Версіі
Юрась Залоска
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 463с.
Мінск 1995
нешта "вышэй галавы". Інакш не варта, па-мойму, рабіць нічога. I я выбіраю сваё. На газету (прынамсі, пакуль яна стане на ногі) патрэбны немалыя грошы. У нас няма сёння такіх дабрадзеяў, як Магдалена Радзівіл ці Раман Скірмунт, таму трэба зарабляць грошы нейкімі пабочнымі справамі. А гэта значыць зноў паступацца прафесіяналізмам, мяшаць эстэтыку з камерцыяй. Усё ж з пункту гледжання камерцыі беларушчына сфера досыць экзатычная, хоць і перспектыўная, маючы на ўвазе будаўніцтва свае дзяржавы.
Нацыяналізм у падполлі і дзяржаўнае будаўніцтва розныя рэчы, як дылетанцтва і прафесіяналізм. Трэба выбіраць. Плён сёння даюць тыя, хто выбраў. А тыя, хто працуе па-ранейшаму, выклікаюць пачуццё жалю. Беларушчына цяпер не клуб аматараў: ёй патрэбны дзяржаўныя галовы і работнікі. Можна бясконца папракаць "лянівую моладзь", але школа ўсё ж пачынаецца з настаўніка, а не з вучняў. Школа у самым шырокім сэнсе. Гэта і палітычная партыя, і выданне , і эстэтычны кірунак. Страта нацыяй пачуцця пераемнасці адбіваецца і на адраджэнцах. Маю на ўвазе пераемнасць, скіраваную ў заўтра. Учора мы казалі: апрацаваць чалавека, беларусізаваць. Сёння трэба працаваць з чалавекам, стварыць, скажам, калектыў прафесійных работнікаў дзеля выдання газеты або партыйнай работы, стварыць функцыянальную структуру. I зусім неабавязкова, каб людзі былі фанатыкамі тваёй ідэі: яны могуць цудоўна ажыццяўляць нацыянальную ідэю, працуючы дзеля добрага заробку. А твая справа арганізаваць іхнюю працу і забяспечыць заробак.
ёсць такі закід: акрамя таго, што адраджэнскаму руху па-ранейшаму бракуе людзей, беларускаму абывацелю непатрэбны гістарычна-беларускія набыткі Із іх найперш самы духоўна-вызначальны незалежнасць). А тады й мала шанцаў змяніць геапалітычную арыентацыю з фармальна спачылай, але захаваўшай сваё поле прыцягальнасці "эсэсэрыі" на еўрапейскую супольнасць.
Выяўляецца, што зварот страчанага інстытута незалежнасці ў сённяшніх умовах вельмі цяжка забазаваць на колішніх каштоўнасцях: уніяцкай царкве як кансаліданце рэлігійным, дарэформавым правапісе як кансаліданце
моўным, гэтыя каштоўнасці для абывацеля не стануць СВАІМІ, натуральна засвоенымі. На што ў такіх варунках разлічваеце вы, аднаўляючы выданне колішняй "Нашай Нівы"?
Дзяржаўнае будаўніцтва грунтуецца на згаданай пераемнасці, на грунце пад нагамі. У нашым выпадку гэта дзяржаўныя рэаліі БНР, мадэрнізаваныя рэаліі Вялікага княства Літоўскага. Вярхоўны Савет пачаў з самага простага са сцяга і герба. Далей мусіць быць рэформа ўсяго дзяржаўнага апарату, заканатворчасць з максімальным прыцягненнем традыцый. Тут як у мове. Якуб Калас пісаў: перш, чым пазычаць слова, трэба як след абшукаць кішэні ўласнае памяці абавязкова знойдзецца нешта сваё.
Рэлігія... Рэлігія не можа быць кансалідатам нашае нацыі. На практыцы мы бачым нешта адваротнае. Так што мусім застацца свецкай дзяржавай з аднолькавай цярпімасцю да ўсіх канфесій.
Што да мовы... Наркомаўка гэта не правапіс увогуле, гэта палітыка ў абалонцы правапісу. I таму чыста мовазнаўчага канфлікту паміж наркомаўкай і тарашкевіцай няма. Паспрабуй "перакласці", скажам, В.Быкава ці А.Разанава з наркомаўкі на тарашкевіцу, і ты ўбачыш, што наша мова адна, незалежна ад правапісу. Практыка сведчыць, што тыя, хто далучаецца да мовы, вучацца ў Купалы, у Гарэцкага, у Караткевіча, па старой перыёдыцы, дзе заўгодна, толькі не па выданнях пад рэдакцыяй К.Крапівы. Паводле маіх назіранняў, кансалідацыйнае значэнне мовы для беларусаў сёння вялікае.
НЕЗАЛЕЖНАСЦЬ БУДЗЕ БУДАВАЦЦА НА ВЕДАННІ ТРАДЫЦЫЙ НАШАЙ ЗЯМЛІ, НА ТРАДЫЦЫІ ПРАВОЎ ЧАЛАВЕКА, ДЭМАКРАТЫЗМУ. ГЭТА БУДЗЕ СВЕЦКАЯ НЕЗАЛЕЖНАСЦЬ. Я не згодны, калі кажуць пра апатыю народа. Маўляў, народ усе сілы аддаў будаўніцтву камунізму, і на, будаўніцтва ўласнай дзяржавы ў яго моцы не засталося. Такі погляд вядзе да высновы: або адмовіцца ад свае дзяржаўнасці, або ўжыць максімальна жорсткія меры, якімі спрадвеку дыктатары перамагалі ''апатыю народа". Трэба новая небяспека, новыя ворагі. Што мацуе нацыю ў пару станаўлення? Напрыклад, памежны канфлікт з суседзямі, у якім свае палітыкі могуць перамагчы і засведчыць сваю паўнавартаснасць... Але думка пра апатыю і пра патрэбу
жорсткіх мер цалкам пярэчыць думцы пра пераемнасць.
Беларусы стары народ. Яны перажылі ўсе жахі XX стагоддзя без сваёй уласнай дзяржавы. I цяпер, калі, здаецца, усё наладжваецца, яны не адчуваюць патрэбы ў такім моцным абарончым сродку, яхім з'яўляецца Свая Дзяржава. Але гэта зусім не праява апатыі, гэта хутчэй норма. Адчуванне патрэбы сваёй дзяржавы прыходзіць з кожным новым крокам рэспублікі да незалежнасці, з асветай, са зменай візуальных адзнак асяроддзя. Марудна, але гэтае адчуванне прыходзіць. Заўваж, народ яшчэ не запярэчыў аніводнаму кроку да незалежнасці. ён з мудрым спакоем прыняў і Дэкларацыю, і сімволіку. Ен прыме свае грошы, сваё войска, павольна, але ён прыме і мову. Бо гэта ўсё, як і сама незалежнасць, разумныя і негвалтоўныя меры. Наш народ не прыме хіба гвалту, нахачвання новай ідэалагізацыі.
Пераконваць народ ў небяспецы дэнацыяналізацыі тое самае, што тлумачыць небяспеку веткаўскай бабцы, якая як хадзіла, так і ходзіць у лес па чарніцы. I крычалі на тую бабку, і лічбамі палохалі, а яна ходзіць. Што рабіць? Адказ агульнавядомы перасяліць, а ад бабкі патрабаваць толькі аднаго згоды, але не разумення радыяцыйных працэсаў. Тое ж і з дэнацыяналізацыяй. He трэба на народ перакладаць справы палітыкаў. Народу дзеля ўсяго патрэбны ўмовы, а не якая-небудзь новая "сознательность".
3 тае згаданае табою "тысячы" адраджэнцаў сярод некалькіх соцень падпісчыкаў на "Нашу Ніву" не набярэцца і дзесятка. Яшчэ 10 гадоў таму я ведаў амаль усіх, хто з прынцыпу гаворыць па-беларуску і ходзіць на ўсе імпрэзы. Цяпер жа з соцень падпісчыкаў і карэспандэнтаў газеты я не ведаю амаль нікога. Адбываецца "прырашчэнне" кола. Прычым, пішуць збольшага не дзівакі, не "унікумы”, і нават не палымяныя адраджэнцы, а зусім звычайныя людзі. Такіх на Беларусі сотні тысяч. У параўнанні з поштай "Свабоды" допісы ў "Нашу Ніву" усе па-беларуску, менш эмацыйныя, больш дзелавыя, канкрэтныя. Дапамажыце, напрыклад, дастаць звесткі, утварыць таварыства, выдаць газету і г.д. Падобна, што на глебе беларушчыны пачынаецца "жмвое творчество масс". Tax што ёсць на што разлічваць.
Мы выказваемся. Мы спрабуем стварыць вобраз сваёй
нацыі, гаворым пра нацыянальныя адметнасці, параўноўваем беларускі светапогляд з іншымі, імкнёмся надаць уласным культурным каштоўнасцям той выгляд, у якім яны інтэграваліся б у сусветную культуру. Недзе там, на выхадзе, гэта скажацца і на палітыцы. I не будзе заяў кшталтам "Беларусь не мае нацыянальных асаблівасцяў, беларускую нацыю стварыла савецкая ўлада". Калі заўгодна, мы робім газету асаблівасцей. Ачышчаем вобраз нацыі ад наліплых ярлыкоў, шукаем логіку нацыі, сцвярджаем яе права на існаванне...
Дарэчы, "Нашу Ніву", мусіць, слушна ўважаць за менавіта віленскую з'яву: з іншым горадам (скажам, Менскам) ці местам яна папросту не асацыюецца?
Так, пра Вільню я ўжо сказаў. "Наша Ніва" віленская з'ява і, гэтаксама як Вільня, хутчэй САМА ўплывае на нас, чым мы на яе.
Колішняя газета "Свабода", якую на пачатку стагоддзя спрабавалі выдаць за некалькі гадоў да "НН”, таксама як і "Наша Доля", як "Гоман" што выходзіў пасля "НН", гэта ўсё газеты, якія ўваходзяць у нашаніўскую арбіту. Я тут увогуле бачу адно выданне "Нашу Ніву". Адны людзі, адны мэты, адзін кірунак, адзін журналізм. Гэта БЕЛАРУСКАЯ газета, з якой можа вырасці і ўся ўласна беларуская журналістыка, вольная ад "бэсэсэраўскіх" стэрэатыпаў. Калі я вучыўся на журфаку, там ці не ая мэту ставілася выбіць з чалавека ягоную індывідуальнасць. Першаснымі былі ідэалогія, узор "Правды", партыйнай прэсы (нават калі гутарка ішла пра макет), ленінская школа журналістыкі. I гэта ў той час, калі ў свеце адбываліся найцікавейшыя пошукі зместавых і выяўленчых канцэпцый газет! Асоба журналіста на журфаку была на дзесятым месцы... Гэтая ўстанова рабіла і, мабыць, робіць усё, каб такой з'явы, як. беларуская школа журналістыкі, не існавала. Які-небудзь Бялінскі там пераважае ўсю нашу немалую самабытную традыцыю...
Але вернемся да Вільні, Быў у пярэбарах туды і беларуска-летувіскі чыннік. Нашыя 500 гадоў існавання ў адной дзяржаве гэта ўдалае спалучэнне адрозных менталітэтаў, тонкая і каштоўная механіка. У нашыя адносіны сама прырода заклала мяжу прыстойнасці. Мы
не "зліпнемся", а тое адчужэнне, якое колісь практыкавала Масква, яно штучнае. I гэта таксама справа ”НН" перакінуць культурны ды светапоглядны масток праз тую адчужанасць. Калі кажуць пра шлях у Еўропу, дык асабіста мне ён бачыцца не праз Маскву, як гэта было, і не праз Варшаву, а... праз Вільню. Гэта надзейны, добра правераны шлях.
У сучаснай "Нашай Ніве" газеце 1990-х гадоў прачытваецца апазіцыйнасць традыцыйнаму друку. Але вы паставілі, здаецца, за мэту ўвасобіць на бачынах "НН" прынцып людскасці. Няўжо разлічваеце на пераарыентацыю тутэйшых чытачоў ад звыклае звышідэалагізаванае прэсы да пакуль што апазіцыйнага і ўдадатак яшчэ й "замежнага" друку?
Апазіцыйнасць, калі яна ёсць, гэта інерцыя, недахоп. Апазіцыйнаму прасцей, бо ён нясе меншую адказнасць і ў сучасных умовах дбае толькі пра сваё ўласнае рэнамэ. Прасцей рабіць нешта ў піку камусьці, чым проста рабіць. Але прынцып людскасці сапраўды не можа быць зрэалізаваны ў татальна апазіцыйным выданні. Гэта прынцып мэта, якая ўвесь час уцякае. Таму праз "апазіцыйнасць" давядзецца пераступіць. Увогуле апазіцыйнасць гэта ВЫМУШАНЫЯ ўцёкі ад нармальнай працы і ад свабоды. Гэта ніколі не рацыянальна. Для маладосці апазіцыйнасць можа быць апраўдана бракам досведу і сродкаў. Цяпер жа няма патрэбы станавіцца ў апазіцыю да ЦК, КДБ, СП, дурной літаратуры. Трэба апраўдваць усе свае авансы. Апазіцыянер заўсёды залежыць ад таго, каму процістаіць. Апазіцыянер плён пазіцыянера, і я імкнуся быць пазіцыянерам.
Што да арыентацыі чытачоў, дык я не думаю, каб яны звыкліся са звышідэалагізаванай прэсай. Звыкся той, хто можа звыкнуцца з турмой, біццём палкай па галаве... Людскасць у прэсе сцвярджала колішняя "НН" яшчэ да ўсякіх ідэалогій і звышідэалогій. Дый "замежнасць", калі яна адчуваецца, мусіць быць пераадолена. Паміж свядомасцю Беларуса і Вільняй не павінна быць аніякіх межаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
