсл. 515. Вада разам прыхлянула. Нсл.
• хляп, межд. 1, о стуке прн открытнн нлн закрытнн дверя, Дсл. 961. хлоп. Нсл. 750. Рыбак зараз, хляп, века. Смол. у. (Дсл.). Баконка хляп а хляп! Нсл. Акно хляп, і разьбілася балонка. Тм.
2. звук от удара чем-л. мягкнм н мокрым. Варсл. Хляп! Балотам па сьцяне! Варсл.
• хляпа-пы-ne, ж. 1. нзморозь(дымка нспареннй в холодную сырую погоду, С). Дсл. 961. Пашла хляпа. Дсл.
2. плохая погода: дождь, снег, грязь. Варсл. Я ў гэткую хляпу не адважуся ехаць у дарогу. Варсл.
3. презр.—шнрокнй рот. Шсл. Усё ўбраў бы ў сваю хляпу! Ст.
4. отворот на одежде, обшлаг. Варсл. П’яныя адзін аднаго за хляпы тузаюць. Варсл.
•ХЛЯПаньне-НЯ, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц.(от глаг. хляпаць)—хлопанье дверью нлн окном. Нсл. 750. Хляпаньне баконкі дадзела; ідзі падапры, каб акна не разьбіла. Нсл. Хляпаньне балонкаю, аконцам. Тм.
•хляпяць-аю-веш-ае, несоверш. чым.—сту-чать, Дсл. 961. хлопать, стучать, Смл. (Даль) проязводнть стук прн запярання, хло-пать. Нсл. 750. Хляпае дзьвярмі, прыад-чыне ды ізноў зачыне. Малюкіна Пар. (Дсл.). Аконьніца, непадпертая, хляпае; ідзі падапры. Нсл. Баконка, на клямку не зачыненая усё хляпае. Тм. Однкр. хляп-нуць, 1. стукнуть(о дверн), Дсл. 961.
хлопнуть. Нсл. 750. Аконьніца хляпнула. Нсл. Дзьверы хляпнулі. Дсл.
2. ударнть co звуком. За што ён табе хляпнуў? Варсл. Однкр. захляпнуць, 1. засунуть co звуком железную задвнжку нлн запереть дверь железной задвнжкой. Нсл. 734. Мяне выгнала вон паня й дзьверы захляпнула клямкаю. Нсл.
2. затворять, Нсл. 734. захлопнуть. Захляп-ні акно, бо сьцюдзёны вецер цягне. Нсл. •хляптаць,—см. под хлёптаць.
•хлят^хя-ўхі-ўсе, ж„ област. 1. хлопо-тунья. Дсл. 961. Гаспадыня — хляптўха, ці гатова баўтуха? Дсл.
2. женіцяна co слабым здоровьем. мікола Ядрэвічы Дух. (Дсл. 961).
•хлясканьне-ня, предл.-НЮ, öeücmeue no глаг. хляскаць.
•хляскаць-аю-аеш-ае, несоверш.—шле-пать, ударять. Ср. хляскаць, пляскаць. Однкр. хляснуць-ну-неш-не—шлёпнуть, (Дсл. 961) ударнть, стегнуть. Юрсл. Хляснуў супоняю ля кален. Юрсл. Ср. ляснуць, пляснуць. Однкр. адхляснуць, 1. отдать удар за удар. Нсл. 382. Ты мянехлясьнеш, a я цябе лепі адхлясну. Нсл.
2. ответнть колкостью на колкость. Нсл. 382. Я не маўчэла ёй, а адхляснула дабранька. Нсл. ахляснуць, 1. запасть co звуком. Нсл. 191. Пасадка захляснула. Нсл.
2. покрыться какнм-л. лнпкнм веіцес-твом. Нсл. 191. Гля захліпці. Дзірачка захляснула. Нсл.
•хляскузуая-нуся-нешся, соверш.—уда-рнться, стукнуться. Юрсл. Няхай сабе цемна, ідзі сьмела: там нічога няма, ня хлясьнешся. Юрсл.
•хлясь, жждо.ч. 1. отгл. частнца означаю-іцая быстрый удар, Дсл. означ. быстрый удар по іцеке. Нсл. 680. Хлясь! У вадно, хлясь! У другое вуха. Нсл.
2. отголосок треска, іцелк! Нсл. 680. Пасадка хлясь! Нсл. Клямкаю хлясь —хлясь! А мы баяліся адперці. Тм.
• хляшчом, нареч.. област. —ОТКрЫТО. Растсл.; ПНЗ.
•Хляўнік-ZKÖ, предл.-Ікў, Зват.-іча; мн. ч., дат.-КОМ, мн. ч., предл.-КОХ, м.—ОСОбыЙ ВНД домашнего "нячысьціка”, который веда-ется co скотом только в хлеву, то покровнтельствуя жнвотным, то нзводя ЙХ, НК: Пособ. Но. 95; НК: Очеркн, Но. 539; Дсл. 961. хлевный дух. Ксл. Хляўніка яны спалохаліся. Стасева Выс. (Ксл.).
•ХлІМОН-ОНО, предл.-ону, зват.-оне—Фн-лнмон. Бяльсл. Хлімон ужо араць паехаў. Слабада Крыч. (Бяльсл.).
•ХЛІП, отгл. частйца, 1. ТНХНЙ плач. Нсл. 679. Яна ў куце хліп а хліп! Нсл.
2. мерцанне огня. Агонь хліп! і пагас. Нсл. 679. Агонь хліп, і цемна стала! Варсл.
• хлшаньне-ня, предл.-ню, 1. всхлнпыва-нне. Ар.; Нсл. 679. Пакінь сваё хлтанызе, ды хадзі есьці. Нсл.
2. дрожанне слабого огня.
•хліпаць(хліпці, С.)-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несоверш. 1. ВСХЛНПЫВать. МГсл.; Ар.; Нсл. 679; Ксл.; Варсл. Годзе табе ўжо хліпаць, ідзі есьці! Ст. Перастань хліпаць. Нсл. 679. Хліпу, хліпу — хліпучы, горка заплакаў. Дсл. Дзяцё ў калыбцы сплака-лася, змаглося, дык толькі хліпае. Варсл. Як яго з вады выхапілі, дык ён прыдых-
нахлГпаць
275
хлус
нуць ня мог, а толькі хліпаў. Тм. Соверш. нахлГпаць—наплакать(всхлйпывая, С.). Дсл.471. Нахліпала сабе, ажно вочы чырвоныя. Дсл. Соверш. нахліпацца—на-плакаться(всхлнпывая, С.). Шсл.; Дсл. 471. Дзяцё няма ведама, колькі нахліпалася, пакуль маці прышла. Ст. Досыць ты па матцы нахліпалася. Дсл. Соверш. дахлі'-паць—окончйть плач. Дсл. 183. Дахліпала ты гавыла? Соверш. пахлшаць, — тйхо поплакать. Дсл. 690. Пахліпала троху. Дсл. Соверш. расх ліпацца—расплакаться (всхлдпывая, С.). Нсл. 560; Ар. Расхліпа-лася, як бы яе білі. Нсл.
2. о свете, огне: мерцать. Варсл.
Чаму твая газьніца хліпае? Папраў яе. Варсл. Лішне падкручаная лянпа. Цялеш: Дзесяць. Заходзячы, хл'тае над узгоркам сонца. Корзюк. Воддаль на ўзгорку хліпаў млявы агоньчык. Акула.
хлі'пнуць-ну-неш-не, однкр. 1. всхлйп-нуть, Нсл. 679. Ані хліпні! Нсл.
2. бледно, дрожаіце сверкнуть, свойс-твенно огню. Сьвечка хліпнула й пагасла. Нсл. 679.
захлГпаць, соверш. 1. начать всхлйпывать. Дсл. 258; Ар.; Нсл. 679, 190. НІ СЛОва He скажы яму, зараз захліпае. Нсл. Ужо й захліпаў, вельма жаласьлівы. Ст.
2. замерцать. Шсл. Нешта захліпала лянпа. Ст. Соверш. захлГпці—погаснуть вдруг. Нсл. 190. Сьвечка захліпла. Нсл.