Вяснянка
Апавяданні, вершы, казкі беларус. пісьменнікаў
Выдавец: Юнацтва
Памер: 383с.
Мінск 1999
Мне нічога не заставалася, як ціхутка абысці вакол яліны. Вядома, я спазніўся: пішчуха ўміг сіганула туды, адкуль я вярнуўся.
— He спыняйцеся, танцуйце! — запляскала ў ладкі дачка.
I мы адгукнуліся на «біс» — паўтарылі нумар некалькі разоў.
Потым пішчуха, падобная на рыжы сухі лісток, зляцела да карнявішча суседняга дрэва. Ну, а мы, каб не перашкаджаць нястомнай працаўніцы, пайшлі далей. Наперадзе нас чакаў цэлы год цікавых вандровак і незабыўных сустрэч.
РЭМЕЗ
Звычайны рэмез — такая дакладная назва гэтай невялічкай, меншай нават за вераб’я птушкі. Галоўка ў яе светлая, жывоцік таксама, каля вачэй цёмныя плямы, верх спінкі каштанавы. Адносіцца яна да сінічкінай сям’і. Як і добра знаёмая ўсім белашчокая сініца, корміцца насякомымі, але на зіму адлятае ў вырай. Назваць жа рэмеза звычайным — я асабіста ніяк не магу. Наадварот, ён незвычайны. I вось чаму.
374
Папершае, у нас на Беларусі рэмез даўно занесены ў Чырвоную кнігу, бо сустракаецца даволі рэдка. На Палессі — можа, трошкі часцей, чым у астатніх мясцовасцях.
Падругое, згодна са старадаўнімі народнымі легендамі, за дзівоснае ўмельства віць гняздо рэмез лічыцца найпершаю з птушак у самога Бога. У даўніну існавала павер’е: калі ў хаце захоўваецца рэмезава рукавічка, у тую хату ніколі не жахне пярун.
Аднойчы мне пашанцавала добра разгледзець славуты выраб. Неяк вясною я прыехаў у Брэст. Вырашыў завітаць да сябрамастака. Пераступіў парог майстэрні і ледзь не стукнуўся галавой аб светлашэрую баксёрскую пальчатку, што звісала са столі. Прынамсі, так мне ў першае імгненне падалося.
— Гняздо?! — спыніўся я ад здзіўлення.— Дзе ты яго ўзяў?
— Дзе ўзяў, дзе ўзяў...— засмяяўся сябар.— Восенню знайшоў каля Мухаўца. Ледзьве на дно не боўтнуўся, пакуль з вярбы здымаў.
— У глухой мясціне? — дапытваўся я далей.
— Ды не — блізка тут. Як цяпер кажуць, у рысе горада. Там яшчэ адно вісела, недаплеценае, дзе птушкі адпачывалі.
Апошнія словы перамянілі мае планы. I як ні ўпіраўся гаспадар майстэрні, мы рушылі ў вандроўку. Хвілін дзесяць ішлі пешкі да Мухаўца. Затым пераселі ў надзіманую лодку і павеславалі, трымаючыся бліжэй да берага.
Высокі пагодлівы дзень, пругкі вецер у твар. На павольнай рачной плыні і ў ціхіх
375
затоках скачуць сонечныя зайчыкі. Што яшчз трэба для цудоўнага настрою?
Шчыра кажучы, я не надта разлічваў стаць уладальнікам незвычайнага экспаната. Мінула некалькі месяцаў, як сябар разжыўся знаходкай. 3 таго часу шмат цікаўных людзей перабывала каля ракі. Ад мікрараёна сюды рукой падаць. Больш мяне хвалявала іншае. А раптам, прыляцеўшы з цёплых краін, рэмезы павесілі новы домік?
Мы не спяшаліся, уважліва прыглядаліся да вербаў і алешын, асабліва да галін, што хіліліся над вадою. На жаль, фотаапарат нам так і не спатрэбіўся. Непадалёку горбіўся чыгуначны мост цераз Мухавец, за ўдзірванелым насыпам чуліся дзіцячыя галасы. Напэўна, птушкі знайшлі зацішнейшы куток.
Гняздо рэмеза, як я ўпэўніўся, гасцюючы ў сябра, сапраўды нагадвае тоўстую рукавіцу з недаплеценым вялікім пальцам. Ён служыць уваходам у адмыслова зробленае жытло. Нярэдка дружная парачка працуе над ім даўжэй, чым пасля тут знаходзяцца птушаняты. Напачатку гаспадары абвіваюць тонкую галінкурагульку трывалай асновай, ствараюць штосьці падобнае на малы кошычак. Галоўны матэрыял — прынесенае лыка з вярбы ці валокны крапівыджыгучкі. Далей сценкі падвешанага кошычка старанна затыкаюцца раслінным пухам, павуцінай. Бакавіны — таўшчынёй прыблізна на палец, дно — значна таўсцей, дарэчы, яно высцілаецца мяккім пухам. Пух адначасова з’яўляецца перагародкай паміж адкладзенымі яйкамі, каб яны не пабіліся пры моцным парывістым ветры. I дрэва, і вецер калышуць рэмезавых дзетак, вядома, бясплатна.
376
Нельга абысці ўвагай і яшчэ адну важную дэталь. Недавязаны палец гнязда акаймаваны бялюткім пухам, што дазваляе хутка знаходзіць уваход ранішнімі і вечаровымі прыцемкамі. Як бачым, усё да апошняй драбнічкі прадугледзелі крылатыя майстры.
На заканчэнне такі цікавы факт. Калісьці паляўнічыя і рыбакі знарок шукалі рэмезавы гнёзды і збывалі на кірмашах. Народныя лекарызельнікі раілі прыкладваць іх да хворага горла. Праўда, мне невядома, як вызначалася цана каштоўнага лякарства: вагой ці памерамі.
ЗМЕСТ
Янка Купала
Вясна. Хлопчык і лётчык. Алеся. Вер шы................................... 3
■^ Якуб Колас
*** О, край родны, край прыгожы!.. Восень. Вясна. Дзедгосць. Вершы
Два маразы. Казка ......................... 7
4 Францішак Багушэвіч Калыханка. Верш ..................12
~Ь Цётка Сірацінка. Верйі.....................14
^ Максім Багдановіч
Мушказелянушка і камарыкнасаты тварык. Паэма .......................16
4 Рыгор Барадулін
На шашы і ля шашы. Прыгоды літары.
Кот Том. Вершы.............................22
Пятрусь Броўка
Родныя словы. А ты хоць дрэва пасадзіў?.. Надыход восені. Вершы ... 25
Янка Брыль
Сняжок і Волечка. Апавяданне . . 28
Ніл Гілевіч
Снежны дзед. Сябры ў паходзе. Вершы 37
Кандрат Крапіва
3 Новым годам. Верш. Жаба ў каляіне.
Байка......................................40
378
Аркадзь Куляшоў
Слова невядомага салдата. Верш . . 43
Міхась Лынькоў
Васількі. Апавяданне .....................45
Іван Мележ
Здарэнне. Апавяданне......................54
Іван Навуменка
Мішка Дудзік і сабака Рудзік. Жоржык. Падранены журавель. Апавяданні 65
Пімен Панчанка
Родная мова. Салодкая лячэбніца. Вершы...................................75
Максім Танк
Вожык. Ехаў казачнік Бай. Вершы . 78
Іван Шамякін
Цуд на краі свету. Пастушок. Азбука.
Апавяданні................................81
Лідзія Арабей
Зернетка і вецер. Казка ..................91
Мікола Аўрамчык
*** Вось яны, прывольныя прасторы...
Верш .....................................95
Генадзь Бураўкін
Калыханка. Верш...........................97
Змітрок Бядуля
Скарб. Казка .............................99
Змітро Бяспалы
Маленькая маці. Апавяданне . . . 105
Алена Васілевіч
Мая гаспадарка. Апавяданне . . . 109
Галіна Васілеўская
Усмешка. Казка...........................113
Артур Вольскі
Пра кавалёў і каралёў. Караблікі. Вершы..................................117
Віталь Вольскі
Чомга. Апавяданне........................119
Анатоль Вялюгін
Вада і вуда. Верш .......................126
379
Ніна Галіноўская
Сонейка руплівае. Дзень нараджэння.
Мая сястра. Гусіны капялюш. Вершы 131
Віктар Гардзей
Дапамог. Чырвоны грабеньчык. Верійы 133
Мікола Гіль
Мы бачым сонца. Апавяданне . . .135
Сяргей Грахоўскі
Красавік. Хто вінаваты? Вершы . . 140
* Анатоль Грачанікаў
Крыўда. Павучок. Вершы . . . . 142
Алесь Гурло
Нашы птушкі. Верш . . . . . .145
Авяр’ян Дзеружынскі
Размова ў космасе. На каток. Верійы 147
Генадзь Дзмітрыеў
Гадзіннік. Малаток. Конікі. Вершы . 149
Аляксей Дудараў
Блакітны праменьчык. Казка . . . 151
Алесь Жаўрук. Андрэй Ушакоў Пра майго катка. Верш ..............161
Кастусь Жук
Дзядзька дождж. Чмельласун. Дзяўчынка збірае зёлкі. Вершы . . . . 165
Васіль Жуковіч
Беларус. Першы снег. Вершы . . .168
Васіль Зуёнак
Быў гадзіннік... Качан на п’едэстале.
Вершы......................................171
Вольга Іпатава
Мастачка. Верш ............................174
Віктар Казько
Хлопчыкі і конь. Апавяданне . . . 175
Казімір Камейша
Дзятлава кузня. Дом будуюць мурашы.
Сакавік. Вершы ............................180
Уладзімір Караткевіч
Кацёл з каменьчыкамі. Казка . . .183
380
Яўген Каршукоў
Бомба ў жыце. Апавяданне .... 191
Уладзімір Карызна
Лісце прыляцела. Лепяць ластаўкі гняздзечкі. А куды жаба падзелася?
Загадка. Гуканне Дзеда Мароза. Верійы 195
Кастусь Кірэенка
Радзіма. Слова да хлопчыкаў. Вершы 199
Уладзімір Ліпскі
Гасцінец. Апавяданне. Дзе жыве рэха?
Казка..................................202
Алег Лойка Дзе начуе сонца. Верш .............207
Еўдакія Лось
Браткава няўдача. Адзін вершык. Вер шы.................................208
Максім Лужанін Вятрыска. Паэма....................210
Валянцін Лукша
Крынічка. Тэлефон. У заапарку. Вер шы.................................215
Мікола Маляўка Атэлье «Прамень». Казка .... 220
Уладзімір Марук
Заяц і лапці. Пумалама. Чыж і Парыж.
Сомсава. Верійы.......................225
Павел Марціновіч Піла. Верш.........................227
? • Янка Маўр Васька Жукаў. Апавяданне . . . . 228
Алесь Махнач Юныя абаронцы. Апавяданне . . . 232
Уладзімір Мацвеенка
Сон пра парасон. Певень у капелюшы. Вершы..............................235
Павел Місько Старамодны заяц. Казка.............237
Сяргей Міхальчук
Мой сусед Юрка. Апавяданне . . . 244
381
Сяргей Панізнік
Вожык і белы гарошак. Чарадзейныя словы. Вершы........................250
Макар Паслядовіч
Наша Балачанка. Апавяданне . . . 252
Уладзімір Паўлаў
Колькі гусей убачыў Яўсей? «Верхалаз». Вершы ........................259
Генадзь Пашкоў
Па ягады. Бабровая вёска. Вершы . 261
Алесь Пісьмянкоў
Заяц. Саўка ды Грышка. Марскі воўк.
Дружок. Вершы .............................264
Паўлюк Прануза
Вясёлка. Верш..............................267
Пятро Прыходзька
Твая мова. Сіненькія вочы. Вершы . 268
Аляксей Пысін
Карусель. Вясёлка над плёсам. Сланечнік. Пісьмо птушак. Вершы . . . . 270
Пятро Рунец
Ліпка. Апавяданне .........................273
Алесь Савіцкі
Дарога ў школу. Апавяданне . . . 277
Эдуард Самуйлёнак
Дачка эскадрона. Апавяданне . . . 281
Барыс Сачанка
Хлеб. Насцечка. Ворчык. Бабка Адарка. Кошык малін. Мая спадарожніца.
Муха. Светлячок. Беларускія ягады.
Апавяданні.................................291
Уладзімір Скарынкін
Мышкапіяністка. На ласіным возеры.
Што ты разбрахаўся, Люк? Верійы . 304
Раман Тармола
Каго баяцца ў лесе? Казка .... 307
Тарас Хадкевіч
Алікаў сшытак. Апавяданне . . . 312
Васіль Хомчанка
Трубач. Апавяданне.........................323
382
Кастусь Цвірка Зайчыкаў хлеб. Верш ................329
Мікола Чарняўскі
Зямельку хмарка палівала... Жалезны гудзень. Воўкабібок. Вершы . . . 331
Міхась Чарот
Вясенняя раніца. Верш ..................335
Хведар Чэрня
Алёшкавы сябры. Зарадка. Баравікі.
Вершы...................................337
КНІГІ ОНЛАЙН
