Вяснянка
Апавяданні, вершы, казкі беларус. пісьменнікаў
Выдавец: Юнацтва
Памер: 383с.
Мінск 1999
Пачакалі яны крыху — з’явіліся з зямлі парасткі, гусцець пачалі.
— Прынясі, кабета, матыку,— сказаў незнаёмы.
Тая прынесла. Расточкі ўжо ў кусцікі ператварыліся.
— Пацяпай вось так. Загарні ім ножкі ў кажушок... I яшчэ раз загарні.
А кусцікі ўжо амаль кусты.
I вось ужо на кустах заззяла мора кветак. Белыя, ружовыя, лілаватыя, ружовабелыя зорачкі. I ўсе з жоўтым сэрцайкам.
187
— Вось цяпер можаш яе памацаць на выбар,— сказаў незнаёмы.— Гэта як дзеці галодныя.
I выняў два камяні зпад куста.
Пасля засумавалі кусты, паблякла іх лакіраванашурпатая, зялёная зверху і матавая спадыспаду паверхня, пасохла гікаўё.
— Ну вось, заўтра будзеш капаць. На ўсю зіму хопіць,— сказаў незнаёмы.— I з суседзямі падзяліся.
— Ясна,— сказала Мар’я, бо ўжо далятаў з хаты сыты, некаменны дух.— 3 суседзямі найперш.
— Мне! Мне! — кінуўся Ігнат.— Мне перш за ўсё! Мне! Я іх кармлюпаю!
— I на работу наймаеш? — спытаў незнаёмы. Выняў адзін камень, і той закурэў у ягоных руках, а чалавек разламаў яго, пасаліў і стаў есці.— I не адмовіў ім у ежы, калі галадалі?
— Мне! Мне! Наймаю, кармлю.
— Добра,— сказаў незнаёмы.— Набяры мне кацёл каменьчыкаў са свайго поля. Ды хутчэй.
Ігнат чуйдух прыляцеў з катлом. Самых буйных, з кулак, камянёў нацягаў.
— Во! Во! У мяне ж і каменьчыкі. Во ў мяне, дык камні з кулак. А гэтыя ж лайдакі, хіба ў іх камні. Слёзы, а не камні.
— Слёзы,— сказаў незнаёмы.— Дык хочаш, каб у цябе яшчэ больш стала? Усё ж ёсць. Што даў — такі і плод.
— Мне! Мне! У мяне і камні.
— Глядзіі,— сказаў незнаёмы і сыпануў камяні па Ігнатавым полі. I яшчэ. I яшчэ. Засеяў усё поле.
— Ну вось. Даў сёння хлеба яе дзецям?
188
— А што? Галадранцы. Самога з’ядуць, як мяккі будзеш.
Незнаёмы махнуў рукой.
Камні пачалі расці. Усе трох стаялі і глядзелі, як яны растуць: каменьчыкі — камні — камяні — камяніскі. Усё поле закрылі — Ігнат аж падскокваў.
— Ну чакайце, за такімі вы яшчэ й да мяне ўсе прыбяжыце. Прыйдзеце, любенькія, як прыпрэ.
Паглядзеў на яго незнаёмы, плюнуў.
— Ну вось, маеш,— сказаў.
— А чаму яны не зарываюцца?
— А таму, што вечна ім заставацца на вачах у людзей, як кожнаму скнарству, як кожнай жорсткасці, як кожнай нелюбові да людзей, як кожнай Несправядлівасці,
I пайшоў з жанчынай да яе хаты.
Кінуўся шчаслівы гаспадар да поля — не поле, а суцэльная каменная крушня. Валуны велічынёю з хату. На тысячу год наперад з зямлі вылезлі.
Пакуль дзеці, незнаёмы і жанчына елі ў хаце «камяні» — усё наваколле чула зза каменнага мура дзікі рык і выццё. Выў і рыкаў Ігнат.
А пасля незнаёмы ўстаў.
— Пайду,— сказаў ён, закінуўшы за плечы торбу.
— Чым мне табе аддзячыць?
— Нічым. Дабрынёю да людзей. Ды гэтага дабра ў цябе заўжды хапала.
— Пайду пагляджу, як сусед. Звар’яцеў, пэўна.
— Нічога. Я ж кажу... дабра ў нас хапала. Залішне.
189
I пайшоў y свет, абапіраючыся на кій. Пад касыя асеннія хмары. Насустрач пералётам, што, калючыя, каціліся яму пад ногі. Ужо зводдаль азірнуўся — Мар’я і дзеці глядзелі яму ўслед, маленькія на чорнай раллі.
— Гэй! А імя ёй будзе — Бульба! — крыкнуў ім незнаёмы.
I так з’явілася на Беларусі Бульба.
ЯЎГЕН КАРШУКОЎ
(нарадзіўся ў 1932 г.)
БОМБА Ў ЖЫЦЕ
Мы з галавой хаваемся ў высокіх каноплях — ідзём цёплай разорай і размаўляем: Шурка, я і Сцёпка кульгавы.
— Ох і драпаў я ўчора ад Панасіхі! — кажа са смяшком Шурка.— Толькі падкраўся да бомбы, а Панасіха — за мной... Ох і драпаў! Думаў, ужо зловіць.
— Дык ты ж казаў, што яна спала,— не верыць Сцёпка.
— «Спааала!»—перадражнівае Шурка.— Яшчэ як спала, а потым прачнулася і — за мной...
Недаспелыя каноплі пахнуць саладкавата і духмяна. Ад іх вострага паху ды спякотнага летняга сонца хочацца хутчэй схавацца кудынебудзь у цень. Блізка, адразу ж за поплавам, бярэзнік. Адтуль цягне прыемнай сырасцю. Але цяпер мы нізашто не звернем з разоры — страшэнна хочацца абдурыць сярдзітую Панасіху: падпаўзці да бомбы ў жыце і пакратаць рукой яе гладкае, нагрэтае сонцам цела.
Канечне, гэтую бомбу не раскурочыш, як якінебудзь снарад. Бомбу цяжка, чарцяку.
191
От снарад — справа іншая. Заклаў паміж штыкецін у плоце, тудысюды, тудысюды і — гатова... Галоўку ў адзін бок, медны бліскучы стакан — у другі. А потым даставай са стакана чорныя доўгія саломінкі пораху.
Але бомба ёсць бомба. Яна нам не дае спакою. Яшчэ вясной нямецкі самалёт некалькі бомбаў скінуў. Усе паўзрываліся, а гэтая ўрэзалася ў зямлю, ды так і тырчыць цяпер у жыце.
Вось мы і крадзёмся да яе.
— Падай! — шэптам загадвае Шурка.— Вунь Панасіха сядзіць...
Мы бухаемся ў шэры цёплы пясок мяжы: недалёка ад нас, у жыце, чарнее постаць Панасіхі. Сэрца ў мяне тахкае так моцна, што, здаецца, нават Шурка чуе.
— Што, струсіў? — кпіць ён.— Паўзі, паўзі. Панасіха дрыхне!
— А калі... не спіць?
Але Шурка больш не размаўляе. Ён пагардліва цыркае праз рэдкія зубы слінай і першы перапаўзае мяжу. Мы — за ім. Жыта драпае голыя рукі. Але мы паўзём услед за Шуркам. Вунь і бомба чарнее. Недалёка ад яе — Панасіха. Шурка падпаўзае да бомбы, прыўзнімаецца і махае нам рукой: паўзіце хутчэй...
Але Сцёпка і я ляжым, як прышытыя, не варушымся, пазіраем на Панасіху: а што, як прачнецца?
Толькі яна сядзіць нерухома. Прама на зямлі, абхапіўшы рукамі вострыя калені. Спіна выгнулася абручом. Галава, прыкрытая белай хусцінкай, звесілася ўніз. Твару не відно. Адны ногі — вялікія босыя ногі —
192
тырчаць зпад доўгай сіняй спадніцы. Панасіха спіць.
Шурка ўжо ўзлез на бомбу, усеўся, нібы на пень, і немаведама што вытварае: крывіць М°РДУ> паказвае нам язык, круціць кукішы... Сцёпка не можа стрымацца, заціскае рот рукой і хіхікае. А Шурка раптам закладвае ў рот два пальцы і... свішча!
— Палундра! — крычыць ён, кідаючыся нацянькі да вёскі.
Імчымся і мы за ім што ёсць духу. Хутчэй, хутчэй! Каласы балюча хвошчуць па твары, шыі, руках.
— Ойяёй!
Нага мая слізгае некуды ўбок, і я з разгону плюхаюся носам у пясок. Учэпістыя пальцы хапаюць і моцна сціскаюць маю руку. Гэта — Панасіха... Страшная Панасіха! Крычаць — няма сілы. Яна ўжо апускаецца no634, яна паднімае мяне, прыціскае да сябе, і я чую, як яна хуткахутка гаворыць:
— Віцечка, сынок, родненькі мой... Ну, чаму ж, чаму ж ты мяне не слухаеш? Чаму? Ці ж я не прасіла, ці ж я не маліла цябе — не лезь ты да етых снарадаў... От дурненькі, от непаслухмянец! Ты ж адзін у мяне, адзіін...
Панасіха плача. Плача і ўсё мацней прыціскае мяне да грудзей.
— He хадзі ты болей сюды, чуеш, Віцечка? He хадзі, хлопчык мой!
Я цішэю, перастаю шморгаць носам: што гэта яна гаворыць? Панасіха называе мяне Віцькам! Яна прымае мяне за свайго Віцьку... Віцьку, якога разбамбіла ў хаце, якога пахавалі той жа вясною!..
— Ну, паабяцай мне, Віцечка, што ты сюды ніколініколі не прыйдзеш... He прый
7 Вяснянка
193
дзеш, сынок, a? I хлопцаў не прывядзеш? He прыйдзеш, а? — ласкава просіць Панасіха і ціхенька трасе мяне за плечы.— Скажы...
— He прыйдуу...
— Ну і разумнік, ну і малайчына...
Яна адпускае мяне.
— Бяжы, сынок, дамоў, а я пасяджу яшчэ тут.
Я раблю крок, другі і — зрываюся з месца. Імчуся, нібы за мной зноў гоніцца Панасіха. Толькі на мяжы спыняюся, каб аддыхацца. He, змрочная Панасіха стаіць нерухома ў жыце.
Шурка і Сцёпка вылазяць з канапель, баязліва падпаўзаюць да мяне.
— Ты чаго равеш? Біла? — спалохана пытаюцца яны.
— Нее, не біла...
— Дык чаго ж ты?
— Яна думала... што я... разбомблены Віцька...
— Нуу...
А сонца смаліць. Залівае залацістым святлом усё навокал, хоць вочы заплюшчвай. Але мы стаім і доўга пазіраем у той бок, дзе ў спелым жоўтым жыце чарнее постаць Панасіхі.
УЛАДЗІМІР КАРЫЗНА
(нарадзіўся ў 1938 г.)
ЛІСЦЕ ПРЫЛЯЦЕЛА
Раненька,
На зорцы, на зары, Прыляцелі Цёплыя вятры,
Сонца на блакіт снягоў Прынеслі — Зазвінелі ручайкі, Як песні.
Прыляцелі жаўранкі Здалёк, Кожны галасок — Нібы званок.
I шпакі за імі Прыбылі, Свіст парассыпалі На палі.
Вось і лісцікі Нарэшце прыляцелі, Дружна
На галінках дрэў Паселі,
195
Птушак слухаюць, Паветра п’юць I, здаецца, Зараз запяюць!
ЛЕПЯЦЬ ЛАСТАЎКІ ГНЯЗДЗЕЧКІ
Пад страхою Каля рэчкі Лепяць ластаўкі Гняздзечкі.
Насця воч 3 іх не спускае, Насця ім Дапамагае:
Хлеба ім,
Вады прыносіць, А за гэта Насця просіць,
Каб, як стомяцца, He спалі, Ёй на сон Пашчабяталі.
А КУДЫ ЖАБА ПАДЗЕЛАСЯ?
Даўгацыбы, Даўганосы
Бусел
Жабу пераносіў.
196
Па балоце
Ішоў
Каля купін, Ля карчоў,
Вады ў боты Набраў
I кашулю Парваў.
Стаў з ботаў
Ваду выліваць — Умудрыўся
I порткі парваць.
Як зашываў
Рыззё, Прышыў не туды Крысо —
He можа Разагнуцца ніяк, Калі ж разагнуўся, Бядак,
Есці
Захацелася.
А куды
Жаба падзелася?
ЗАГАДКА
He пад’ёмны кран, Ды штосьці
Ён ад крана мае:
Лёгка, лоўка на балоце Жабак падымае.
197
ГУКАННЕ
ДЗЕДА МАРОЗА
Дзе ты, добры Дзед Мароз, Можа, ў лесе ты замёрз?
Чаму к нам не завітаў — Мо валёнкі пагубляў?
Ці вавёрка спрытнай лапкай
У цябе схапіла шапку?
Дзе ты, добры Дзед Мароз, Можа, снег цябе занёс?
Ці кажух свой не знаходзіш, Ці вакольным шляхам ходзіш?
Ці лісічка мех праела —
I ў мяшэчку апусцела?
Дзе ты, добры Дзед Мароз? Пакажы нам хоць бы нос!
КАСТУСЬ КІРЭЕНКА
(1918—1988)
РАДЗІМА
Лепей за ўсё мне на свеце мясціна Тая, дзе я нарадзіўся і ўзрос. Бэз пад акном і на полі каліна... Ціхае сонца, блакіты нябёс...
Можа, другому не скажа нічога Сціплая смолка на ўзлессі ў траве. Мне ж у ёй радасць гучыць і трывога, 3 ёю маё захапленне жыве.
Любы мне бору сасновага звоны, Пошум прысадаў, што ўзбеглі на шлях. Там, дзе бязмежна пралеглі загоны, Сэрца ўбірае прыволле ў палях.
Выйдзеш за вёску — жытнёвыя хвалі Коцяцца, цёплыя, плыняць наўсцяж... Клічуць дарогі ў бясконцыя далі...
Самы ты вольны, край бацькаўскі наш!
Колькі мне маці тут песень спявала, Колькі радзілася ў сэрцы тут мар, Колькі мне ласкі жыццё аддавала, Позіркам шчасця тут гледзячы ў твар.
199
Тут я быць верным і чулым вучыўся, Сілу здабыў тут, якой не зламіць.
I сваёй роднай зямлі, дзе радзіўся, Мне аніколі нідзе не забыць.
Дзе ні жыву, ўспамінаю да рыскі Усё, аб чым слова ў душы берагу, Кожны куточак, знаёмы і блізкі, Усюды са мной.
He згадаць не магу
Рэчкі люстранай, між лозаў і вязаў, Што па лугах быстра воды нясе, Поля, дзе смутак забудзеш адразу, Сэрцам аддаўшыся светлай красе.
КНІГІ ОНЛАЙН
