Версіі
Юрась Залоска
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 463с.
Мінск 1995
Нам, блудным сынам вёскі, наканавана блукаць у духоўнай пустаце, самотна шукаючы якога-колечы апірышча, каб выжыць. Для нашага далёкага продка апірышчам была Гара сімвал зямельнасці, тленнасці існавання, але й сімвалам нябеснасці. Марк / яго род ведалі, што сыдуць у Гару. Зыходзячы ў Гару узыходзілі на Неба. А куды сыдзем мы? Гара, зямля, што сцерагла дух вёскі, занядбана. Няма, больш няма ў вёсцы колішняга спакою, / колькі б я ні прыязджаў да бацькоў, на сваю радзіму, у маёй душы штораз узмацняецца матыў трывогі. Ссыхае сад, вымяльчаюць калодзежы, сівеюць мае бацькі... / пасля кожнага наезду дамоў я падоўгу не магу супакоіцца ад роспачанага пачуцця нейкай аграмаднай, незваротнай страты...
Можа, нашае дзіцятка, каго бабуля за ручку прывядзе на Мархаву гару, захоча дапытацца, хто быў Марк, / паважліва пагладзіць рэліктавыя камяні?..
Хроніка часу
3 гаэетнай паласы: "Свіслацкая газета", 9.10.1993
САД БЕЗ САДОВННКА
К сожаленню, эффектнвность печатного слова в нашп днн сошла на нет. Н что пз того, что какой-то прмезжнй журналнст, пусть п уроженец района, скажет пару слов "по поводу"?
Но, тем не менее, пусть хоть слово скажется, раз дело не делается.
Слово о Саде. О нашем новосадском Ісказать "совхозном" нельзяі саде-велнкане, что раскннулся сразу за деревней м занммает несколько гектаров между селом н молочно-товарной фермой "Новосады”. Посажен он после войны, в 50-е годы, когда еіце был колхоз. Как его смотрелн, сторожплм тогда да н позже, вплоть до конца семпдесятых! Прм Хруіцеве, вспомннают родмтелм, яблочко нельзя было просто так сорвать. Всевндяшнй сторож настнгал вора м следовала кара вычеркнутый трудодень...
Мне, не заставшему тех времен, немзвестно, как нспользовалксь тогда яблокн, что с ннмп делалк Главное, что, по словам очевндцев, в саду был порядок, досматрпвалнсь деревья, лечнлмсь больные яблонн, окапывалнсь плодоносы. Земля между деревьямн культнвнровалась. В сад не ступала нн нога лнхого человека, нй жмвотных. У сада был Хозянн заботлмвый н знаюцнй, как обраіцаться с деревьямн.
Совсем мная картнна наблюдается последнме лет десять. Заложенные первоначально ряды деревьев хотя м сохраннлнсь, но п только: сад оказался брошенным, одмчал, зарос. Лома-
ются старые деревья, по-варварскн, с веткамн отрясаются яблокм осенью Ім так йз года в год). Вдоль п поперек колесят по некогда лелеемому й цветуіцему саду тракторы, наездают охочме до ннчейного добра людп, снммают лучшме яблокн. Остальные, опавшне, остаются лежать на земле, гнйют, втаптываются в грязь забредшммм сюда коровамн... Н самн новосадцы (н это естественно: село же ведьі в основном скармлнвают прекрасные яблокн скоту. Разве этн, даром посланные людям дары прнроды, не заслужплп лучшего прнменення?..
Что самое обндное людн молчат. Людй ко всему прмвыклй. Людн нашн всегда завнселн от Хозянна, "гаспадара”, властм, будь то председатель йлй дмректор, будь то пан. ІКста™, основа новосадского сада была заложена еіце прм лесковском панеосадннке, до 1939 года). Где же настояіцее, хозяйское раденне о земле совхозного Хозянна? Ведь этй дармовые яблокн, что большей частью погмбнут под снегом, можно было сдать на соответствуюіцпе предпрмятмя, продать на ярмарках, еіде лучше самнм наладпть пронзводство сока п джема... Можно...
Но все это, конечно, лпшь рнторнка, й, боюсь, у нынешнего совхозного начальства не хватнт нн терпенмя, нй, главное, желання как-то упорядочмть сад, коль не хвашло нх в последнне десять лет. Начальству проіце бороться co следствмямй "коммунйзма" в хозяйствованнн: ловнть по вечерам "несунов", которые таіцат с фермы муку, комбмкорма, с полей свеклу, картофель, капусту_.
..А новосадскнй сад нз года в год без ннкакой агрононнн сам по себе дает все большме, рожденные самою прмродой урожан. Сад, взраіценный заботлнвымм людьмм для людского же добра, уммрать не хочет. Сад клнчет к себе Гаспадара, садовннка, опекуна. Может, такой м найдется. A то картнна в нашем заброшенном саду смльно похожа на разбрасыванне хлебом во время голода...
Релмгнозные людм знают, что п прмрода обладает душой, н что ей, прмроде, бывает больно. Больно как раз тогда, когда о своей душевностм забывает сам человек, становяіцмйся от того бесчувственным потребптелем.
Деревья уммрают стоя. Человек, случается, уммрает в суетлнвом двмженнм когда оно лмшено той разумностн м нравственного начала, с какпх начннается всякое улучшенме жнзнн. Об этом зналн, этого держалнсь нашн предкм. Зналн онн п о том, что всяхнй большой апокалнпспс начмнается с малого непорядка за калмткой твоего дома. За Новосадамм малый апокалмпсйс, садовый. Хотелось бы, пока не поздно, чтобы у этого брошенного на умйранме, некогда окультуренного клочка
землн хозямн нашелся. Н назван он будет Садовнмком...
3 ДЗЕННІКА 7.01.1994
* * *
ІКалядны вечарі
...Апоўначы жывёла / прырода быццам робяцца разумнымі... Прырода, вакольнае разумнее. I так з году ў год. Каляды.
Што такое хрысціянства, Хрысц/янская Царква, хрысціянская традыцыя? Царква, у шырокім сэнсе, не што Іншае, як Інстытут НАПАМІНАННЯ чалавеку пра яго духоўную прыроду Іальбо пра заўсёдную, стоеную звонку, духоўную Існасць чалавека; пра Чалавечае як адмыслова чалавечы, людскі феномен, што ёсць, павінен быць жаданай I заўсёдна-Існуючай ЗВЫШМЭТАЙ чалавека). ПростымІ словамі: царква I яе ўмоўнасці большай часткай "недарэчныя", асабліва ў вясковым, правінцыйным Іх выяўленні, не ў сталічных саборах, напамінак людству пра магчымасці разумнага, спаважнага ўладкавання жыцця чалавечага; напамінак пра Імператыў разумных адносін да жыцця I вакольнай прыроды I жывёл спадарожнікаў чалавека...
Апоўначы на Раство жывёла I прырода вакольная быццам робяцца разумнымі... Раэумнеюць, разумнець павінны ўслед за імі / людзі.
* * *
"Дым Отечества нам сладок н прнятен..."
Дым, пах Навасадоў Імгненна, з магічнай Імклівасцю ўзмацоўвае, вылеквае ад набыта-нажытых болек I недамогаў. Дыхаеш гэтым салодка-вогкім паветрам, п'еш найсмачнейшую ў свеце ваду / з кожным імгненнем набіраеш у сябе моцы, адчуваеш ачышчэнне I набранчанне новай сілаю...
Папраўдзе: н/якага жадання ад 'язджаць адсюль няма. НІколІ б не вяртаўся адсюль туды. Заўсёды вернешся сюды... У пуставатым свеце, спам/ж выпадкова-невыпадковых людзей тваіх спадарожнікаў у цябе ўсё-такі няма надзейнага апірышча, надта-ўтульнага прытулку. Ты чужынец у знойдзеным свеце; свой сярод чужых, рэдкі наезджы госць сярод сваіх... Але: радзіма ў цябе ёсць і радзіма вечная; I радзіма твая надзейная. Яна толькі дыхае чысцінёй I заўжды чакае цябе да сябе. ТолькІ ты прыязджай не на коратка прыязджай настолькі, каб набыцца...
3 ДЗЕННІКА 9.05.1994
* * *
(Пасля Вялікадня/
...Матчын пірог самы смачны ў свеце... Уся гэта "сялянская кулінарыя" святло патухлай зоркі. ЗоркІ быцця. Адтаго той нечуваны адчай, калі маці справаджае нас з дому, адтаго тая штораз горкая / гарчэйшая горыч расстання... Адвечна ратаўнічае сялянскае беларускае быццё, пахаванае жыўцом. БацькІ апошнія з магікан?..
Р. S. Тое, аб чым пісаў М.Стральцоў, я зараз перажываю...
* * *
Крызіс цяперашняй культуры ёсць крызіс хрысціянства, таму што іншай культуры няма на працягу дваццаці стагоддзяў. КолькІ ў культуры культурнага нехрысціянскага, столькі таго, што перажыве крызіс. Новае адраджэнне ёсць шчырае нараджэнне новага Пана... Новы рэалізм рэалізм народаў, язычніцкі. Новая рэчаіснасць урачыстае ўступленне Пана ў ГОРАД, Адраджэнне Пана ў горадзе. ГОРАД не прыродная рэальнасць: у прыродза сапраўдных гарадоў няма, толькі казачныя. Горад жа паданне. Горад сапраўдны толыгі як знак, слова, культура; паданне гісторыя. Прыйшоў час вясны горада".
Густаў ШПЕТ. "Эстэтычныя фрагменты”
"Мы, беларусы, найбольш адэкватныя гэтаму свету менавіта як беларусы. Прырода наша такая, характар, сфармаваны спецыфічным атачэннем I Нстарычным лёсам. I найбольш чалавечныя мы як беларусы, і найбольш свабодныя... А свабода тым большая, чым большая і непадзельная адказнасць. Я адказваю I толькі. Што зрабіў тое і ёсць. Адсюль прага прафесіяналізму... Гэта тры сланы: свабода, людскасць, прафесіяналізм. А жаўла пад імі безадноснае існаванне чалавека...
Мы выказваемся. Мы спрабуем стварыць вобраз сваёй нацыі, імкнёмся надаць уласным культурным каштоўнасцям той выгляд, у якім яны інтэграваліся б у сусветную культуру... Недзе там, на выхадзе, гэта скажацца і на палітыцы... Калі заўгодна, мы ачышчаем вобраз нацыі ад наліплых ярлыкоў, шукаем логіку нацыі, сцвярджаем яе права на Існаванне..."
Сяргей ДУБАВЕЦ
Апошняе новае пакаленне выбірае Беларушчыну і Вільню
ПАДСТАВЫ РАЦЫЯНАЛЬНАГА НАЦЫЯНАЛІЗМУ
* * *
У часе вучобы ва універсітэце Сяргей Дубавец браў удзел у "Беларускай сьпеўна-драматычнай майстроўні" адной з першых нефармальных нацыянальных маладзёжных арганізацыі 80-х гадоў, пазней выступіў адным з арганізатараў аб'яднання маладых літаратараў "Тутэйшыя". Абіраўся сябрам Сойму БНФ, каля двух гадоў рэдагаваў незалежную газету "Свабода".
У траўні 1991 года ў Вільні выходзіць першы нумар адноўленай беларускай газеты "Наша Ніва". Заснавальнік выдання менскі прадпрымальнік Павел Жук. У "крывіцкую Мэку" тымчасам з'язджаюць літаратары і мастакі з Беларусі, беларускі асяродак у Летуве мацнее. Там абдумваецца культурная сітуацыя на Беларусі, генеруюцца свежыя адраджэнскія ідэі. "Калі б я застаўся ў Менску, дык мае думкі, мабыць, набывалі спрошчаны характар: дарэшты ўлез бы ў палітыку... У Вільні бываў эдаўна, іпрыйшоў час, калі трэба было засцерагчыся ад функцыянерства. Акрамя таго, зразумеў, што без Вільні нельга прадумваць нацыянальны беларускі светапогляд", казаў Сяргей Дубавец у гутарцы са мной у красавіку 1992 года. А пачалося наша знаёмства ў Вільні ўвосень 1991-га з гутаркі аб уласна ролі ВільнІ ў развіцці беларускай культуры.
Дыялог першы
"ПАМІЖ СВЯДОМАСЦЮ БЕЛАРУСА I ВІЛЬНЯЙ HE ПАВІННА БЫЦЬ АНІЯКІХ МЕЖАУ..."
Сяргей, з восені 1990 года ты стёла жывеш у Вільні. Напярэдадні пераезду туды ты неяк выказаў думку, што Вільня "наша”. У якую ж Вільню ты трапіў "нашу" ці якую-небудзь іншую?
Для мяне гэта такое самае пытанне, як ці наш Менск? Ці наша Беларусь? Ці нашыя мы самі?..
Вільня для беларуса пахне домам прызабытым, жаданым і_. незваротным. Нешта падобнае адчуваеш у старым Наваградку, і яшчэ гадоў 20 таму можна было адчуць у Мазыры. Я магу сказаць, што для мяне Вільня свая, і калі ты кажаш тое самае, тады для нас двух яна
КНІГІ ОНЛАЙН
