Вялікалітоўска - расійскі слоўнік
Ян Станкевіч
Выдавец: Lew Sapieha Greatlitvan (Byelorussian) Foundation
Памер: 1329с.
Нью Йорк
• хунтоўка-ўкі-ўцы, ж.—крупный сорт картофеля. Шсл. Пяць бочак накапалі хунтоўкі. Ст.
•хупавы-вая-вае, 1. грацнозный, йзяіц-НЫЙ. Гсл.
2. ЛОВКйЙ. Вост. (Даль). Жыў-быў Энэй, дзяцюк хупавы! Энэіда. Гэта дзяцюк хупавы! Вост. (Даль).
•хупісхы-тая-тае—нарядный, элегант-НЫЙ. Барада Пар.(Дсл. 969).
•хура-ры-ры, ж.—метель. Католін Росл.(Дсл. 969). См. хўрта.
•хўра-ры-ры, ж. 1. фура, арба. Шсл. На хурах паехалі па муку да калгоспу. Ст.
2. закрытый кузов на грузовых машннах, телегах й т.п.
•хураваць 1-рўю-рўеш-рўе, несоверш. 1. безпрерывно езднть. Шсл. ЦэЛы дзень усё хуруе а хуруе па снапы. Ст.
2. (перех.)—бранйть. Шсл. Хуруе Васіль на сваю бабу. Шсл.
•хураваць П-рўю-рўеш-рўе, несоверш. на каго—брандть кого. Шсл. Хуруе Васіль на сваю бабу. Ст. Соверш. нахураваць, на каго—побранйть кого-н. с крнком. Шсл. Нахураваў на сваю бабу, дык спакай-нейшая стала. Ст.
•хурхулёньне-ня, предл.-ню, ср.—кнпенне. Юрсл., клокотанне. Ад хурхуленьня аж ПрЫСКІ. Юрсл.
•хурхулёць-ліць—снльно кнпеть, Юрсл. бурлнть. Цягні чыгун: ён даўна хурху-ліць. Юрсл.
•хурхуровы,—cm. nod хархуровы.
• хурман-ана, предл.-анў, лват.-ане; мн. ч.. дат.-НОМ, мн. ч., предл.-НОХ, м.. област.
— кучер. Ар.; Нсл. 684.
•хурманка-нкі-нцы, ж. 1. подвода. Гсл.; Нсл. 684. У хурманкі паехаць—отпра-внться на зароботок с подводой. Шсл. Усе людцы ў хурманкі паехалі, а мой гаспа-дар вылежуецца. Ст.
2. нзвозчйчйй промысел. Гсл.
• хўрла-рты-рце, ж.—буран, метель, вьюга. Кур. (Даль).
•хуртаваць-ўр, нееоверш.—вьюжнть, мес-Тй. Кур., Вор. (Даль).
•хурзаата-ны-не, ж.—внхр, набег ветра, Вят. (Даль) ненастье, непогода. пнз.
•хўста-сты-сьце, ж. 1. платок. НК: Очеркн, 118; Шсл.; Вят., Вост. (Даль); Акулічы Бранск. у. (Дсл. 969). Няма хусты на галаву. Ст. Хуста нейкая вісіць на біле. Ст.
вялікая хуста—большой платок, на-брасываемый н'а плечн. Ар. См. апінянка. Уменьш. хусхка-ткі-тцы, ж. 1. платок. НК: Старцы, 97; Ар.; НК: Очеркн, 118; МГсл.; Шсл.;Ксл.; Вят., Вост. (Даль), Смол., Красьн., Пар., Росл. у. (Дсл. 969). Зьняў із шыі сваю хустку. Н.(Афанасьев. 1. 1913, 211). АбвЯЖЫ хустку. Прусаўкі Аз. (Ксл.). Завяжы новую хустку. Слопішча Шацк. (Шсл.).
2. косынка(женскнй треугольный голов-НОЙ ЙЛЙ шейный платок, С.). МГсл. Уменым. хустачка-чкі-чцы—платочек. Ар.; НК: Очеркн, 119; Шсл.; Ксл.; Смол. у. (Дсл. 969). ДалІ табе хустачку — уся ў шаўку. Яноўшчына Беш. (Ксл.). Абаранкі завяжы ў хустачку. Ст. Грошы г хустачцы. Ст.
3. тольков мн. ч. хусхы-таў—бельё. Ар.; Вят., Вост. (Даль). Здрапаўшы на сабе рубіе альбо хусты. Пераклад(з лац. мовы Жыцьця Аляксея, чалавека Божага ХУ стг.— Карскі II1-2, 46). Ды Г нас рэчка пад акном цячэць, ніколі хустаў яна мыйь ня йдзець. ЧЧ.(Б. Студіс II-
хўсьце
287
'добры
1, 1969, 79). Гаспадыня на рэчку йдзець, хусты нясець. Тм. Дзядзіна хусты прала. Багушэвіч: Дзядзіна. Прасам прасаваныя хусты. Ст.(Шсл. 225). Каня купіўшы, сядло злажыла, сядло злажыўшы, сына ўса-дзіла і на ваенку выправіла. Старшая сястра хусты качала, серадольшая сястра брата ўбірала. л.б.у, Но. 1859. He ўважай, Ясеньку, што пярсьцёнкі густа, да ўважай, пытай, ці памые хусты. Янышы каля Гнезны(Л.Б.У, Но. 2052). Собйр. хўсыуе-ця, предл.-цю—бельё. См. порце. Ср. хаўсьцё.
•хус-іка-ты-сьце,—см. под хуста.
•хухаць-аю-аеш-ае, несоверш. каго—оде-вать, окутывать, Пск., Тверск.(Даль) закры-вать, Гсл. кутать. Ар. Соверш. ухўтаць —окутать. Ар.
•хўгря-ры-ры, ж.(хухря-ра, Растсл.; Ар.) 1. шуба. МГсл.; Ксл.; Шсл.; Ар.; Смол. у. (Дсл. 969). Напрануў ён хутру. Цьвяткоўшчына Сур. (Ксл.). У гэткай цёплай хутры ня зьмер-зьнеш. Ст.
2. меховая подкладка. Ксл. Із шапкі выдзерлася хутра. Хацімшчына Куз. (Ксл.).
•хутравацьттўю-рўеш-рўе, несоверш., перех. 1. подшнвать мех под одежду. Нсл. 685. Ён мне хутруе паліто. Купіна Віц. (Ксл.)
2. обшдвать дверь доіцечкамй, фанерой й т.п., что в Велнколйтве делают в вйде квадратнков. Ар. Дзьверы хутруе, каб у хаце цяплей было. Ст.
3. утеплять, накладывая паклю, солому й проч. й все это покрывать матерней. Шсл.
хутраваньне-ня, предл.-НЮ, отгл. ймя суіц. к хутраваць 1, 2, 3.
хутраваны, прш. к хутраваць 1, 2, 3. У сьвірне хутраваныя дзьверы. Ар.
• хутыр-pä, предл.-рў; мн. ч.-ры-роў-ром-рамі-рох, м.—брюхо, Нсл. 685. брюхо, желудок. БНсл.
•хуць, хуці, ж. 1. хотенде, желанде. Нсл. 685. Хуць мае жаніцца. Нсл. Бяз хуці йдзець замуж. Нсл.
2. мужское семя. У эдбэс(умываньню, араб.) яшчэ колька прашкоды'. дванац-цаць ест: першая прашкода, іж жаной іграючы, штоб хуць вышла або сеч. Кіт. 4362. Калі, іж жаной іграючы, выйдзе троха хуці, то гусул браць ваджыб. Кіт. 70а2.
•ДО, coKpauf. U3 досЫЦЬ, нареч.—ДОВОЛЬНО Ар.; Гсл.; Ксл.; Бялсл.; Юрсл. Мужчына есьць, пакуль do, а баба, пакуль усё. Алексінічы Сян. (Ксл.). До каня туравіць! Бель Лёз. (Ксл. 314).
до за до—(об удачной отместке). Дсл. 170. Во што ты яму зрабіў. До за do. Дсл.
•доб — добры. Дсл. 171. Доб конь—хоро-ШйЙ КОНЬ. Ц. с. Высачэрт. Пар. у. (Дсл.).
•добя-бы-бе, ж. Тверск., Смл.(Даль)—ПОДО-бйе Лйца ЙЛЙ нрава. Нсл. 134; Мал. Туд.(Грнн-кова ІУ). Уся, якраз матчына доба. Нсл. Бабуля ў маю добу. Мал. Туд(Грннькова: Тудовляне).
•добра, нареч. 1. хорошо. Ар.; ПНЗ.; МГсл.; Шсл.; Дсл. 170. Адзін кажа, што аддайце імне гэты пярсьцёнак. "Добра!" казалі ўсе. Н.(Афанасьев, ІУ, 1914, 286). Добра, хай сабе будзе й так. Ст. Там добра, дзе нас няма. Послов.
2. правйльно, верно, Ар. ладно, хорошо. Дсл. 171. Добра кажа, робе і пад.—пра-внльно говорнт, делает й т.п.
3. а зн. междометйя-. ладно (угроза). Нсл.; Ар. МГсл. Добра, пачакай! Нсл. Ср. cm. лёпей, Ар., ляпёй, Вял.; НК: Очеркн, Но. 135., ЛбПІ, НК: Очеркн, Но. 66, Но. 135., лепШЫ, област. 1. лучше. МГсл.; НК: Очеркн, Но. 135; Гсл.; Ар. Ён лепі граў. НК: Дудар, 189. Безлйч.
—лучше(об улучшеннй состаянйя боль-ного). Хворай ляпей. Прее. cm. вельмі добра, надта добра, (Ар.), найлепей, (Ар.),
найляпей, (Вял ), найлепі, найлепшы, (Смаленшч.)—весьма, очень хорошо, пре-красно. Ласкат. добранька—хорошенько. мгсл.; БГсл. Увелйч. дабрусенька—совер-шенно хорошо. Ар.
•добрае-аго, в зн. сутў с местойм. "маё”, ’’наша” С.)—собственность. Пап’ець, паесьць наша добрае. Дсл.
•добрасьць(дабросьць, Дсл.))-дг; мн. ч.. род.-Цяў, ж. 1. доброта. Варсл.; Бяльсл.
благость. мГсл. Айцоўскай добрасьці вельмі сьцеражы, ба стварыцельськая добрасьць у вайца, у маткі, у сэрцу. Кіт. П68, 9. Падзякуй імне за маю добрасьць, што я тады цябе ня зьеў. 3 байкі(Варсл.). У добрасьці сьвятой зрабіў іх імне. Гарун: Белр. марш. У чарта добрасьці ня зной-дзеш. Шмат добрасьці ў гэтага чала-века. Палуж. Краснап.(Бяльсл.). Бог за доб-расьць даў яму дзьве траве. Крамушоўка Н.(Демнд: Веров. 92)
2. доброкачественность, добротность. Добрасьць матар’ялу.
•добры-рая-рае, І.хорошнй. Ар.;Шсл.;Дсл. Добры ўдаўся дзянёк. Ст. Добрае далёка чуваць, а благое яшчэ далей. Послов. Загай Пух. (Шсл.)
2. добрый. Ар.; Дсл. 171.
3. благополучный(находяіцййся в сос-тоянйй благополучня, С.). Ой ці ўсі добры, здаровы. Дсл.
добры стан—благополучне. МГсл.
добрык
288
Дол
добры знаёмы—хорошйй знакомый.
добры вечар!—поздравленне вечером, здравствуйте! Жыта ядронае, добры вечар! Кажамякі 1мгл.(Косіч 27).
добрае якасьці—добро качественн ый.
што чуваць добрага?—что слышно хорошего? Ср. cm. лепшы—лучше, более хорошйй. Ар. Райськія напіткі за тую ваду лепшыя ня будуць. Кіт. 56а16. Прев. cm. найлепшы—лучшнй, самый хорошйй. Ар. Ласкат. добраНЬКІ. Увелйч. дабрусвНЬКІ. Ар.; НК: Очеркн, Но. 426.
•добрык-ыка, предл.-ыку, м.—белый грнб. Рагачоўшчына. См. баравІК.
•догмат-amp, м.—догмат.
•догматызма-.мы, ж.—догматнзм.
•догматычны-ная-нае—догматнческнй.
•догадзь-дзг, ж.—догадка. Бадай вас, — забарматаў стары, — мне ж гэта ня г догадзі — цмокае нешта ды цмокае. Васілёк(Калосьсе, Но. 3-16, 1938 г., стр. 131).
•ДОХЛЯ 1-ЛІ-ЛІ; зш. ч.. род.-ляў, ж„ презр.
—характер, натура(нрав, С.). Бяльсл.
Ягоная дохля такая, што ўсяго дай яму. Нсл. 144. Ягоная дохля таго хоча. Нсл. Знаю тваю дохлю. Тм. У цябе бацькавая дохля. Нсл. 144. Уяго бацькава дохля: такі самы ЖМІнда. Хведараўка Краснап. (Бяльсл.).
ДОХЛЯ Н-ЛІ-ЛІ, мн. ч.. род.-ляў, ж. 1. бранное на слабосйльного. Шсл. Дохля гэта зробе што? Ст.
2. эпндемйческая болезнь у жйвотных. Варсл. Напала дохля на куры. Варсл.
•дохтар-ара, предл. й. зват.-ру; мн. ч -ры-роў-ром, мн. ч.. npeöA.-pox—доктор, лекарь. Ар.; МГсл.; Шсл.; Бельск. у„ Смаленш.(Дсл. 175); Бяльсл. Дохтар казаў, каб я астрагонам галаву мачыла. Дсл.(под астрагон). Гэтыя менс-кія дахтары вымуць душу без пары. 3 батлейкавай сцэны. Хворага павезьлі да дохтара. Ст.
•дохці, дохну-неш-не, несоверш. 1. дох-нуть, околевать. Соверш. аддохці—нздох-нуть(о многйх), Шсл. передохнуть. Ад-
■ дохлі ўсе куры. Ст.
2. пропадать, нстоіцеваться, нзнывать. Нсл. 144. Ён дохне па ёй. Нсл. Дохні ён ад мае галавы. Тм.
•здохці, соверш. к дохці, здыхаць, 1. о жйвотных: нздохнуть, околеть. Здох у мяне конь вараны. Росуха Імгл. (Косіч 35). Здохла кацянё. Ст. Карова здохла. Нсл. 207. 2. презр. о человеке: умереть. Нсл. 207.
Здох ад гарэлкі. Нсл. Здохнеш, пакуль за цябе пайду. Нсл.
3. соверш. к здыхаць в 3-ем знач. 1 здох і ссох. Поговор. Нсл. 207. Соверш. падохці—ЙЗДОХ-нуть МНОГЙМ. Нсл.
зрыхаць-аю-äeiu-äe; повел.-ай-айма, 1. (праз жывёлу)—йздыхать, околевать. Нсл. 207; Ар.; Шсл.; Гсл. Конь здыхае. Нсл.
2. презр. о человеке: йспускать последнее дыханле, умнрать. Нсл. 207. Здыхай, здохні ты ад мяне! Нсл.
3. мереть, сохнуть. Нсл. 207. За тваім бязулствам і мы здыхаем, здохлі з голаду. Нсл. Будзе здыхаць.
•добрыцца-руся-рышся, несоверш. 1. де-латься ласковым. Нсл. 135. Пан патроху добрыцца. Нсл. Соверш. удобрыцца. Нсл. 135. Пан удобрыуся. Нсл.
2. прнкндываться добрым. Нсл. 135. Цяпер добрышся, як папаўся. Нсл. Соверш. прыдабрыцца—прнкннуться добрым. Ар. •додня, нареч.—в предутреннее время. Ар. Додня малацілі. Ар.
•додніца-цы-^ы, ж.—время, начннаю-іцееся не ранее полуночн н до восхода солнца. Ар. Тры додніцы малацілі. Ар.
•ДОЖДЖ, дажджў, предл., -джу, зват. дожджу; мн. ч.-джы-джоў-джом, па дажджох, м.—ДОЖДЬ. Ар.; Дсл. 184; Бяльсл. Ідзі, ідзі дожджу, я навару брожджу. Пастаўлю пад елкай, накрыю талеркай. Нз песнн, Ар. Дождж у пару ўсё роўна, як золата. Послов.—дорого янчко к крас-ному ДНЮ. У.ченьш. ДОЖДЖЫК. Н.(ЛБ 2056). •дой-дою, —процесс доення, Дсл. 174. дойка. Доем дзяўчынка кароўку даіла. Дсл.
КНІГІ ОНЛАЙН
