Вяснянка
Апавяданні, вершы, казкі беларус. пісьменнікаў
Выдавец: Юнацтва
Памер: 383с.
Мінск 1999
ВОРЧЫК
Даўно гэта было. На Палессі...
Жыў там, на ўлонні прыроды, працаваў лесніком нехта Пахом Тачыла. Бадай, нічога ён так не любіў, як паляванне. I, вядома ж, усё сваё жыццё трымаў сабак. Па два, тры, а то і болей.
Калі пачалася вайна, на Палессе прыйшлі акупанты і ў тым лесе, які гадамі ахоўваў Пахом Тачыла, як і ўсюды на Беларусі, з’явіліся партызаны. Яны не давалі спакою чужынцам ні ўдзень ні ўночы — палілі масты, выводзілі са строю чыгунку і тэлефонную сувязь, нападалі на паліцэйскія і нямецкія гарнізоны. Аднойчы, у часе чарговага карнага паходу на партызан, ворагі натрапілі на леснічоўку, дзе жыў Пахом. Акружыўшы яе, пазабівалі сабак, бо тыя надта ж брахалі і кідаліся на кожнага, хто імкнуўся зайсці ў двор. Выратаваўся ад куль, уцёк у лес толькі адзін. Звалі яго Ворчык.
295
Уварваўшыся ў леснічоўку, ворагі пачалі змушаць Пахома, каб ён выдаў месца, дзе знаходзіцца партызанскі атрад. Але што ні рабілі карнікі — і білі Пахома, вадою адлівалі, і ўпрошвалі ласкаю, абяцаючы розныя ўзнагароды,— не выдаў Пахом партызанаў. Урэшце, непрытомнага, ледзь жывога, вывалаклі яго з леснічоўкі і, калі адступалі, забралі з сабою. У вёсцы ўкінулі непакорнага Пахома ў свіронак, замкнулі на замок.
Якое ж было здзіўленне, калі, адамкнуўшы раніцою свіронак, ворагі не ўбачылі там Пахома. Толькі нара зеўрала ў свіронку зпад сцяны. Падумалі ворагі, што Пахом, адляжаўшыся, сам выграб яе і ўцёк...
На самай жа справе нару выграб сабака, Ворчык. Ён, як потым стала вядома, краўся па слядах карнікаў, высачыў, куды тыя ўкінулі Пахома. I, калі змерклася, падкраўся да свіронка, падгробся пад сцяну і выратаваў свайго гаспадара...
БАБКА АДАРКА
Hi ў каго, мабыць, няма такой бабкі, як бабка Адарка ў Аленкі. Добрая, ласкавая, працавітая. Калі ні прыйдзе Аленка, яна ўсё нешта робіць. To каля печы ў хаце завіхаецца, то ў гародзе сее, садзіць, поле, акопвае, то ў лес па ягады ці грыбы спяшаецца. I ўсё быццам камусьці кланяецца, шэпча. Але і пачаставаць умее. I не купленым у магазіне, а сваімі рукамі вырашчаным, сабраным, прыгатаваным. Чаго толькі няма ў бабкі Адаркі! Морква, бручка, мак, гарох,
296
гуркі, памідоры, гарбузікі, арэхі... А што да садавіны, ягад розных, грыбоў, to... I сушаныя, і смажаныя, і вараныя, і квашаныя...
Hi ў адным гародзе так не родзіць, як у бабкі Адаркі. Што ні пасее,— тое і ўродзіць. I як, як! Гарбузы — не падняць, памідоры — па кулаку, морква, бручка — з ^эямлі не выбраць. I калі ў лес па ягады ці па грыбы бабка Адарка пойдзе — ніхто з ёю не справіцца, больш не прынясе.
— Адарка нейкія сакрэты ведае! — кажуць у вёсцы пра бабку Адарку людзі.
Неяк бабка Адарка, ідучы ў лес, і Аленку з сабою ўзяла. I па дарозе, як і звычайна, кланялася і ўсё нешта шаптала, шаптала. Аленка не вытрымала — спытала:
— Каму ты, бабка, кланяешся, што ты шэпчаш?
— Людзям, зямельцы, сонейку,— заўсміхалася бабка.— I не шапчу, а «дзякуй» кажу. Надта ж яны шчодрыя, дабром за дабро, ласкай за ласку плацяць, усё для жыцця нам даюць.
I ў лесе, калі ягады пачаліся, брала іх і ўсё кланялася, шаптала, няйнакш, кожнай галінцы, кожнай ягадцы дзякавала.
Вось якая ў Аленкі бабка Адарка!
КОШЫК МАЛІН
Навальніца дагнала мяне, калі я не ад’ехаў і кіламетра ад лесу. Я націскаў, як толькі мог, на педалі, чуючы, што за спіною вуркоча гром, але ўсё роўна ўцячы ад дажджу не ўдалося,— дарога скрозь вузкая, Ka
297
раністая, і шмат дзе трэба было каціць веласіпед.
Бліснула маланка, і з грукатлівым абвалам грому хлынуў лівень. Я спыніўся і хуценька пачаў адвязваць ад багажніка плашч, які, выязджаючы з дому, захапіў на ўсякі выпадак, бо пякло і парыла.
Палявая дарога ўмомант раскісла, усюды пабеглі ручайкі, і ў калдобінах заблішчалі каламутныя лужыны. Чорт ведае што рабілася ў небе! Бы там нябачны хто мяшаў вялізнай мешалкаю незвычайнае варыва,— хмары дыбіліся, лезлі адна на адну.
Плашч мала ратаваў ад дажджу, і я, пастаяўшы, пакаціў памаленьку веласіпед да вёскі, што відаць была кіламетры за тры ад лесу. Раптам бачу: расплёскваючы лужыны, у падкасаных штоніках бяжыць, прыкрыўшы рукамі галаву, напярэймы мне хлапчук. Яшчэ здалёку крычыць:
— Дзядзечка, дайце плашч!.. Маліны мокнуць...
Я глянуў, куды паказваў рукою хлопчык. Скрозь сівую сетку дажджу я ўгледзеў у полі, ля куста вербалозу, жанчыну... Доўга не думаючы, я кінуў на абочыне дарогі веласіпед, а сам сігануў цераз поле проста да жанчыны. Яшчэ на бягу скінуў плашч і падаў жанчыне, тая прыкрыла ім паўнюткі кошык спелых і буйных, апырсканых дажджом малін і, выпрастаўшыся, сказала неяк ціха, гледзячы ў вочы:
— Дзякуй вам. А то я ўжо думала, прападуць маліны... Мы ж цэлы дзень петаваліся, каб варэнне зварыць. Сын у мяне ў горадзе. На заводзе...
298
Дождж ліў як з вядра, а жанчына і хлапчук стаялі і моклі, не прыкрытыя нічым, і радаваліся, што не прападуць маліны. За кампанію мок і я, думаючы пра маці, родную, бясконца дарагую маці, якая гатова на ўсё, абы толькі прынесці хоць трошкі радасці дзецям...
МАЯ СПАДАРОЖНІЦА
Я дагнаў яе па дарозе на станцыю. I прызнацца — здзівіўся: вакол — густы, пракаветны бор, на дварэ — чорная, як сажа, ноч, і сярод усяго гэтага аднаадзінюсенькая дзяўчынка, амаль дзіця, з клуначкам за плячыма. Я аж уздрыгнуў, убачыўшы малую так позна ў лесе.
Дзяўчынка, як і трэба было чакаць, вельмі ўзрадавалася, што ёй зусім нечакана трапіўся спадарожнік. Яна хутка асвойталася, пасмялела і разгаварылася.
— I табе не боязна было адной ісці? — спытаўся я.
— Чаму не, боязна,— прызналася малая.— Асабліва калі загукае сава ці сучок дзе трэсне. Так і здаецца: хтосьці мяне даганяе, каб схапіць...
— А куды ж ты ідзеш?
— Я ж казала, на станцыю.
— Я ведаю, што на станцыю. А адтуль?
— А адтуль да сястры Мані. Яна настаўнічае ў Барках.
— А далёка тыя Баркі?
— Далёка, цягніком трэба ехаць...
— Дык жа туды ты магла б і заўтра паехаць. Удзень, калі відно. Цягнікі ж, мусіць, ходзяць?
299
— Цягнікіто ходзяць, але сястры ў школу трэба, а ў яе — дзіця. Малое зусім, і года яшчэ няма.
I дзяўчынка пачала расказваць, што ў апошнія дні Маня і так сама не свая. I працаваць трэба, і дзіця глядзець, а тут яшчэ з мужам нелады. Ён усё нешта злуецца ды ў пісьмах абышто піша. Маня чытае ды плача... Ямуто добра, ён у горадзе, вучыцца сабе ў інстытуце і ўсё. А Мані як?
— To хай бы і ты жыла там, у Барках. Чаго ж табе дадому ездзіць?
— Няма як. Калі я там жыцьму, дык хто ж маме памагацьме. Яна ж у нас адна. А на полі бульба не пакапана, фасоля гніе на градах і гарбузы ляжаць. I ў калгас трэба хадзіць... Ды ці мала што? Адной ёй хоць разарвіся...— Гэтыя словы яна сказала так падзіцячы, што я ўсміхнуўся.
Разгаварыўшыся, я і не заўважыў, як дзяўчынка спатыкнулася і ледзьве не ўпала. Мусіць, я пайшоў дужа шпарка, і мая маленькая спадарожніца, каб не адстаць, бегла за мною подбегам. Я падхапіў яе на рукі.
— Ой, ты выцялася. Балюча?
— He, не вельмі... Вось калі на тым тыдні босая ішла, дык балюча стукнулася. Я аж заплакала тады... A то раз на калючку наступіла. От жа балела!..
I я зноў усміхнуўся: так нязвыкла ў размове мянялася дарослае з дзіцячым...
Рассталіся мы на станцыі. Я падаў у вагон клуначак, у якім, мусіць, везла дзяўчынка сякіятакія харчы сястры, і на развітанне моцнамоцна пацалаваў...
300
МУХА
У пагодлівы дзень лета між сухіх вербалозавых кустоў лятала Муха. Дзыкала, весялілася, бо вельмі ж рада была сонцу, бязветранаму надвор’ю і цішы, што панавала навокал. I не заўважыла, як трапіла ў сетку, якую так умела расставіў павуккрывасмок. Кінулася Муха сюды, кінулася туды, замахала крыльцамі, забіла ножкамі, ды з павуковага сіла не вырвалася. Тады ў адчаі яна пачала кідацца то ў адзін, то ў другі бок, бязладна рвацца абыяк і абыкуды. Стоміцца, пасядзіць, адпачне і зноў ірвецца... I гэтак да таго часу, пакуль да яе не падпоўз сам уладар сеткі вялізны лупаты павук...
Бедная! Яна і не ведала, што чым болей намагаецца вырвацца з павуціны, тым усё болей заблытваецца ў яе...
СВЕТЛЯЧОК
Неяк, выйшаўшы позна ўвечары з дому, я ўбачыў у траве светлячка. Светлячок вельмі ж прыгожа, звабліва свяціўся, і мне раптам захацелася паказаць гэтае дзіва сваёй маленькай дачушцы. Я злавіў светлячка і асцярожненька пасадзіў яго ў парожні карабок зпад запалак.
Калі праз нейкі час я зазірнуў у карабок, ніякага дзіва там не было: светлячок не свяціўся.
Думаючы, піто ён задыхнуўся ў карабку і таму перастаў свяціцца, я выпусціў светлячка зноў у траву.
I цуд! На волі светлячок зноў ажыў, зноў засвяціўся!
301
БЕЛАРУСКІЯ ЯГАДЫ
— Ваш край — прыгожы, зялёны край,— гаварыў, мройна, летуценна мружачы вочы, стары, сівы, як лунь, казах, даведаўшыся, што я з Беларусі, з Палесся.— На ўсё жыццё запомніўся ён мне. А найбольш, найярчэй — вашы ягады. Чаму? Вось паслухайце...
Вайна, якую ўсе мы цяпер завём Вялікай Айчыннай, заспела мяне на граніцы, дзе я служыў у арміі. У першых жа баях загінула многа маіх сяброў. Астатнія адступілі. 3 імі адступаў і я. Па дарогах і без дарог, удзень і ўночы, хаваючыся ў балотах і лясах, бо, як вы ведаеце, немцы прарвалі нашу абарону і зайшлі далёка наперад. У тыя дні і кінуліся мне ў вочы вашы ягады — невялікія, надта ж духмяныя, суніцы, што чырванелі тут і там на ўзмежках і палянах. Мо таму, што нагадвалі кроў, якую пралілі мы ў баях, стрымліваючы ворага, абараняючы Радзіму. Кроў нагадвалі і маліны, парэчкі, што таксама неўзабаве зачырванелі ў кустах і на ўзлесках...
Дагнаць сваіх не ўдалося. Горш таго — я трапіў у палон. У акружэнні канваіраў і сабакваўкадаваў, што гатовы былі звесці са свету кожнага, хто аслухаецца ці зробіць хоць крок убок, нас, палонных, гналі на захад. Гналі праз лясы, лугі, палі, вёскі. I тады я ўбачыў вашы чарніцы, смуродзіны, буякі. Яны былі чорныя, як маё, як усіх нас гора.
Мне і некаторым маім таварышам пашанцавала — аднойчы, пад восень ужо, мы прадралі страху ў той адрыне, куды нас, палонных, загналі на ноч, і ўцяклі. Зноў мы
302
ўдзень і ўночы, па дарогах і без дарог прабіраліся на ўсход, да сваіх. I зноў мне кінуліся ў вочы вашы ягады. Каліна, рабіна... Яны рдзелі, гайдаліся на галінках, нібы надзея, чырвоны сцяг. I вялі, вялі наперад. I, ведаеце, мы выйшлі з акружэння, дабраліся да сваіх, зноў пачалі біць, граміць ворага...
КНІГІ ОНЛАЙН
