Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
•ройка-йкі-йцы, ж. 1. дойлыцнца. Вішнева Вал.
2. работннца, которая донт коров н ухажнвает за нймй, доярка. Вішнева Вал. •ДОЙЛІДа-дь/-дзе, (Стг. 1529, сл.; у Стт. стр. 448. мн. ч.. дат. дойлідзе)—ЗОДЧйЙ, строн-тель, Гсл.; Скарынац. 29; Акты Віл. Ком. ХУІП; Пін.(Зямкевіч) ЗОДЧйЙ, БНсл.; Сян. (Шэйн). Патрзбны дойліды. Дуб.(Калосьсе, Но. 3-20, стр. 149). А тры дойліды палац будавалі. Нз нар. песнн(Полымя, 1927, У, 183).
•дойлідзкі-гая-гае—зодческнй.
•дойлідзтва-вд, ср.—архлтектура, зод-чество. Асноўныя мамэнты гісторыі беларускага дойлідзтва. Назоў арт. Касьпя-ровічавага(”Полымя” 1927, Но. 5, стр. 183).
•дойная—даюіцая молоко, дойная. Ар. Наша Краса дойная. Ар.
•дойсна, нареч.—действнтельно(в дейс-твнтельностй, подлннно, С.). Курнло: Матеріялн до укр. діялектольогіі. Дойсна так было. Местачка Бярэзнае Чарнегаўскага пав., на правым беразе р. Дзясны. Курнло. Тм. См. запраўды.
•дойснасьць-ці, мн. ч.. род.-сьцяў, ж.—дей-ствнтельность, подлйнность. Cm. запраў-днасьць.
•ронсны-ная-нае—действнтельный, ре-альный. Ср. дойсна. См. запраўды.
•дойшлы-лая-ла—хнтрый, продувной. Дсл. Стала мяне папікаць Маўра — "Пракоп імне ніколі не заплоце, а ты разумная, ты дужа дойшла, выкручу-ешся. " Смал.(Добр. Э. С. I. 66); Дсл. 174.
•дол, долу, предл. й зват.-ле, м. 1. ннзкое место, долйна. Гсл. См. даліна.
долата
289
дона
2. ннз, Гсл.; Шсл. нйз, пол, земля, Нсл. 139. нйз, земля. Бяльсл.; Варсл. Вятры ў гаі хінуць вербы да самага долу. Трус.(Калосьсе, Но.і, 1935 г„ стр. 22). Гальлё гнецца аж да долу. Ст. Пастаў, кідай на дол. Нсл.
3. вырытая для могнлы яма. Ар.; Шсл.; Бяльсл.; Варсл. Панны райськія маюць мыць(нябожчыка), а нам расказ Божы, абы мы дол капалі. кіт. 9бн7. Дол выкапалі. Нсл. Пашлі капаць нябожчыку дол. Ст. На могілках дол капаюць, мабыць нехта памер. Азерцы Клім. (Бяльсл.). Нябожчыка ўпусьцілі ў дол. Варсл.
•долата-та; мн. ч. долаты—долото. Ар.; Раст: Северск. 137; Бяльсл.
•ДОЛе, нареч., област.—ВНЙЗу. Вал. См. долех, далавах.
•ДОЛех, нареч., област.—ВНйЗу. Вал. См. далавах.
•долець-ею-ееш-ее; повел.-ей-ейма, несо-верш. каго-што—одолевать(бороть, С.) Нсл. 139., ОСйЛйВать B борбе. Соеерш.
здолець, 1. побороть, осйлйть,(Нсл. 139); Ар.; Ксл.; Пск.(Неропольскнй); Даль. ОДОлетЬ. Гсл.; Пск. (Даль). He чапай, ён цябе можа здолець. Пятніцкая Беш. (Ксл.). Ты абодвых нас здолееш. Нсл. 139.
2. йметь снлу(сделать что-л., С.). Гсл., йметь сйлу одолеть, выполнйть работу, Шсл. смочь, быть в состаяннй сделать что-л. Поэта, што ня знае агоні, ня здолее ўславІЦЬ Беларусь. Пушча(Калосьсе, Но. 1-18, 1939, стр. 18). Адзяржаць лісты.... ніяк ня здолеў адрысат. Пушча(Тм. стр. 19). Я здолеў іх правезьці сюды з Масквы. Дзьве Душы, 182. Ледзь здолеў падняць ношку сена. Ст. Цяцюха здолела мяне. Нсл. Отгл. чмя суіц. здоленьне-ня, предл.-ню, ср.—здоровье, сйла, Нсл. 205. возможность сделать что-л. Калі б то было здоленьне, чалавек усё бы зрабіў. Нсл. Соверш. суздолець, 1. осйлйть, Ксл. преодолеть, превозмочь. Нсл. 621, — здолець 1. Мядзьведзь ваўка суздолее. Сьвярдлы Беш. (Ксл.). Я двух такіх суздолею, як ты. Нсл.
2. быть в снлах, Нсл.; Ксл. смочь, — здолець. Ты ня суздолееш падняць гэты мех. Сьвярдлы Беш. (Ксл.). Ты падняць гэту ношку суздолееш. Нсл. 653. Соверш. уздо-лець, 1. быть в здоровом состоянйй, быть здорову. Нсл. 53. Тата ня надта ўздолее; дзень чапаецца, а дзень хірэе. Нсл. Калі чалавек уздолее, то й хлеба сухога зьесьць. Тм. Тата ўжо ўздолее. Нсл. 653.
2. быть в состояннн. Нсл. 53. Ліха цябе ня возьме'. уздолееш, уздоліш падняць. Нсл. Отгл. ймя cytp. узДОЛеНБНе-НЯ, предл.-НЮ, 1. состоянне здоровья. Нсл. 53.
2. возможность сделать что-н.
•доля-.й-.«, ж. 1. участь, (Гсл.) судьба. Ар„ Дсл. 174. Зажурыўся ды мой татухна родны, ды па маёй горкай долі. Нз песнн, Бяльсл. Няшчасная яе нейкая доля. Ст. Уменьш. ДОЛЬКЛ-ЛЬКІ-ЛЬЦЫ, ж. НК: Старцы. Зажурыўся мой татухна родны па маёй
горкай дольцы. Гараны Імгл.(Косіч 28). Дзяцятка сьпіць, а долька расьцець. Нсл.
139. Ласкат. долюхна-ны-не. Доля, долю-хна мая гаркая. Нсл. 139. Ня даў Бог табе долюхны. Тм.
2. (боту—мелкопестннк. Верас.
•доляцца-яюся-яешся—бороться. Ар.
Хадзі падоляемся. Ар. См. дужацца. Со-верш. падоляцца—побороться. Ар. См. падужацца.
•долках, нареч.—вннзу. Варсл. У іх долках сьмяцьця не ажыргнуць. Варсл.
•д олу, нареч.—внйз. Недалужна заграбаў рукамі, сударгава хапнуў колькі разоў паветра і пасунуўся долу. ЗСД, 284. Перад табою долу гнецца кве/я.(Калосьсе Но. 1-18, 1939 г. стр. 5). См. далоў в 1-ом зн.
•долька,—см. под доля.
•ДOЛЬKІ-^йў, едйнств. ч. нет.—борьба, рукопашная схватка двух, в которой каждый старается осйлйть другого. Се-мярнікі, Гальшанск. вол. Аш. Пойдзем у долькі—предложенне начать рукопаш-ную борьбу.
•дольні-няя-няе—вннзу находяіцнйся, Нсл. 139. нйжнйй. Вазьмі вымі дольнюю дошку. Нсл.
•ДОЛЬНІК, (НК: Пособ.97)-гка, предл.-іку, зват-Іча, м. — прйёмыш. Гсл.; Бяльсл.; Дсл. 176. Узялі мы сабе дольніка, бо сваіх жа дзяцей няма. Ушакі Чэрык. Я ўзяў сабе ў дольнікі Нвана. Студзянец Касьцюк.(Бяльсл.).
•дольніца-і{ы-і(ы, ж. к дольнік. НК: Пособ., 97; Дсл. 176; М. Туд(Грннькова ІУ); Бяльсл. Узяў мяне дзядулька ў дольніцы. М. Туд(Грннь-кова ІУ, 324).
•дольны-ная-нае—обладатель хорошей судьбы, протйвоп. "бяздольны". Ар. Яна дольная, як вышла за Завыганскага, дыку яго гаспадарка паправілася. Ар.
•долюхна,—см. под доля.
•дом, дому, предл. й зват. доме; мн. ч. дамы-моў-мом, мн. ч., предл.-дом, уменый. дамок-мка, зват. домку: мн. ч.. дат.-КОМ, мн. ч., предл.-КОХ—ДОМЙК. Ар.; Нсл. 140. Ліхтар гэты асьвятляў ня толькі дамок, а й частку дарогі. Кулакоўскі: Дабраселцы.
дамочак-чка, предл. й Зват.-чку, уменый. к дамок. Дамочак, як вяночак. Нсл.
дом Божы—храм, святнлйіце. Людзей да мяне да дому Божага забраў. Кіт. 19616. Хто любіць Ііана Бога й дом Божы, улюбіць яго Пан Бог самога. Тм. 31а2. Уменьш. дамок Божы. У Божым дамку пабываў. Росуха Імгл.(Косіч 242).
•домысл-слу, предл. U зват.-сьле, м.—догад-ка, (МГсл.) способность догадываться, Нсл.
140. домысел, допуіценйе. Добры домысл маець. Нсл. Бяз домыслу чалавек нічога ня варты. Нсл.
•дон:—о нзобйлйй чего-л. Дсл. 181. Грошы ў цябе дон, цацак няма куды дзяваць. Дсл. •дона-на, предл.-не, ср. 1. ДНО. Ксл.; НК: Очеркм, 62, Но. 119. У гэтай бочцы згніло дона. Шчарбакі Сір. (Ксл.)
доннае 290 досыць
2. (спецнальная, С.) небольшая круглая нлн четырехугольная доіцечка для резкн на ней овоіцей н мяса. НК: Очеркн, 62, Но. 119. См. днушка.
•доннае-нага, ср. (в знач. спц.) дно вообіце в воде; бездна. НК: Под. пос., Но. 22. Няхай топіцца(гора), няхай у донныя йдзець. НК. 38.
•донны-ная-нае, прйлаг. к дона. НК: Очеркн, 86., нмеюіцнй ”дона Чдно), с дном. Донны дошЧНІК. НК: Очеркн, 86.
•ДОр, дору, предл. й зват. дору, м.— кро-вельный матернал нз длннных, ухкнх н тонкнх доіцечек, Гсл. дранка, Сакуны II. гонт. Юрсл. Пад дорам пунька зьвекавала. Юрсл.
•дораб-12Д, предл. й зват.-бе, м. — короб (нзделне нз луба, бересты, іцепы н т. п., служагцее для упаковкн, хранення, переноскн чего-л., С.). Гсл.; Нсл. 142. Цэлы дораб ячменю. Нсл. Уменьш. дарабок-бка—короб. Дсл. 158. Галава распохла ад бойла — стала як дарабок. Дсл. Пастаў дарабок ды СЫП бульбу. ХведараўкаКраснап. (Бяльсл).
дарабочак-чка, уменый. к дарабок—ко-робок, лукошко. Дсл. Гусі садзяць у дарабок. Смал. губ. (Дсл. 158).
•дорабавы-вая-вае—коробовой. Нсл. 141. Дорабавае дно. Нсл.
•доражнік-ка, м.—скотный двор. Шсл. Каровы стаяць на доражніку. Ст.
•дорга, нареч.—дорого. Бяльсл. На рынку ўсё так дорга, што ня прыступішся. Заходы Расьн. (Бяльсл.).
• доргае, прош. вр. доргала, безлйч. 1. дёргает.
2. прн чувствнн пульса кровн на боляіцем месте. Палец доргае другі дзень. Юрсл.
3. рвет. Нсл. 141. Цэлае раньне доргае, доргала, ледзь выдаргала. Нсл. Соверш. выдаргала—вырвало. Нсл. 141. Усёвыдар-гала, што зьеў. Нсл. 81.
4. нападает ярость, горячность, крнчнтся от яростн. Нсл. 141. Чаго цябе доргае, раздоргала? Нсл. Соверш. раздоргала. Соверш. раздоргнула, безл.—разорвало. Нсл. 548. Стрэльбу раздоргне, не набівай крэпка. Нсл. Раздоргнула б цябе, як ты жарэш шмат. Нсл.
•доргала, обйу 1. тот, который дёргает. Бяльсл. Ня доргай ты каня, доргала. Конь сам дарогу знае. Хведараўка Краснап.(Бяльсл.) 2. обжора, с жадностью хватаюіцнй пніцу. Нсл. 141. Доргала гэты ўсе пажзр, падоргаў. Нсл. Доргалу гэту ніколі не накорміш. Нсл.
•дорганьне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. 1. дерганне. Нсл. 141. Дорганьне калыбкаю. Нсл. Дорганьне за крысо. Тм.
2. жадное яденне. Нсл. 141. Пакуль будзе дорганьне тваё? Нсл.
3. рвота. Нсл. 141. Дорганьням душў выцягнула. Нсл.
•дорганы-ноў, едйнств. ч. нет.—блевотнна; нзверженная нз желудка ртом пніца н проч. Нсл. 141. Пасып попелам дорганы. Нсл.
•доргаць-аю-аеш-ве; повел.-ай-айма, несо-верш. 1. дергаТЬ чем. Дсл.; Нсл. 141; Бяльсл. Перастань доргаць ты каня, толькі з дарогі зьбіваеш. Брылёўка Краснап.(Бяльсл.). Ня доргаючы калыбкаю калышы. Нсл.
2. подергнвать чем. Нсл. 141. Вяроўкаю доргаць, задоргаць. Нсл.
3. дёргать, вытягнвать, рвать, вырывать. Юрсл. Ня доргай ніткі, матай паціху. Юрсл. Доргаў, доргаў кол, а ён ні зь месца. Юрсл.
4. презр.—жрать. Нсл. 141. На, доргай!
Нсл. Соверш. надоргаць—нзвергнуть рво-ту. Нсл. П’яны надоргаў тут, падмесьці трэба. Нсл.
задоргаць, соверш.—начать "доргаць" в 1-ом й 2-ом знач.
раздоіргаваць-гую-гуеш-гуе, несоверш., каго-што—расторгать. Нсл. 548. Соверш. ўвздоўгвць-аю-аеш-ае, каго-што—рас-торгнуть. Нсл. 548. Раздоргаваць, раздор-гаць вянец, прыязьньства, знаёмасьць. Нсл. Прйч. раздорганы, 1. растерзанный, разорванный. Нсл. 548. Сабакараздорганы ваўкамі. Нсл.
2. расторгнутый на частн. Нсл. 548. Раздорганы вянец. Нсл.
•доргацца-аюся-аешся, несоеерш.—дёр-гаться(подёргнваться, С.). Юрсл. Конь ня хоча стаяць прывязаны, усё доргаецца. Юрсл. Соверш. надоргацца—нажраться. Нсл. 141. Каб цябе доргала, калі ты надоргаешся. Нсл.
•ДОС - сокраіц. U3 досыць, нареч.—ДОВОЛЬ-НО. Імсьц.; МГсл.; Гсл.; Юрсл.; Бяльсл. Дос табе спаць, уставай. Зарубец Крыч. (Бяльсл.). См. до, досіць, досыць.
•доса, нареч., област.—ДОВОЛЬНО, Ц. сяло БарадаПар. пав., ц. с. Шылавічы Духоўшч.(Дсл. 181) полно. Нсл. 142; Варсл. Доса табе гуляць. Нсл.