Версіі
Юрась Залоска
Выдавец: Тэхналогія
Памер: 463с.
Мінск 1995
нацыянальнае самаўсведамленне, такім чынам, развівалася сваім шляхам, індывідуальна, але яно супала з агульным развіццём палітычных падзей у другой палове 80-х гадоў, з пачаткам новага беларускага адраджэння. Памятаю, як мяне здзіўляла афіцыёзная крытыка першых праграмных дакументаў БНФ, абвінавачванне ў іх адарванасці ад жыцця. Мне ж у іх было зразумела кожнае слова, бо яны грунтаваліся на ідэях беларускага адраджэнскага руху...
"Бацькаўшчына", як вядома, арганізацыя грамадскакультурная, а не палітычная. Ці можна сказаць, што пытанні сучаснай палітыкі вас зусім не тычацца? Як наогул вы ставіцеся да палітыкі?
Што такое палітыка? Гэта найперш барацьба за ўладу. За яе набыццё ці ўтрыманне. "Бацькаўшчына" гэтымі мэтамі не турбуецца і ніколі іх не ставіла. Мэты, што мы вызначылі для сябе, могуць цікавіць усіх, кожнага прадстаўніка нацыі. Гэта тое, што стаіць вышэй за палітыку нацыянальны ці жыццёвы інтарэс нацыі. Але складанасць у тым, што нацыянальны інтарэс цесна пераплецены з ідэяй нацыянальнай дзяржаўнасці. Свая дзяржава стварае найлепшыя ўмовы для існавання і развіцця нацыі. Адсутнасць яе можа стацца драмаю для народа. Паглядзіце, сёння мы апынуліся ў такім цяжкім эканамічным стане, асабліва інтэлігенцыя, бо працавалі не на сваю дзяржаву, а на іншую, на былую савецкую імперыю мы ж нічога не маем. Куды ўкладзена наша праца на працягу дзесяцігоддзяў?.. Такім чынам, наш агульнанацыянальны інтарэс адбудова нацыянальнай беларускай дзяржаўнасці, дзе дзяржава будзе клапаціцца пра грамадзян, а грамадзяне, у сваю чаргу, будуць шанаваць і давяраць сваёй дзяржаве. Нам патрэбна
Ганна Іванаўна СУРМАЧ нарадзілася ў вёсцы Пацэвічы Мастоўскага раёна Гродзенскай вобласці ў сялянскай сям'і. Скончыла гістарычны факультэт Белдзяржуніверсітэта (1970), працавала ў дзяржаўнай архіўнай службе. Больш за 10 год дырэктар Дзяржаўнага архіва-музея літаратуры і мастацтва. у рабоце Згуртавання беларусаў сввту "Бацькаўшчына" прымае ўдзел ад пачатку эаснавання арганізацыі ўвосень 1990 года; на Першым з’ездзе беларусаў свету ў ліпені 1993 года абрана Старшынёй Рады БЗС.
дзяржава, якая будзе апорай для ўсіх беларусаў у свеце, дзе б яны ні жылі. I ўсё гэта звязана з палітыкай. У такіх суадносінах нас і цікавіць сучасная палітыка. Але мы ў сваёй працы арыентуемся на выкарыстанне непалітычных сродкаў культурна-асветную працу, спрыянне нацыянальнаму адраджэнню.
Вы лічыце, што непалітычныя сродкі валодаюць дастатковай аб'ядноўваючай сілай?
Сёння мы пераконваемся, што голас крыві ці не наймацнейшая з'ядноўваючая сіла ў свеце. Падзеі, якія адбываюцца, паказваюць, што ў міжнародных адносінах пачынаюць праяўляцца і дамінаваць працэсы нацыянальнай кансалідацыі. Распаліся імперыі, народы хочуць жыць уласным розумам. Свет спакваля асэнсоўвае, што місія кожнага I чалавека, і народа быць самім сабой. I чалавецтва я ўпэўнена вернецца да гэтага пераканання.
Скажам так: ніхто не зможа пакіраваць табой лепш, чым ты сам.
Усе мы спрычынены да гэтага працэсу, і ўсё, што адбываецца ў Беларусі, можна разглядаць, зыходзячы з такога бачання сітуацыі.
Тады, можа, варта вызначыць дзейнасць, скіраваную на нацыянальнае згуртаванне Іва ўсім свеце, і ў Беларусі таксама), як вышэйшы ўзровень палітыкі альбо як палітыку ў шырокім сэнсе слова?
Я б сказала "ў высокім сэнсе". Звычайна палітыка цяжка стасуецца з маральнасцю. Палітыка гэта зброя для дасягнення мэты, у тым ліку і для дасягнення нацыянальнага інтарэсу. Калісьці сродкам забеспячэння супольнага інтарэсу былі племя, абшчына і г. д. Зараз такі сродак дзяржава. Таму мы падтрымліваем такую палітыку, якая высокамаральная і скіравана на дасягненне нацыянальнага інтарэсу. Але яшчэ раз хачу падкрэсліць, што пад нацыянальным інтарэсам разумею жыццёвы інтарэс нацыі, зыходзячы з пазіцыі агульначалавечых каштоўнасцей і права кожнага народа на існаванне ў свеце нароўні з іншымі, а не за кошт іншых.
Працэс аб'яднання беларускай нацыі выклікае ў некаторых колах грамадства і негатыўную рэакцыю, гучаць нават абвінавачванні ў нацыяналізме. Некаторыя тут бачаць
падабенства з сіянісцкім рухам. Ці пагадзіліся б з такой аналогіяй?
Hi ў якім разе.
Тым, хто схільны бачыць у нашых дзеяннях праявы нацыяналізму, можна нагадаць класічнае вызначэнне нацыяналізму як непавагі да іншых народаў і ўзвышэння свайго перад усімі. Мы ж стаім на тым, што хочам паважаць сябе і іншых аднолькава.
У параўнанні з сіянісцкім рухам таксама не бачу аналогіі. Сіянісцкі рух мае свае нацыянальныя інтарэсы, але іх прырода, скажам так, занадта адрозная ад беларускай, гісторыя іх паходжання зусім не падобная. Сіянісцкі рух адлюстроўвае інтарэсы нацыі, якая рассеяна па свеце і якая толькі з 1947 года атрымала кавалак зямлі, на якім змагла стварыць сваю дзяржаву. У нас жа зусім іншая сітуацыя. Мы здавён мелі сваю тэрыторыю і дзяржаўнасць і страцілі апошнюю толькі на працягу двух стагоддзяў. Адсюль розныяўмовы нацыянальнага існавання, розныя гістарычныя мэты. Для сусветнага яўрэйства цяжка прымяніць паняцце "дыяспара": рассеянне па свеце у пэўным сэнсе натуральная форма яго існавання і жыцця. Беларуская ж дыяспара стваралася так, як і ў іншых народаў, якія мелі раней сваю дзяржаўнасць, найперш у выніку натуральных міграцыйных працэсаў. Але ёсць і асаблівасці масавыя плыні прымусовай эміграцыі, звязаныя са стратай сваёй дзяржавы; палітычная эміграцыя пасля разгрому паўстанняў, у час войнаў, і эканамічная бо край не забяспечваў матэрыяльнага дабрабыту. У гэтым заключаецца драматызм беларускай эміграцыі. Драматычна і тое, што паміж Беларуссю і яе дыяспарай не было адзінства, а часам існавала і варожасць. Таму не было згуртаванасці, якая характэрна для яўрэйскага руху. Цяпер жа мы аб'ядноўваемся найперш дзеля адбудовы сваёй дзяржавы, а не для замацавання сваіх пазіцый у краінах, дзе жывуць беларусы. Таму для нашага руху характэрная адкрытасць.
А вам не здаецца, што гістарычныя і сучасныя няўдачы беларускага палітычнага руху ў многім абумоўлены якраз яго залішняй адкрытасцю, у той час як у гісторыі іншых народаў, нашых суседзяў таксама, важную ролю адыгралі таемныя таварыствы, ложы і да т.п.?
Згодна з вамі ў тым, што ў патаемнасці ёсць свая сіла, але ў ёй ёсць і слабасць з маральнага боку. Гэта якраз несупадзенне палітыкі з мараллю. Я лічу, што ў свеце сёння адбываюцца падзеі, якія прывядуць да таго, што гэтыя паняцці палітыка і мараль, такія несумяшчальныя сёння стануць сумяшчальнымі, супадуць...
?
Я веру ў гэта, бо на сёння гэта ці не адзіная магчымасць выжыць свету. I свет урэшце павінен будзе лічыцца з інтарэсамі і думкамі кожнага народа, бо няўвага і ігнараванне іх занадта дорага чалавецтву каштавалі успомнім хоць бы дзве сусветныя вайны XX стагоддзя. Так сталася, што навукова-тэхнічны прагрэс прывёў чалавецтва да такой пагрозы самазнішчэння, што прадухіліць яе можна толькі духоўнымі сродкамі праз мараль і маральнасць дачыненняў. I менавіта ў гэтым, я лічу, місія беларусаў. Мы можам і маем права паказаць свету, што такое магчыма. Мы нацыя, якая ад амаральнай палітыкі заўсёды цярпела, як і іншыя нацыі, і сёння мы можам даць прыклад іншай арганізацыі суіснавання. Нашы людзі таму і шануюць памяркоўнасць і шчырасць у адносінах, што гэта першасныя, зыходныя якасці, якія закладаюць гуманную і трывалую аснову існавання людзей у адным супольніцтве. I толькі гэтыя якасці закладваюць падмурак бяспечнай будучыні. Усё астатняе, любыя спробы падмануць, перахітрыць, пайсці патаемнымі шляхамі рана ці позна прывядуць да абвастрэння сітуацыі, калі нейкі адзін чалавек можа вырашыць лёс чалавецтва, націснуўшы на кнопку...
Баюся, Ганна Іванаўна, што на практыцы спраўджваць гэты ідэал вельмі цяжка...
He толькі цяжка, але і доўга яшчэ давядзецца ісці да яго.
Я лічу, што сёння трэба працаваць з імкненнем да высокага. Мы як нацыя знаходзімся ў стадыі адраджэння, аднаўлення асноў. Калі яны, асновы, будуць здаровымі, то нешта здаровае і вырасце. А калі ў аснову будзе пакладзена нейкая патаемнасць, нейкі варыянт тугэйшага масонства, будаванне нацыі рознымі "такімі" шляхамі, дык, я думаю, тады мы можам і не пратрымацца. "Звыклымі" шляхамі могуць пакуль ісці тыя нацыі, што стварылі сваю
інфраструктуру, арыентуючыся якраз на гэтыя ўмовы. У іх ёсць сваё лобі, фінансавыя сродкі і да т.п. Мы ж нічога такога не маем... Сёння мы можам зацікавіць свет толькі сваёй маральнасцю і адкрытасцю рысамі характару, якія маюць перспектыву для ўсяго чалавецтва. У астатнім мы нікога не перахітрым.
Ці ж гэта не ідэалізм?
Так, гэта ідэалізм, але ў першасным яго значэнні, як імкненне да ідэальнага. Да яго, дарэчы, я прыйшла праз практычную дзейнасць. Вы, напрыклад, пыталіся, ці не нажыла я падчас працы ў архіве службовых непрыемнасцяў і канфліктаў з начальствам калі мае перакананні пачалі супярэчыць сэнсу маёй службы, не, не нажыла, бо ніколі не працавала ўпотай, падпольнымі метадамі. Я заўсёды працавала адкрыта. I калі нешта гаварыла, дык імкнулася даводзіць сваю думку доказна і пераканаўча, цытуючы крыніцы і прыводзячы факты. А доказным аргументам цяжка запярэчыць...
Але ж апроч інтэлекту любая грамадская дзейнасць вымагае яшчэ і процьмы звычайных, надзённых стасункаў і кантактаў, у якіх ідэалізм павінен саступіць месца прагматызму, выгадзе. Як спалучыць гэтыя два пачаткі: ідэалёвы / пабытовы?
Многім можа падацца, што да тэарэтычных высноў я прыйшла, седзячы пад скляпеннямі архіва. Але ўсё наадварот пад гэтымі скляпеннямі сяджу я якраз і не шмат, а больш бываю ў іншых месцах, кантактую з людзьмі... Найбольш моцныя пазіцыі складваюцца тады, калі ты спакойны за маральны бок справы; калі ты ні на кога не наступіў а гэта значыць, што пасля ён на цябе не наступіць; калі ты паспрыяў іншым, рабіў не толькі сваю справу, але адначасова, робячы сваё, падтрымліваў іншых, хто побач. Потым, калі табе спатрэбілася дапамога, яна прыйшла збоку, як бы сама сабою. Я не ствараю сабе ворагаў (а ворагі ствараюцца найбольш праз падман). Ты ж не можаш увесь час думаць пра тое, каб абараніцца ад нейкага ўдару, таму нельга ствараць іх пагрозу. Я лепш буду думаць пра самую справу, пра тое, каб пабудаваць такі падмурак, як будавалі раней, калі раствор замешваўся на курыных яйках, хоць і марудна і дорага гэта было,
КНІГІ ОНЛАЙН
