Вяснянка
Апавяданні, вершы, казкі беларус. пісьменнікаў
Выдавец: Юнацтва
Памер: 383с.
Мінск 1999
I Васька верыў, што так будзе.
— А ты не маніш?
— He... Васька чамусьці здрыгануўся і змоўк.
— Ну, чаго ты? — сказаў Мыса.— Давай гаварыць, a то страшна.
Капун пачаў хутка хадзіць паміж ложкаў.
— Ты вось не паверыў. А са мною было ўжо раз такое. Я тады ледзь зямлю не раскалоў. Немцы свіран з людзьмі падпалілі. Я бачыў, як ён гарэў... Страшнае вогнішча... Месяц быў на небе, ён даў мне велізарную сілу. Я тупнуў нагою — і зямля трэснула. Я раскалоў бы яе, каб усе фашысты праваліліся. Але не мог другі раз падняць нагу. Упаў... А калі ачуняў, быў ужо дзень. Месяц знік — і сіла прапала.
— У тым свірне была твая маці? — спагадліва спытаў Мыса.
— He ведаю...
Яны ўжо сядзелі, прытуліўшыся адзін да аднаго, на Васькавым ложку і глядзелі на месяц.
— Я таксама зараз такі дужы, як і ты... Ну, можа, крыху слабейшы,— сказаў Лёнь
177
ка.— А Мысай мяне клічуць таму, што калі мяне з братам прывялі ў дзіцячы дом, я не выгаворваў яго імя — Міша. Бегаў за ім і гікаў: Мыса! Мыса! Так і пайшло.
— А я не ведаю, хто назваў мяне Капуном,— уздыхнуў Вася.— He помню. Як гарэў свіран, помню, а пра сябе — нічога... Зямлю я капаць люблю. Рабіў падкопы пад клеці, адкуль пахла смачным. Аднойчы добра зрабіў. Заставалася трошачкі падкапаць, і быў бы ў клеці. А мяне за ногі выцягнулі — і ў дзіцячы дом. Каб не гэта, я б падсілкаваўся і на фронт уцёк. Можа б, там з таткам сустрэўся...
— А ў нас з Мішам ёсць бабуля. А цяпер і конь. Я яго першы ў лесе ўбачыў. «Кось, кось!» — пазваў. I ён пайшоў, кульгаючы, за мной. Слёзы ў яго вачах. Баліць рана, а ідзе. Ведае — без людзей загіне ў лесе. Бабуля прывяла ў дзіцячы дом нас з Мішам, а я — каня. Я люблю коней.
— Давай будзем сябраваць,—сказаў Капун.
— Давай. Назаўсёды,— сказаў Мыса.— Ты, я і конь.
— А зараз пойдзем зробім штонебудзь такое, каб ніколі не сварыцца. Можа, падкоп? А?
— He трэба,— папрасіў Мыса.— Лепш сходзім у слівы.
Хлопчыкі ціхенька шмыгнулі з палаты. Азіраючыся на дзверы, за якімі спаў дзяжурны выхавацель, пракраліся ў двор і пайшлі па вясковай вуліцы.
На ўскраіне, далей ад дзіцячага дома, яны выбралі лепшы сад, узлезлі на дрэва і набілі пазухі слівамі. ч
178
Вярталіся не спяшаючыся. Пасля роснай травы іхнія босыя ногі скалелі, і пясок на вуліцы здаваўся ім асабліва цёплым і мяккім.
Кідалі ў рот слівы. Яны былі слізкія і халодныя, як рыбкі, выцягнутыя з вады. Мялі слівы языком, паднябеннем і асцярожна зубамі. Размяўшы, надкусвалі і цягнулі сок. Хутка набілі аскому, але не зважалі на гэта. Ім было добра.
— Слухай,— схамянуўся раптам Капун,— слухай, Лёня, а пра каня мы забыліся. Самі лопаем, а конь?
I яны пайшлі да каня. Слівы, аднак, каню не спадабаліся. Ён нават не ўзяў іх у рот. Паказытаў толькі мяккімі губамі хлапечыя далоні і чагосьці ўздыхнуў.
— Мы цяпер удвух з Васем даглядаць цябе будзем,— сказаў каню Лёнька.— Ты прывыкай да нас, прывыкай. Вайна ўжо скончылася. Араць на табе будзем. У нас вунь колькі малых у дзіцячым доме, усіх накарміць трэба...
Конь заржаў, як быцам усё зразумеў і пагадзіўся з Лёнькам.
Хлопчыкі выйшлі са стайні, узялі з калёсаў па бярэмю накошанай травы і паклалі каню. Прынеслі яшчэ па бярэмю, растрэслі каля стойла і ляглі на яе. Хутка заснулі.
Конь, падняўшы галаву, стаяў над імі, як вартавы. Месяц праз шчыліны высвечваў яго чуйныя вушы.
КАЗІМІР КАМЕЙША
(нарадзіўся ў 1943 г.)
ДЗЯТЛАВА КУЗНЯ
«Туктуктук»,— грыміць наўкола,
Аж з кары паўзе дымок.
Так грукоча адмыслова Той дзюбаты малаток.
Ствол сасновы перамераў, Сук сярдзіта надкалоў.
Падкаваў ён спраўна дзверы
У вавёрчына дупло.
А пасля на сук рагаты
Сыпануў з крыла агню. Малаточкам тым
заўзята Падкаваў ён цішыню. «Туктуктук»,—
грыміць над борам.
Па кавадле скокі зор.
I жыве, не знае гора
3 кузняй дзятлаваю бор.
180
ДОМ БУДУЮЦЬ МУРАШЫ
Пад ялінкай,
У цішы, Дом будуюць Мурашы.
Па дарожках
Травяных
Цягнуць важны груз
Яны:
Краскі кволае сцябло
I расіначкі святло, Вастрыё
падсохлай гліцы, Трохі моху
ды травіцы...
Напінаюць хабаткі Мурашыбудаўнікі.
Узвышаецца, расце
Светлы
доміккругласцен.
САКАВІК
Сну зімовага даволі!
Свята ў сонца, паглядзі!
Моцна спалі лес і поле — Сакавік іх разбудзіў.
А пасля падаўся полем Да раскутае ракі,
181
Начапіў лазе на голле Залатыя каташкі.
Капяжовы перазовы Чуеш зблізку і здалёк. Днём у следзе палазовым Заіскрыўся ручаёк.
Распагоджаны аблокі, Улагоджаная шыр. Сакавік кляновым сокам Заскакаў у гладышы.
Веснавых прыкмет багата. Сакавік здзіўлёны сам.
А яшчэ прынёс ён свята, Дарагое свята мам.
УЛАДЗІМІР КАРАТКЕВІЧ
(1930—1984)
КАЦЁЛ 3 КАМЕНЬЧЫКАМІ
Давай з табой сядзем і пагаворым. Ты што, спаць збіраешся ці хворы? Тады заставайся ў цёплым ложку. А калі ты здаровы і ты здаровая, то давайце сядзем на пашчапаныя бярвенні, ля прызбы, на лаўкі, а каму зручна — той і проста на падлозе.
I ўявім мы, што памчалі мы на нашым дыванесамалёце ў вясёлкавы наш з табою край, у сівую нашу з табой даўніну.
Ці бачылі вы паўночныя нашы ўзгоркі? Яны не дужа высокія, але ўсё ж верас на іх на некалькі дзён раней робіцца сівы. Ад падмарозкаў.
I сівыя робяцца старадаўнія валуны, камяніскі, камні, каменьчыкі. А пасля пачынаюць пакрывацца шкляным, ружовым на ўсходзе лядком — заберагам, шматлікія нашы з табой азёры. А выкапаную бульбу даўно ўжо звезлі ў хаты і свірны, звалілі ў капцы.
Дык вось было гэта даўно, вельмі даўно, так даўно, што ў нашай з табой краіне яшчэ не было тады бульбы.
Стаялі тады на беразе маленькага чыстага возера — існае вочка зямлі — дзве хаты. У
183
адной, багатай ды ганарлівай, жыў мужык Ігнат. Нядобры ён быў чалавек, жонку замарыў работай, дзеці ад хатняга рабства ў свет пайшлі. А гаспадар усё не ўтаймоўваецца, усё пад сябе грабе. Усё наваколле прыдушыў, глытай.
— Забыўся, што ў труны кішэняў няма,— горка пажартавала добрая Мар’я, бліжэйшая суседка. Бо яе хата бліжэй за ўсіх стаяла. Хата яшчэ з дзядоў, моцная, але зусім недагледжаная, Бо гаспадара ўзялі на вайну і засталася жанчына адна з маленькімі дзецьмі. Аж пяцёра, і кожнае на пстрычку ніжэй за другое. I кожнае ўвесь час галоднае.
Пакуль бацька быў, сяктак перабіваліся, а тут...
Словам, запанаваў на нашай зямлі самы страшны, самы подлы грэх, імя якому Несправядлівасць. Гэта калі адзін не можа заснуць, бо аб’еўся, а другі — бо галодны. А дзеці — дык тыя нават плачуць з голаду. Кепска. Ніколі не дапамагай Несправядлівасці. За іншае, можа, і даруюць. За гэтае — не.
...Позняя, халодная была вясна. Такое самае лета. А восень яшчэ горай. Завылі вятры, уздзьмуліся рэкі, пашалелі азёры. Сатлелі травы на паплавах. Ад бацькі чуткі няма. Прыйшла чарга Мар’і ісці па дапамогу да суседа. А той сядзіць, далоні пад азадак паклаў ды пыхкае, як вожык. Нажэрся свіннясвіннёю.
— Ну што?
— Пазыч мне, суседзе, меру ячменю ды меру фасолі. Я табе за гэта вясной адраблю.
184
— Адрообе. Вясноою. Вясной усё наваколле адрабляць прыйдзе. А ты да таго часу ледзь ногі цягаць будзеш, а шчанюкі твае, можа, і не пацягнуць зусім. А можа, ты і ўдава цяпер. To й ён не адробіць. He дам.
Рабіць няма чаго. Прыйшла бедная жанчына ў сваю халупу і, не запаліўшы нават лучынкі, упала на ўслон.
Цёмна. Цёмна за акном. Цёмна. Нізкія чорныя хмары, і выхаду няма.
Да іншых суседзяў бегчы? Памаглі б, але і там тое самае. А дзецям што? Дзеці не ведаюць, як дарослым хлеб дастаецца. Цяжкай працай, часам — прыніжэннем. Калі зразумеюць — пашкадуюць. А тут плачуць толькі на розныя галасы: «Сільна і слёзна», як у старых кнігах пісалі:
— Матухна!
— Зязюленька!
— Пакармі нас!
— Хлебца дай!
— Аклаец!
Што рабіць беднай Мар’і. Вырашыла яна дзяцей падмануць.
— Вы ляжце зараз. Засніце. А я пайду бабоў назбіраю. Навару ды буду вас карміць.
Дзеці не засынаюць. Тады пайшла кабета, назбірала на полі дробных каменьчыкаў (а іх было сапраўды як бобу), высыпала ў кацёл і паставіла на агонь. Настолькі бедная была хата, што і печкі няма.
Варацца каменьчыкі. Паснулі дзеці. Супакоіліся. Разбудзіць матка — наядуцца. Варацца каменьчыкі — да канца свету ім варыцца. Да канца свету плакаць матцы.
Ажно ўваходзіць у хату нейкі чалавек. Сам доўгі, кашчавы, з кіем, торбай, адкуль нейкія травы тырчаць. I вочы пранізлівыя.
185
— Добры вечар у хату. Пусціце абагрэцца.
— Грэйся, добры чалавек. Толькі пачаставаць цябе няма чым.
— А што ж у катле варыш?
— Гэта, добры чалавек, каб дзяцей прысыпіць да заўтра,— і прыўзняла крышку катла.
— Гэтта што такое?
— Камні. Муж у войску — можа, й забілі. Прасіла ў суседа чагосьці — не даў. Толькі й засталося на гэтай зямлі беднаму чалавеку каменьчыкі есці.
— Што ж ён?! Дзецям не даў?! Проста дзецям?!
— He даў.
— Ддобра,— сказаў незнаёмы.— Бяры кацёл. Пайшлі.
Прыйшлі на надзел. Незнаёмы паставіў кацёл, азірнуўся: ля хаты Ігнат стаіць. Цікуе. А што гэта яны там робяць? Чаго кацёл прынеслі?
А незнаёмы той быў Вялікі Чараўнік. Толькі чараваць яму ў жыцці дадзена было тысячу разоў і засталіся лічаныя разы. I нічога ён тым сваім чараўніцтвам не дабіўся. Як дагэтуль ішло, так і пасля.
«Але тут,— думае,— здужаю».
Узяў ён з катла жменю каменьчыкаў і са свістам, як з сявенькі, сыпануў па раллі. I яшчэ, і яшчэ, і яшчэ.
— Што ж ты,— паскардзілася Мар’я.— Так загон благі, а ты яшчэ й каменьчыкамі, што сабрала, падсяваеш.
— Маўчы,— сказаў той.— Глядзі, што будзе.
186
— Так ёй,— сказаў Ігнат.— Таксама мне, дзеці. Ва ўсіх дзеці. Муж на вайне. Гм, таксама мне, страшная штука вайна.
А незнаёмы сыпе і сыпе. Увесь загон каменьчыкамі засеяў. Россып. Дзецца няма дзе.
Мар’я плача. Ігнат смяецца. Балаган на кірмашы, і толькі.
— Глядзі, жанчына,— сказаў незнаёмы.
Тая зірнула — і вачам не паверыла: растуць каменьчыкі. Вунь ужо камяні сталі. Памерам з два кулакі.
— Збяры частку, пакладзі ў кацёл,— сказаў незнаёмы.— Пастаў варыць дзецям.
У Ігната вочы на лоб палезлі. А жанчына панесла кацёл з камянямі ў хату. Прыйшла — камяні яшчэ падраслі.
— Глядзі, жанчына, за адзін дзень я табе ўсё пакажу. Заўтра будзеш капаць. А ва ўсе наступныя разы будзе гэта цягнуцца цэлае лета. Глядзі.
I тут камяні пачалі зарывацца ў зямлю. Як ружовыя, жоўтыя і белыя парсючкі. Ігнат аж счумеў. Вачыма толькі водзіць, нібы ў чужы гарох залез, а яго, злодзея, заспелі.
КНІГІ ОНЛАЙН
