Вяснянка
Апавяданні, вершы, казкі беларус. пісьменнікаў
Выдавец: Юнацтва
Памер: 383с.
Мінск 1999
Дахаты нам пара!
БАБРОВАЯ ВЁСКА
У завадзі, што тоіцца ў бары, ля балаціны без маста і кладкі, маленькія цяслярыкібабры панастаўлялі новенькія хаткі.
262
Ніхто не чуў ні пілаў, ні сякер, ніякай пра будоўлю пагалоскі.
А вось прыйшлі і ўбачылі цяпер тут, на рацэ, загадкавую вёску.
I гэта ўсё за лічаныя дні! Відаць, з бабра цясляр надзвычай лоўкі — вакол тырчаць завостраныя пні, як у пенале жоўтыя алоўкі...
АЛЕСЬ ШСЬМЯНКОЎ
(нарадзіўся ў 1957 г.)
ЗАЯЦ
У мядзведзя — бярлога, У лісіцы — нара.
Толькі ў зайца нічога: Hi кала ні двара.
I чаму ў небаракі Лёс гаротны такі? To ганяюць сабакі, To шукаюць ваўкі.
Ад ліхіх паляўнічых Колькі ў зайца пакут! Хто за гонар не лічыць Зняць з ляснога сурдут?
Зайца ў лесе і ў полі Крыўдзяць сотні гадоў, А ён хлебам і соллю Зноў дзяліцца гатоў.
264
САЎКА ДЫ ГРЫШКА
Саўка ды Грышка Лёталі з гары, Пагублялі кніжкі, Кніжкібуквары. А сабака Рыжык Бегаў па двары, А сабака Рыжык Згледзеў буквары: «Зацягну ў будку Ды чытаць там буду!»
He кідай жа кніжку, Так як Саўка з Грышкам, Бо й суседскі Шарык Марыць пра букварык.
МАРСКІ ВОЎК
Тата з мамай
Загадалі
He катацца мне
На хвалі:
— Хваля змые...
— Хваля зваліць...
Я кажу ім:
— He, ніколі!
Я умею плаваць
Кролем!
Але дзе ты ім Дакажаш!
Кажуць:
— Мала еў ты кашы!
Кажуць грозна:
265
— Марш дадому! Кажуць мне, Ваўку марскому.
ДРУЖОК
Весяліцца He магу, Калі ты На ланцугу. Бо ніколі Друга друг He навяжа На ланцуг.
ПАЎЛЮК ПРАНУЗА
(нарадзіўся ў 1918 г.)
ВЯСЁЛКА
У сяброўкі Лены Верачка пытае: — А чаму вясёлка Столькі фарбаў мае?
Збажыной лагодна Зашумела поле: — Аддаю вясёлцы Свой зялёны колер.
Гаманілі ціха На рачулцы хвалі: — Свой блакіт вясёлы Мы падаравалі.
Муравей азваўся
I лужок тым часам: — I я для вясёлкі He шкадую красак.
I сказаць нарэшце Сонца захацела: — Без мяне б вясёлка Так не зіхацела.
ПЯТРО ПРЫХОДЗЬКА
(нарадзіўся ў 1920 г.)
ТВАЯ МОВА
Ты забыць сваю мову не мусіш, Каб агеньчык яе не ачах.
Пазнаюць нас, што мы з Беларусі, Па гаворцы, па нашых вачах.
I калі на шляхах будзеш дальніх — Ты адчуеш усёю душой,— Колькі якасцяў непараўнальных, Светлых рысаў у мове тваёй.
Чуеш ты, як кукуюць зязюлі
I спяваюць салоўкі ў гаях, Бацька твой прызнаецца матулі, Кажа ёй: «Журавінка мая!»
Дзе гамоніць з вятрыскам дуброва
I сцяблінкі растуць з каранёў,— Там бярэ твая родная мова Ўсе вытокі для ласкавых слоў.
Ціха звоніць у полі калоссе, Зоркі свецяцца у вышыні. Наша родная мова прыносіць Столькі ласкі, святла, цеплыні.
268
Збажыною яна каласіцца
I вясёлкай іскрыцца ў вадзе. Мова — вечнасці нашай крыніца Ты шануй яе, дружа, штодзень.
СІНЕНЬКІЯ ВОЧЫ
Нібы дзве расінкі Ціхай светлай ноччу, Свецяцца ў Ірынкі Сіненькія вочы.
Пасвятлее ў хаце — Толькі усміхнецца. Паўшчувае маці — Ўся слязьмі зальецца.
Ды цяпер да плачу Стала не ахвочай, Бо ўсё хочуць бачыць Сіненькія вочы.
Як вясна ў раздоллі Белым снегам тае, Як травінка ў доле Ціха прарастае...
АЛЯКСЕЙ ПЫСІН
(1920—1981)
КАРУСЕЛЬ
Карусель, Карусель, Хто баіцца — той кісель, Той не лётчык, не марак, Хоць на выгляд — здаравяк. Карусель — На дваццаць пар, 3 намі кружыцца ўвесь парк. Мчацца дрэвы і кусты, Едуць кладкі і масты. Мы разгон такі ўзялі — He відаць ажно зямлі.
ВЯСЁЛКА НАД ПЛЁСАМ
Ад пасёлка да пасёлка Ехаў гром.
Заірдзелася вясёлка Над Дняпром.
Гэта — арка, гэта — арка Да нябёс.
А пад аркай ходзіць хмарка, Плешча плёс.
270
Яркіх колераў багата —
Сем якраз.
Што за свята, што за свята Сёння ў нас?
Дожджык добры, працавіты Сёння быў.
I пшаніцу ён і жыта Напаіў.
СЛАНЕЧНІК
Над сцяжынкаю Ля дуба
Узняў сланечнік Жоўты бубен. Пачынаецца Ўжо з рання Тут чмялінае Ігранне.
Б’юць чмялі
У звонкі бубен: — Танцаваць Мы з дубам Будзем!
ШСЬМО ПТУШАК
Лёг сняжок пушысты, Белы, як папера, А на снезе птушкі Ў каляровым пер’і. Снегіры, сініцы, Галкізабіякі
271
На паперцы гэтай Пакідаюць знакі. Цэлую гадзіну Дзеці прастаялі: «Што гэта за знакі?» — I не адгадалі.
Падышоў дзядуля, Акуляры — ў рукі: — Зараз адгадаем, Дарагія ўнукі.
Гэта ж пішуць птушкі: Ў іх няма кармушкі, Просяць хоць бы трошкі Зерняў, хлебных крошак.
ПЯТРО РУНЕЦ
(1911—1997)
ЛІПКА
Дзед Даніла разам з унукам Валерыкам гулялі ў садзе. Хоць дзень быў і спякотны, але тут панаваў прыемны халадок. Пахла садавінай і травамі. У густой засені ціха шчабяталі птушкі. Ідучы ўслед за дзедам, Валерык уважліва прыглядаўся да дрэў, на якіх віселі падобныя на зялёныя званочкі грушы, яблыкіналіванкі, слівы.
У канцы саду, на ўзмежку, расла маладая купчастая ліпка. Валерык раптам спыніўся і, паказваючы на яе, сказаў:
— Дзед, бачыш, ліпка! Давай ссячом...
Дзед здзіўлена паглядзеў на ўнука.
— А навошта яе ссякаць? Яна ж, здаецца, нікому не замінае.
— А што з ліпкі за карысць? На ёй жа нічога не расце,— растлумачыў Валерык.
— Гэта праўда, што на ёй нічога не расце,— згадзіўся дзед. I, крыху падумаўшы, дадаў: — Калі так, то бяжы ў хату і прынясі сякеру.
Валерык стрымгалоў памчаўся з саду. Толькі бялявая галава замільгала ў густым зялёным бульбоўніку. Неўзабаве ён вярнуўся.
273
— На, дзед, секані яе пад самы корань,— сказаў хлопчык, падаючы вострую сякеру.
— Спачатку, Валерык, давай крыху пасядзім і адпачнём. А то я нахадзіўся, ногі забалелі. А ссячы ліпку мы паспеем. Яна ж без ног і нікуды ад нас не ўцячэ. Толькі дзе ж нам сесці? — спытаў дзед, пазіраючы на ўнука.
Валерык паглядзеў навокал і жвава адказаў:
— А вось тут, у цяньку пад ліпкай!
Яны селі пад дрэвам.
— Ну, як? — спытаў дзед, памаўчаўшы.— Добра ў халадку, га?
— Добра! — адказаў Валерык.
— Тота ж,— ухмыльнуўся дзед, вымаючы з кішэні люльку.— Нябось каб пасадзіў цябе на сонцы, ты гэтак не сказаў бы... А якое паветра?
Валерык пацягнуў носам.
— А што гэта так пахне, дзядуля?
— Хіба ты не ведаеш?
Дзед устаў, нагнуў ніжнюю галінку ліпы, і сарваўшы некалькі жаўтаватабелых кветачак, падаў іх унуку.
— На панюхай.
— Ой, як салодка пахнуць! — усклікнуў здзіўлены Валерык.
— Гэта ты правільна сказаў,— згадзіўся дзед.— У ліпавых кветках ёсць салодкі, як цукар, сок. 3 яго пчолы і робяць мёд.
— Той, што бабуля падавала да бліноў?
— Вово, той самы. Бачыў, які ён светлы і салодкі? Гэтым мёдам лечаць хворых.
Валерык недаверліва глянуў на дзеда:
— А хіба мёд — лякарства?
— Яшчэ якое лякарства! — адказаў дзед.— Памятаю, я быў малы, вось як ты
274
цяпер, і ў мяне моцна балела горла. Дык мяне толькі мёдам і вылечыла маці. I наогул мёд вельмі карысны. Асабліва свежы, толькі што выняты з вулля... А вазьмі ты,— гаварыў далей дзед,— ліпавы цвет. Гэта ж ад кашлю — першае лякарства. Таму людзі яго збіраюць і сушаць. I чай, завараны ліпавым цветам, надта смачны.
Валерык слухаў дзеда так, нібы той расказваў цікавую казку. А калі стары змоўк, хлопчык тузануў яго за рукаў і пачаў прасіць, каб ён яшчэ штонебудзь расказаў пра ліпку.
Дзед выняў з роту люльку, правёў рукой па барадзе і ціха прамовіў:
— Што ж табе, унучак, яшчэ расказаць? Хіба тое, што калісьці з кары маладых ліп рабілі кошыкі, сявенькі, плялі лапці...
— А што такое лапці? — пацікавіўся Валерык.
— Абутак такі. Даўней яго людзі ад беднасці насілі... I яшчэ скажу табе, Валерык, што ліпу паважаюць не толькі ў вёсцы, але і ў горадзе. Нядаўна я быў у Мінску. Дык там ліпамі абсаджаны цэлыя вуліцы. Вельмі прыгожа глядзець!
Дзед дакурыў люльку і рашуча прамовіў: — Ну, адпачылі мы з табою, цяпер можна і за работу брацца. Давай сякеру, звалім гэтую паганую ліпку.
— Дзедка, не трэба яе сячы! — усклікнуў Валерык.
— Чаму?
— Шкада,— прашаптаў хлопчык.— Ты столькі добрага расказаў пра яе.
— Вось як! — прыжмурыўся дзед і ўсміхнуўся.— Мне, унучак, таксама шкада. Я ж калісьці сваімі рукамі яе пасадзіў...
275
У гэты час дыхнуў ветрык. Ліпка весела зашумела, зашапацела лісцем. Валерык паглядзеў на дрэва, потым на дзеда і сур’ёзна спытаў:
— Дзядуля, а чаго яна шуміць?
— Радуецца, што мы яе не ссеклі,— гэтак жа сур’ёзна адказаў дзед.
— А хіба яна разумее?
— Добрае, унучак, усе разумеюць...
АЛЕСЬ САВІЦКІ
(нарадзіўся ў 1924 г.)
ДАРОГА Ў ШКОЛУ
У школу Данік ішоў разам з бацькам.
Усё было незвычайным у гэты вераснёўскі ранак: і зіхатлівае сонца над галавой, і густая сінеча неба, і ласкавыя позіркі бацькавых вачэй, і ласкавы, мяккі і напеўны голас маці — яна праводзіла іх да старога клёна ў канцы саду і раіла Даніку добра паводзіць сябе ў школе, уважліва слухаць настаўнікаў на ўроках. А болей за ўсё радаваў Даніка новы карычневы ранец з шырокімі бліскучымі спражкамі на рамянях. Бацька пажартаваў, што ранец малаваты для пяцёрак. Аднак гэта, маўляў, не бяда: у калгасным універмагу ёсць большыя, купіць няцяжка. Былі б пяцёркі!
На школьным двары Даніка запыніў Міхась. Жылі яны на адной вуліцы, але не вельмі сябравалі: Міхась любіў задзірацца.
— Глядзіце! Данік без кветак ідзе,— крыкнуў Міхась.— Ты што, згубіў іх!
Данік адбіў наскок весела, але стала крыўдна. Кветкі ў яго былі, калі ён выходзіў з хаты,— вялікі букет вяргіняў, якія маці падрыхтавала, нават абкруціла сцябліны
277
ў празрысты і хрумсткі цэлафан. Ды на паваротцы дарогі, што выводзіць з вёскі на асфальтавую шашу, бацька спыніўся ля абеліска, што стаіць у засені таполяў і клёнаў.
— Пакладзём кветкі, сынок, ім, героям нашым,— сказаў бацька.— У такі вось дзень, першым вераснем, у вайну наша вёска гарэла. Якраз ранкам, сонечным вось гэткім. Партызаны тады і паляглі тут...
Данік паклаў вяргіні да абеліска. Дарогаю да школы бацька расказаў пра бой партызанаў з фашыстамі. Партызаны прынялі няроўны бой, іх было толькі пяць чалавек, а фашыстаў шмат. Пагеройску біліся партызаны, усе яны загінулі, але ўратавалі вяскоўцаў: тыя паспелі схавацца ад карнікаў у лесе...
Данік не сказаў пра гэта Міхасю. А той заскакаў на адной назе, задудзеў:
— Ішоў, разявака, кветкі згубіў...
Міхасёва прыпеўка пакрыўдзіла Даніка. Яшчэ большую крыўду давялося перажыць у класе. Празвінеў званок, у клас зайшла настаўніца. Яна назвалася Вольгай Пятроўнай, пазнаёміліся з усімі і, ласкава ўсміхаючыся, спытала, ці не было якіх здарэнняў па дарозе ў школу, ці не стаміліся яны, першакласнікі, несучы ранцы.
— А Данік кветкі згубіў,— абвясціў Міхась.
Данік не сцярпеў, наважыўся быў устаць і расказаць, як усё было. Але яго апярэдзіла Зіна.
КНІГІ ОНЛАЙН
