Версіі
Юрась Залоска
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 463с.
Мінск 1995
Як не разумець, што да стыхійнай мастацкасці, мастакоўскага майстэрства вёску змушалі самі ўмовы жыцця, калі ўсе патрэбы і запатрабаванні вырашаліся на месцы: хлеб, малако, мяса, адзенне Із абуткам вось была праблемаі, прыладнае начынне, само жытло, хата і нават лубочныя віды, вышытыя дзеля аздобы хаты на даўгіх кавалках матэрыі. Дый нават царква была ў хаце, дамашняя Іі цяпер так ёсцьі. У гарадской кватэры вяскоўцу чагось не стае, не хапае.. Цэласнасці ці самадастатковасці, ці чаго яшчэ? Бо вясковая хата гэта сапраўдны (па, так бы мовіць, функцыянаванні) замак, крэпасць з усімі выгодамі. Дом з вялікай літары. I, дарэчы, тахім ён стаў для нашага селяніна, для маіх бацькоў зусім не "старшыняў" якраз у злашчасныя "застойныя". У канцы 60-х, у70-я гады наша вёсха расквітнела ва ўсіх сэнсах, апроч, сапраўды што, "ідэалагічнага " борзда будаваліся хаты-мураванкі і з дрэва харомы, набывалася тэхніка матацыклы, легкавыя машыны, расло падворё і рахункі на ашчадных кніжках. Выдаткаванне бацькамі-вяскоўцамі дзецям-гараджанам грошай на машыну альбо на "кааператыў" было нормай! Стан цяперашні варты жалю ў параўнанні з тымі часамі і Іх магчымасцямі. Так што сялянства небеспадстаўна хляне цяпёрашнія неразбярыху і заняпад...
- Вернемся, спадар Міхал, да мастацкага зместу вашых строяў. Ці можна назваць строй мастацкім выяўленнем пэўнага духоўнага Ідэалу нашага народа Іяк, скажам, маляванкі Алены Кіш)?
- У нейкім сэнсе можна. Калі назваць касцюм, строй адмысловай ідэальнай мадэллю, то ідэальнай мадэллю чалавек хоча Існаваць у Сусвеце, у Космасе... Прыкладныя рэчы тут не падыходзяць. Жанчына наша ніколі не пойдзе фатаграфавацца, калі ў яе запэцканы фартух... Яна абавязкова павінна пераапрануцца, памыцца, прычасацца. У запэцканым, буднім адзенні цяжка выглядаць годна і пашанліва.
Што дагычыць філасофіі строю, дык ён, строй, ях бы
спалучае чалавека ўнутранага з навакольным светам. Строй маскіруе цела ад знешняга свету. Адзеты чалавек гэта ўжо не сапраўдны, не рэальны чалавек, а ідэальны бо аздоблены, прыкрыты адзеннем, якое выяўляе чалавека для свету ідэальна. Калі назваць чалавека інтымным, малым космасам, а свет космасам вялікім, то апратка абалонка чалавека паміж целам і светам, паміж малым і вялікім космасамі. Гэтую ж мяжу паміж космасамі сімвалізуюць парог і дзверы ў хаце...
Так што той ці іншы чалавек для нас заўсёды асацыюецца ў звязцы з нейкай апраткай. Апратка знешні вобраз чалавека. Прычым кожная дэталь адзення можа нешта сімвалізаваць: напрыклад, пэўныя віды фартухоў сімвалізуюць цяжарнасць жанчыны Ібо фартухом яна як бы прыкрывае будучае дзіця ў сабеі; пояс тую ж мяжу паміж малым і вялікім космасамі: жанчына без пояса -расп у с н а я...
Думаю, сучасная жанчына ў вырабе плацця больш глядзіць на тое, што адзела суседка, альбо заклапочана тым, чым прынадзіць мужчыну, чым думае пра "космасы "...
Тым і адрозніваецца традыцыйная культура, касцюм, ад касцюма дызайнера, што першы не тыражуецца, нават не дубліруецца. Народны касцюм дапасаваны да адной асобы. Нашы пра-бабулі, дый нават маці яшчэ рабілі касцюмы для сябе с а м і, уласнаруч. А адзенне горада эталоннае, стэрэатыпнае, г.зн. ідэал красы тыражовы, не настолькі індывідуалізаваны, як у культуры традыцыйнай вёскі. Канешне, найлепшы варыянт для жанчыны заказваць і шыць плацце ў швачкі з улікам індывідуальных запаграбаванняў але ўсё адно індывідуальнасць тут не тая, што была раней, калі жанчына вырабляла строй сама...
Дык., можа, знаходжанне ў "сітуацыі культуры" вёскі ўвогуле больш спрыяльнае для творчага выяўлення чалавека /любога, не толькі "мастака"), чым знаходжанне ў "сітуацыі горада"?
Магчыма. У кожным разе ў вёсцы народ сам творца сваёй красы...
• • •
Можа скласціся ўражанне, што альбом адзення М.Раманюка па змесце занадта "штыльны", сурова-стрыманы, што ў Ім зашмат цноты ды мала "душы", "эрасу"... He сказаў бы, што эрасу як такога ў альбоме няма, хутчэй наадварот: альбом мне ўяўляецца ўвогуле паршым доследам беларускай жанчыны як прадмета любавання. Па сутнасці, МІхась Хведаравіч сабраў першую калекцыю тыпаў беларускай жанчыны: з цэнтральнай БеларусІ Ізаможны з прыкметамі "заетасці"), з Палесся Іпершародна-дзікІІ, з усходу Ізамучана-заклапочаныІ I, нарэшце, з захаду заможна-свабодалюбна-шляхотны (узор апошняга, як на маё ўспрыманне, нумар 400, "жанчына ў традыцыйнай намітцы / світцы. Канец XIX ст. Брады, ПружанскІ раён"; яна ж нумар 394 у альбоме; здымкі 70-х гадоўі. КалІ казаць пра тое, што выклікае асаблівае замілаванне, дык гэта выява неглюбскага строю Ін. 231 у альбоме), дзе мірная кампанія едзе на возе: жанчыны, дзяўчаты, хлапчукіпадшыванцы... Вёска едзе ў рай... Куды ты едзеш, вёска смяхотлівая, у які рай?..
Дык калі ж, МІхась Хведаравіч, знікне наша вёска? ІЗадаю, думаючы што "правакацыйнае", пытанне).
Яна ніколі не знікне... I напрыканцы XIX ст. таксама казалі, што традыцыйная культура знікае... Але я і сёння падчас экспедыцый Інават у вёсках, дзе не раз быў, у тых жа маіх любімых Аздамічах у Столінскім раёнеі знаходжу н о в а е, раней невядомае. У рэчах традыцыйнай культуры можна разгледзець усю традыцыю у адным зрэзе. Напрыклад, аналізуючы паходжанне касцюма, можна дайсці да вытокаў народа... Яна сінкрэтычная, культура наша.
У мастацкім сэнсе традыцыйная культура набывае новыя формы. Чалавек I па сённяшні дзень купленыя рэчы імкнецца перарабіць пад сябе, перашывае, напрыклад, плацце / г.д. ВІдаць, традыцыя знікне тады, як знікне народ...
Я вельмі веру ў адраджэнне свят асабліва Дзядоў. У
лучнасці з продкамі ты робішся дужэйшым... А цяпер мы бачым разрыў традыцыі, нешанаванне працы бацькоў. Калі ў вёсцы сучасная маладзіца вышываным ручніком вымае з печы саганы гэта ўжо дэфармайыя традыцыі, разрыў... Знікне вёска, якая набліжана да горада, пераходная. У такіх вёсках перарываюцца адносіны з продкамі, родам... Застануцца някранутая горадам вёска і сам горад.
Хіба няма падстаў не баяцца, што гэты ненажэрны традыцыйнаю культураю горад не паглыне і пакуль некранугую вёску?
3 горада людзі пачалі перасяляцца ў вёску. Гэта вяртанне ўвогуле да прыроды, таму што горад касуе лучнасць Чалавека і Прыроды, і дзесь падсвядома такі перарыў адчувальны для беларуса Іяк і фізіялагічна адчувальны таксама. Ю.ЗІ Tax што тахое вяртанне натуральнае.
Няспынна ўтвараюцца новыя супольнасці людзей. Адны суполкі збіраюцца, другія раскідваюцца, гэта няспынны працэс. Затрымаць супольнасці нязменнымі немагчыма. Урбанізаваная культура, такім чынам, можа зноў трансфармавацца ў традыцыйную..
Мне здаецца, што сённяшні гараджанін, які вырас на "відзіках", прыйдзе ў вёсху больш як спажывец, а не ях нейкі там "аднаўляльнік традыцыі"...
Але ёсць генетычны покліч вяртання, які з цягам часу ў чалавеха прарываецца. Напрыклад, зусім не адразу дарослы чалавех становіцца "нацыяналістам", не адразу задумваецца, дзе і што яго Радзіма, чаму ён гэты, а не той... Зародзяцца новыя традыцыі, адпаведныя новай рэчаіснасці. А ранейшыя аўтэнтычныя здабыткі застануцца ў выглядзе сувенірнай прадукцыі. Адраджаюцца ж гуртхі, народныя рамёствы... Вядома, народны касцюм у тым выглядзе, якім ён быў, паўтарыць немагчыма..
Патрэбны навуковыя лабараторыі. Многае загублена, шмат дзе традыцыя перапынена... У мяне нават з'явілася ідэя-фікс: хаб у кожным раёне, гарадку быў работніх культуры (музейшчык, краязнаўцаі рэканструктар аўтэнтычнай традыцыі; гэта значыць, каб па-навуковаму ўзнаўляліся сапраўдныя рамёствы, сапраўдныя касцюмы, сапраўдныя песні, каб не было гэтак званага фальклорна-
этнаграфічнага кічу, які пануе цяпер паўсюдна...
А хіба можна навучыцца традыцыі?
Можна. Патрэбна жаданне...
Патрэбна жаданне... Ды кола беларускага жыцця коціцца-пакочваецца не пытаючыся пра нашыя жаданні ці нежаданні прымаць прышласць. Жаданні тут выцясняюцца пачуццямі / разгубленасцю перад векам новым. Нам нясцерпна-цяжка вытрымаць спакойнасць, знаходзячыся ў такім стане; застаючыся на ўсё тым жа месцы, мы не можам далей рахмана паказваць дарогу іншым то на Захад, то на Усход... Мы / самі зараз крычачае пытанне, I, бадай, толькі прарокі, паэты і метафізікі здольны зэраз дарадзіць нам нешта супакойнае...
Прарок хазаў: "Сыходзіш, вёска, з яснай явы..." / прадказаў лёс беларускага БЫЦЦЯ ў XX стагоддзі.
Паэт сказаў: "КалІ адчай вякоў гайнёй ваўхоў завые, не трэба анікомуён, сум ля сляпых слупкоў.У', прадчуўшы пакугы беларускага ДУХУ пры канцы стагоддзя.
Лірык і метафізік, адпаведна, сказалі:
Я рыба.
Я толькі што выкінута s вады.
КругІ гарачыя ліюцца прад вачамі.
Травой мнв пахне.
О, як пахне мне травоюі Мне здаецца: я чалавек I на траве ляжу. Ад сонца змогся. Алв я рыба I я паміраю...*
сказаў адзін.
Дзівосныя рыбіны уначы плаваям у бязмежжы.
* М.Стральцоў. "Адзін лапаць, адзін чунь".
• ўдіань блукавм па сушы, шукаючы ў 4й рашткі страчанага бя»мажжа„.“
сказаў другі. I выказалі разам драму беларускай ДУШЫ.
Метафізік пайшоў далей йн больш рэчаіснасны, I бн не мог не прызнаць паўнамоцтва таго, што й с ц ь:
Той сват I гэты в'ядноўваюцца ўва мна...
3 дня ў двань, 1 году ў год, і ввку ў вак вбіраюся > тайнаю моцай, каб калі-набудіь абваргнуць сва* Існаванна, адолвць дваістасць I стаць насампраўдіа сабой...
Я вадаю: гатак, як ісць, на павінна быць.
Але гэтак * с ц аЛ*
Гэтае прызнанне, далай, абяртаецца I праз тое здымаецца знаходжаннем метафізічна-арганічнага ШЛЯХУ з пакуты I дваістасці:
Становімся тым, кім яшча не былІ„.“
• * *
А не былі мы ў Горадзе, тым самым, нязнанастрахавітым... Ды, дзякуючы ўпару паспеламу слову метафізіка, знаходзяцца / словы прыручзння I прымірэння I гзтай чарговай судзьбіны-нязнанасці:
Горад горды I высакародны: *н стаІць на высокім масцы на ўвгорку, на грудіе...
ён баспарапыннаа пераўтварэнна до•* А.Рааанаў. 3 іершакаааў.
льняга ў "горнае”, мінулага ў "градучае", ён Іхнія народзіны, і таму ўсе поэіркі скіроўваюцца да яго, I таму ўсе дарогі сыходэяццв ў Ім, і таму ўсім крывічам і радзімічам ён нібы ўзнагарода, родны I дарагЬ.
Да горада горнуцца вёскі, лясы, пасады, палі, агароды, I ён з'ядноўвае іх у радзіму, а разнаісную грамаду ... гуртуе ў народ.
I нават калі горад знішчаецца дашчэнту, згарае да гарадзішча, народ I радзіма становяцца тым радовішчам, з якога ён адраджаецца зноўку.
КНІГІ ОНЛАЙН
