Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•храстковы II, прймг.(к храсток II)—кре-стцовый.
•храсткі-коў-ком, мн. ч.. предл.-КОХ, анат. — крестец, (МГсл.; Бяльсл.) крестцовая кость,(конечная, ннжняя часть позво-ночного столба, састояіцая нз пятн сросшнхся позвонков, прнмыкаюіцнх к костям, С.), позвонкн. Нсл. 683. Папар імне храсткі. Нсл. Уменьш. храсточкі-чкаў. Нсл. 683. Храсточкі мае баляць. Нсл.
• хрась, междомет.—означает быстрый удар. Дсл. 968; Нсл. 684. Нехта хрась мяне хлабазінаю па сярэдзіне. Дсл. Хрась яго ў морду, і кроў палілася. Нсл.
•храсьці(храснуць, Нсл.)-сну-еьнеш-сьне, сйверш. 1. задержнваться(сгустйвшнсь, С.), говорнтся ожндкостн,текуіцейсквоз узкнй проход. Дсл. 968; Нсл. 684. Кроў P горле храсьне, захрасла. Нсл. 684.
2. засарнваться (в узком проходе, С.). Ар.; Нсл. 684; Дсл. 968. Гарэлка ня ільлецца, рылца храсьне, захрасла. Нсл.
3. несоверш.)к захрасьці 3)—застревать, заседать в узком проходе.
захрасьці, (Нсл. І9і)-сну-сьнеш-сьне, co-верш.(к храсьці I) 1. затвердеть н застрять. ПНЗ; Ар.
2. засорнться. Нсл. 684; Ксл.; Гсл.; Ар. Жаролы ў цыцках каровы захрасьлі. Ар. Каля халаджэньніка рулька захрасла — не цячэць саматужка. Глебаўск Сян. (Ксл.)
3. засесть(в узком проходе, С.). Нсл. 191., застрять. Дсл. 968. Костка захрасла ў горле. Нсл. Костка ў горле захрасла. Дсл.
4. быть заглушену. Аграст захрас у садовым куце. НК: Очеркн, 414.
•х расцо-г/ä, прсдл.-цў, ср., анат.—прнле-гаюіцая к тазу часть "сярэдзіны", крес-тец, как у людей, так н у жнвотных. НК: Очеркн, Но. 493.
храсцьі
280
хрысьціны
•ХраСЦЫ-Цоў-1<СШ, мн.ч..предл.~ЦОХ, едйнств. ч. нет. 1. крестец. Ксл. Ад даўгое работы загнуўшыся баляць храсцы. Лужасна Куз. (Ксл.)
2. четвёртая среда Веллкого поста. Войш. На Храсцы, кажуць, каўбаса ізь селяд-цом на азяродзе важыцца, а хто пойдзе басы глядзець, той дастане чырвоныя боты. Войш.
•храчок,—< м под храк.
•хрэн-ну, предл. й зват. хрэне, м.—хрен. Ар.; Дуброва Беш. (Ксл.).
•хрЭНЬНІК-ZKy, предл.~ІКу, зват-іча, собйр. —ботва хрена. Ксл. Хрэньніку яны ня будуць есьці. Лужасна Куз. (Ксл.).
•хрэст, хрысту, хрысту, з хрыстом, на хрысьце, м.—креіценле. Ар.; Гсл.; мгсл. Пад хрэст павезьлі. Гсл. Дзяцё ўжо павезьлі да хрысту. Ст.
•xpacTbi-moy, мн. ч.—трефы(масть карт). Шсл. Хадзі хрэсты! Ст. См. хрэсьці; жолудзь, жалуды.
•ХрЭСЬбІНЫ-НДЎ, едйнств. ч. нет—крвСТЛНЫ. Ар.; Яноўшчына Беш. (Ксл.); Шсл.; Гсл. Прасіў mama на хрэсьбіны. Нсл. 683.
•хрЭСЬЦІ-Цяў, едйнств. ч. нет.—трефы, трефовая масть карт. Гсл. См. жалуды, жолудзь, хрэсты.
• хрэсцы-uai, едйнств. ч. нет.—среда на крестопоклонной неделе(половлна пос-та). Мікольск, м.(Демнд-Веров. II, 1896, 3); Шсл. Слово пролсходлт от пнрога, который пекут в влде креста. См. храсцы 2.
•xpэшчык-Ь/^ö, предл.-ЫКу, зват.-ЫКу, м. —маленькнй хлеб в влде креста, спечен-ный к "хрэсцам Шсл. Трэба маку ў каго дастаць ды сьпячы хрэшчыкаў к хрэс-там. Ст.
•хрўмскацЬ-0Ю-Явй/-Я£, нееоверш.. перех.
—есть е треском. Варсл. Конь авес хрумскае. Варсл.
•хрумпяць-аю-аеш-ае; повел.-ай-айма, несоверш., перех.—грызть, раскусывать, жевать так, что хрустлть. Ар.;БНсл. Соверш. пахрумстаць—поесть с хрустом. Ар.
•хрумсьцёць, хрумшчў, хрумсьціш-—хрустеть. Ксл. Добра пасохлі сухары, аж хрумсьцяць. Бешанковічы (Ксл.).
•хрумцёць, -ціць, несоверш.—хрустеть, треіцать. Гсл.
•хрўніць-не—хрустеть. Салова Пар. (Дсл.). Адмяча: сьнег хруніць. Дсл.
•хруіпч, хрушча, предл.-чў, зват. хрушчу; мн. ч.-чы-чоў-чом-чы-чамі-чох, м. 1. жук, бескрылое насекомое; майсклй жук. Вят., Вост. (Даль).
2. прлколка для волос. Ксл. Прыгожую хрушчу купіла. Лужасна Куз. (Ксл.)
3. лесной грлб(плохого качества, С.) Варсл. Благі грыб хрушч, а безь яго пушч. Послов. Варсл.
4. печенье лз крученного теста, Варсл. хворост(печенье). Сядні цётка пякла хрушчы. Уменьш. хрушчык-ыко, предл,-ыку—хрустнк, хворост(печенье). Шсл. На
хрэсьбіны напяклі хрушчыкаў. Слопішча Шацк. (Шсл.).
• хрыбёт(хрыбет, Дсл., хрыбіт, Нсл.)-бта(біта, Нсл.), на хрыбце(хрыбіце, Нсл.); мн. ч.-ты-тоў-том, мн. ч., предл.-тох, м.—хребет. Нсл. 683; Ар.; Ксл.; БГсл. У сытога каня круглы хрыбет. Гарывецк Сян. (Ксл.). Дай яму ў хрыбіт. Нсл. He жалей хрыбіта яго. Тм.
•хрыбётная косьць — позвоночный столб. Ксл. Хрыбетную косьць пашко-дзіў. Баркова Куз. (Ксл.). См. зятняя косьць. • хрыбётнікі(одйн хрыбётнік)—позвоноч-ные жнвотные. ЗТ. (БНсл ).
•хрыбціна, (Дсл. 9б7)-ны-не, ж.—позвоноч-ный столб. Гсл. Лўчыла па хрыбціне. Дсл. •хрызалГт, мйн.—хрнзолнт.
•хрыпаты-тая-тае—страдаюіцнй хрн-потой, хрнплый. Хрыпаты Паўлюк памер. Варсл.
•хрыпка-дк;-«г<ы, ж.—хрнпота. Нсл. 683. Хрыпка на цябе напала. Нсл.
• хрыпці-пну-пнеш-пне, несоверш.—хрнп-нуть.
ахрыпці—охрнпнуть. Шсл. Гэтак мож-на ахрыпці, калі будзеш крычэць на ветру. Ст. Я ахрыпшы. Ст. Ахрып Архіп. Ст. Многократ. лхрыплць-аю-аеш-ае—те-рять голос. Дсл. Маладыя свацечкі ахрыпаюць. Красьн. (Дсл.).
•Хрыстос, Хрыста, предл. Хрыстў, зват. Хрысьце—Хрнстос.
Хрыстос ускрэс!—Хрнстос воскресе! Ар. дзеля Хрыста—Хрнста радн.
•Хрыстоў-ово-ова—Хрнстов.
Нараджэньне Хрыстова—Рождество Хрнстово.
•хрысзь-сты-сьце, ж. — расхрыста. Нсл. Ай, ты хрыста ніколі не засьцянешся. Тм.
•хрысьцёнь-ня, предл. й зват. хрысьцёню; мн. ч.-ні-нёў-нём, мн. ч„ предл.-нёх, м.—хо-дяіцнй с обнаженной грудью. Нсл. 683. Хрысьценям ходзіш, не зашпіліўшы сарочкі. Нсл.
•хрЫСЬЦЯНІН-/Ш7, предл.-іну, зват.-іне, м.
—ХрксТйЯННН. Варлыга: Назіраньні, 15. Хто ёсьць р карчме? А там збор-дружына: жыды, хрысьцяне й цыганы. Нсл. І9б(«од збор-дружына).
•хрысьцянка-кз, дат.. предл. хрысьцянцы, ж.—хрнстнянка. Ты зь вечара хрысь-цянка. Гараны Імгл.(Косіч 29).
•хрысьцянскі, -кая-кае—хрнстнанскнй. Навернуты на хрысьцянскую веру. Нсл. ЗОЫпод навернуты). Хрысьцянскі ўчынак. Нсл. 63\(под учынак).
•хрысьцянства-ва, ср.—хрнстнянство.
•хрысьЦІНЫ-ндў, едйнств. ч. нет—крбСТН-ны. Шсл.; Нсл. 683. Пайду к куму на хрысьціны. Ст. У нашага суседа хрысьціны гуляюць. Нсл.
хрысьціць
281
хвост
•хрысьціць, хрышчу, хрысьціш-це, несо-верш.. перех. 1. кресТНТЬ, Ар.; МГсл.; Шсл.; совершать над кем-л. таннство креіце-ння. Нсл. 683. Хай сабе злуецца, янебядую: хрысьціць дзеці ў яго ня буду! Ст. Прт. хрышчаны—подвергшнйся таннству св. Креіцення, креіцённый. Дзяцё памерла ня хрышчанае. Ст. Соверш. ахрысьціць —окрестнть. Ар.; Шсл. Кумы ахрысьцілі дзяцё. Ст. Прйч. ахрышчаны—окреіцен-ный. Ар. Наша малое яшчэ неахрышчана. Ст.
2. полагать знаменне креста. Нсл. 683. Ты лобу свайго ніколі ня хрысьціш, не перахрысьціш добра. Нсл. Соверш. пера-хрысьціць. Нсл. 683: Войш. Перахрысьціла маці Тодара. Крушына: Калыханка(3ьніч, 1954, Но. 27).
•хрысыццца, хрышчўся, хрысьцішся, возвр., несоверш. 1. кресТЙТЬСЯ. Войш.; Шсл. Углядаліся на абразы, хрысьціліся. Дудзі-цкЦБацьк. Но. 49-50/435-436). Ён даўна ўжо да царквы ня ходзе, і хрысьціцца, мусіць, забыўся — во як цяпер! Ст. Пачаў пасьпешна хрысьціцца. Цэлеш(Ярылаўагонь). Соверш. перахрысьціцца—перекрестнть-мяэйчы перахрысьціўся. Бацьк. Но.3/439. Маці перахрысьцілася. Цэлеш(Ярылаў агонь). 2. прнннмать креіценне. Ар. Соверш.
ахрысьці'цца—прннять креіценне. Ар.
•хрышчоны—креіценный, прннявшнй хрнстнянство. Ар.
хрышчоны бацька, хрышчоная маці —крестный отец, мать. Ар.; Шсл. Хрыш-чонага бацьку трэба паслухаць, памагчы яму. Ст. Хрышчэнік прышоў у госьці да хрышчонае маткі. Ст. Хрышчоная Mam-Ka сказала. Мікольск М.(Демвд: Веров., 1896,11, 736).
хрышчоны ліст—метрнческая выпнсь рождення н креіцення. Ст. Акты.
•хрыШЧЭНІК-ZK«, предл.-іку, зват.-ІЧй, м. — крестннк. Шсл.; Mix. Хрышчэніку даў пару яец на Вялікадне. Ст. Я свайму хрышчэніку даў гасьцінца. Mix.
•хрышчэніца-^ы-чы, ж.—крестннца. Mix.; Шсл. Мая хрышчэніца ўжо вялікая; гасьцінца ёй ня трэба. Ст.
•Хрытон-она, предл.-ону, зват.-оке, м. —Харнтон. Бяльсл. У Хрытона няшчась-це: карова прабілася на кол. Імсьц. (Бяльсл.). •хто, каго, (област.) кага, (Вял), каму, каго(кага), кім, на кім, местойм. 1. вопро-сйтельное: КТО.
2. кеопределенное'. кто-лнбо. Уставуем'. есьлі бы хто з прыгоды, страляючы на зьвер, каго забіў; другое, есьлі бы каму, страляючы з ручніцы да шапкі, куля, узяўшы похват у бок, каго зраніла, вязеньням каран ня будзець, ведзь жа галаўшчыну блізкім яго заплаціці бу-дзець павінен. Стт. 407.
3. относйтельное. Шчасьлівы, хто ў сваім краю.
•хто хоця, каго хоця, каму хоця, зь кім хоця, пры кім хоця—кто угодно, кого, кому угодно н т.д. Едзе на карку ў яго хто толькі хоця. ЗСД. 70. За каго хоця, за того вольна будзець аддаваціся. С-п. 154. Лес раздаюць каму хоця. ЗСД. 237. Апрача мяне, хто хоця бяры. Нсл. 366(под апроч). Няхай княжа, хто-хоця. Дзьве Душы, 150.
хто-колечы, каго колечы, каму колечы —кто лнбо, кого-л. н г.д.
хто-лень, каго-лень—кто-л. н г.д.
хто любя, каго любя, каму любя —любой, любая, любое н т.д. Ар. Бяры із сабою каго любя. Ар.
• хтось, кагось, камусь, зь кімсь, на КІМСЬ—КТО-ТО. Раст.: Северск. 100; Гсл.; Нсл. 684; Бяльсл.-некто. Камусь аддаў, але ня помню. Нсл. Кімсь паслаў, але ня ведаю кім. Тм. Хтось душыў мяне за горла. Гарук К. Паўлючонка. I я плыву сваей ракой, жыцьцём якую хтось назваў. Гарун. Ізноў пусьціў хтось р рух вашы кросны. Машара (Калосьсе, кн. I, 1935 г.,стр. II).
• хтосьці, кагосьці, камусьці й т.п. — хтось. Просяць спагады ў кагось. Кавыль: Ростань П. Прыйдзе хтосьці. Кавыль: Пад зорамі 15.
• ХТОТЗКа, местойм. вопросйтельное—КТО. Жаноцкі голас папытаў у пусьціню цемных сенцаў: "Хтотака?". Адамчык: Арж. колас. Ср. тутака.
• хвоя, хвоі, мн. ч.. род. хвояў, ж.—сосна. БНсл.; Мар’янфельд Беш. (Ксл.); Рэч.(Пет., II, 27)—сосна обыкновенная. Шсл. 3 аднае хвоі вышла тры бярвіне й верхавіна. Ст. Уменьш. хвойка-йкі-йцы, мн. ч.. род.-ек(-йкаў)^сосна. ПНЗ; Растсл.; Шсл. Араць пайду пад хвойку. Ст.
•ХВОЙка,—ем. под хвоя.
• хвойнік-гга, предл.-іку, зеат.-іча, м.—сос-новый лес. Шсл. Хвойнік навокал ды густы, як шчотка. Колас: Грыбы. Хвойнік яшчэ дзяржаў радкўю расу, мусіць на дождж. Адамчык: Арж. колас. ЗнайшлІ галаву Ў хвойніку. Мікольск М.(Демвд-Веров. 96).
•хкаёыл-вая-вае—сосновый. Had ім лёгка калыхаліся хваёвыя лапкі. Адамчык: Арж. колас.
•хворасьць-гр, ж.—болезненное состоя-нне. Нсл. 677. За хворасьцю ня можа зрабіць. Нсл.
• хвоська, хвасток,—см. под хвост.
•хворы-рая-рае—больной. Ар.; Нсл. 677. Ён яшчэ ляжыць хворы, мо’ зараз папра-еіцца. Ст. У хворага Пятруся пачырва-нелі вўсны. Чарнагосьці Беш. (Ксл.). Ср. cm. хворшы. Нсл. 677. Тата хворы, стаў хворы, як учора быў. Нсл. " •хворыш-ша, предл. U зват.-шу, м.—болез-ненный прнпадок. Нсл. 676. Хворыш яго вазьмі. Нсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
