Выкладанне гісторыі ў школе
тэорыя і практыка
Выдавец: Аверсэв
Памер: 215с.
Мінск 2022
♦ павінна быць даступным — такім, на якое вучні могуць даць адказ, заснаваны на ведах, а не на здагадцы. Напрыклад, у 5-м класе заданне «Заняткі і вобраз жыцця старажытных людзей» лепш сфармуляваць такім чынам: «Раскажыце, як жылі старажытныя людзі і чым яны займаліся». У час аповеду можна задаваць удакладняючыя пытанні: «Што яны елі?», «Як яны здабывалі сабе ежу?» і г. д.;
1. Матывацыя апытання
) 2. Уключэнне ўсіх вучняў у працу
4. Дыферэнцыяцыя праверкі
3. Улік асаблівасцей вучняў
) 5. Сувязь зместу праверкі з новай тэмай
6. Вызначэнне месца праверкі на ўроку
7. Матывацыя ацэнкі ведаў
Мал. 93. Патрабаванні да праверкі ведаў
♦ павінна быць дакладным — яго аб’ём і змест неабходна дакладна акрэсліць. Трэба пазбягаць пытанняў, аб’ём і змест якіх незразумелы (напрыклад, «Пра што ідзе гаворка ў дакуменце?», «Хто такая Ефрасіння Полацкая?»);
♦ павінна датычыцца істотных момантаў гістарычнага развіцця, а не другасных фактаў ці дадзеных;
♦ павінна быць дыдактычна простым і адначасова ставіць перад вучнем адну задачу. Лепш пазбягаць падвоеных ці патроеных пытанняў. Аднак можна задаваць простыя пытанні, звязаныя паміж сабою: «Дзе і калі Францыск Скарына выдаў “Псалтыр”?»;
♦ непажадана выкарыстоўваць альтэрнатыўныя пытанні, якія прадугледжваюць станоўчы альбо адмоўны адказ. Напрыклад, на пытанне «Ці падтрымалі сяляне паўстанне Т. Касцюшкі?» можна даць толькі кароткі адказ: «Так, падтрымалі» або «Не, не падтрымалі». Аднак тут не адлюстраваны веды вучняў. Такога характару пытанні, тым не менш, могуць выкарыстоўвацца, калі пасля іх ідзе ўдакладненне;
♦ немэтазгодным лічыцца задаваць пытанні, якія падказваюць рашэнне пэўнай праблемы;
♦ пытанні не павінны быць каверзнымі і падштурхоўваць вучняў да няправільных адказаў [16, с. 103—105].
Калі падчас адказу вучань памыляецца, можна праз удакладняючыя пытанні зразумець, гэта свядомая або несвядомая памылка. Яе выпраўляе сам навучэнец, а калі ён не здольны, то дапамагаюць іншыя. Пасля выпраўлення настаўнік просіць клас дапоўніць адказ.
Праверку ведаў можна праводзіць не толькі ў вуснай або пісьмовай форме, але і з дапамогай картак, якія загадзя раздаюцца навучэнцам. Настаўнік задае пытанне, а вучні падымаюць картку з правільным адказам. Такая форма выкарыстоўваецца для праверкі ступені засваення паняццяў, дат. Можна прапанаваць вучням выканаць заданне ў графічнай форме (з выкарыстаннем сімвалаў, у выглядзе скрайбінгу, лагічнай схемы, ментальнай карты і г. д.).
Таксама падчас апытання можна правесці лічбавую дыктоўку. Напрыклад, на абагульняючым уроку вучням раздаюць пералік краін: Егіпет, Месапатамія, Фінікія, Індыя, Кітай (альбо запісваюць іх пад парадкавымі нумарамі на дошцы). Пасля гэтага задаюцца пытанні:
♦ Найважнейшым культурным вынаходніцтвам якой краіны стала пісьменнасць?
♦ Дзе быў створаны «Эпас пра Гільгамеша»?
♦ Жыхары якой краіны стварылі алфавіт?
♦ Найстаражытнейшым творам якой краіны лічацца «Веды»?
♦ У якой краіне быў вынайдзены компас? I іншыя.
Вучні запісваюць нумар краіны ў сшытку або на аркушы паперы. Так правяраюцца ўяўленні і веды вучняў па гісторыі культуры старажытнага свету.
Падобным чынам можна правесці дыктоўку па контурнай карце. На ёй лічбамі адзначаны пэўныя дзяржаўныя ўтварэнні або рэгіёны. Напрыклад, па тэме «Рэфармацыя ў Еўропе» [20, с. 5] можна прапанаваць назвы краін: Іспанія, Англія, Вялікае Княства Літоўскае, Асманская імперыя, Польскае каралеўства. Прыкладныя пытанні:
♦ У якой краіне адзінай рэлігіяй было каталіцтва?
♦ Рэлігіяй якой краіны было англіканства?
♦ У якой краіне назіралася суіснаванне каталіцтва, праваслаўя і кальвінізму?
♦ На тэрыторыі якой краіны жылі каталікі, праваслаўныя, пратэстанты і мусульмане?
♦ На тэрыторыі якой краіны жылі каталікі, лютэране і кальвіністы?
Існуюць разнастайныя спосабы праверкі ведаў і ўменняў вучняў. Ніжэй прыведзены прыклады заданняў для праверкі ведаў [25, с. 141—143; 27, с. 51, 53; 28, с. 50—59; 29, с. 42—43; 81, с. 53—55],
1) Тэст з выбарам правільнага адказу.
• Колькі гадоў назад адбылася падзея, якая датуецца 500 г. да н. э.?
а) 2500 гадоў таму назад;
б) 1500 гадоў таму назад.
• Рымская дзяржава знаходзілася:
а) у Паўночнай Афрыцы;
б) на Апенінскім паўвостраве;
в) на Балканскім паўвостраве.
• Шадуф — гэта:
а) прылада для падачы вады на палі;
б) ахвярапрынашэнне багам;
в) арашальны канал.
• Што з ніжэйпералічанага можна лічыць асноўнай прычынай з’яўлення няроўнасці:
а) войны паміж плямёнамі, падчас якіх адбывалася разарэнне пераможаных і ўзбагачэнне пераможцаў;
б) распад роду на сем’і, кожная з якіх вяла ўласную гаспадарку;
в) раздзяленне працы паміж земляробамі і рамеснікамі.
2) Тэст з альтэрнатыўнымі заданнямі (сцверджанні, якія вучні павінны ацаніць як правільныя альбо няправільныя, выкарыстоўваючы словы «так» або «не», знакі « + » і «—»).
• Знакамі «+» і «-» пазначце меркаванні, з якімі вы згодны або не згодны: Першая прамысловая рэвалюцыя пачалася ў Англіі.
Рассяленне славян пачалося ў IV стагоддзі да н. э.
Першай славянскай дзяржавай была Вялікая Маравія.
3) Заданні на аднаўленне адпаведнасці ў выглядзе тэстаў на суаднясенне падзей/імён/дат/вынаходніцтваў. Спіс, з якога вучні выбіраюць адказы, можа быць большы за першы, каб паменшыць верагоднасць адгадвання.
• Суаднясіце дату ўсталявання аўтарытарнага рэжыму з назвай краіны Цэнтральнай і Паўднёва-Усходняй Еўропы:
1) 1919; а) Румынія;
2) 1926; б) Венгрыя;
3) 1929; в) Польшча;
4) 1934; г) Югаславія;
5) 1938; д) Балгарыя;
е) Чэхаславакія.
4) Заданні на групоўку гістарычнай інфармацыі (прадугледжваюць аналіз інфармацыі паводле зададзенага крытэрыю, аднясення інфармацыі да канкрэтных гістарычных перыядаў, паняццяў, фактаў і г. д.).
• Аб’яднайце прапанаваныя ніжэй паняцці ў лагічныя пары: а) Мацуа Басё; б) сіпаі; в) Тадж-Махал; г) воіны-індыйцы ў англійскай арміі; д) янычары; е) хайку; ж) Агра; з) воіны турэцкай арміі.
• Растлумачце, што аб’ядноўвае наступныя выказванні: «Вазьмемся, дзецюкі, за рукі і дзяржэмся разам!..», «Не народ для ўрада, а ўрад для народа», «У нас няма дваран — усе роўныя!».
5) Заданні на выключэнне лішняга:
• Што лішняе? Кукурузная эпапея, космас, Карыбскі крызіс, культ асобы, Канстытуцыя.
• Растлумачце, што аб’ядноўвае наступныя геаграфічныя аб’екты: Хакайда, Хонсю, Тайвань, Кюсю, Сікоку. Вызначце, па якой прымеце адзін з іх з’яўляецца лішнім.
• Хто з іх былі сучаснікамі:
а) Томас Мор, Альбрэхт Дзюрэр, Тамаза Кампанела, Леанарда да Вінчы;
б) Эразм Ратэрдамскі, Джардана Бруна, Томас Мор, Пітэр Брэйгель Старэйшы;
в) Уільям Шэкспір, Рафаэль Санці, Фрэнсіс Бэкан;
г) Мігель дэ Сервантэс, Іеранім Босх, Галілеа Галілей;
д) Мікалай Капернік, Мікеланджэла Буанароці, Уільям Гарвей.
6) Заданні на вызначэнне паслядоўнасці (неабходна расставіць прыведзеныя факты ў храналагічнай паслядоўнасці).
• Расстаўце падзеі ў парадку, як яны адбываліся (у храналагічнай паслядоўнасці):
а) выданне «Мужыцкай праўды»;
б) стварэнне Цэнтральнага нацыянальнага камітэта;
в) адмена часоваабавязанага становішча для сялян усходніх беларускіх губерняў;
г) прызначэнне віленскім генерал-губернатарам Міхаіла Мураўёва.
7) Тэст на вызначэнне лагічнай паслядоўнасці.
• Пранумаруйце ніжэйпералічаныя з’явы ў прычынна-следчай сувязі:
... узнікненне земляробства і жывёлагадоўлі;
... збіральніцтва і паляванне пачынаюць даваць болып прадуктаў для харчавання абшчыны;
... раздзяленне абшчыннай гаспадаркі на шэраг сямейных гаспадарак.
• Прадоўжыце лагічны ланцужок: XVI ст. — рост цэн на збожжа ў Заходняй Еўропе — экспарт збожжа з беларускіх зямель у краіны Заходняй Еўропы — XIX ст. — падзенне цэн на збожжа ў Заходняй Еўропе —
8) Заданні з абмежаваннямі на адказ (прадугледжваюць толькі адзін магчымы адказ, які абумоўлены фармулёўкай).
• Крымская вайна (—) была выклікана абвастрэннем барацьбы еўрапейскіх дзяржаў вакол пытання.
9) Заданні са свабоднымі адказамі — прадугледжваюць напісанне вучнямі адказу на пытанне.
• Апішыце, якім чынам адбыўся распад і акупацыя Чэхаславакіі
10) Работа з дакументам.
• Уважліва прачытайце фрагмент гістарычнага дакумента: «... Шэсць год ужэ мінула, як пачалі гаварыць а свабодзе мужыцкай. Гаварылі, талкавалі і пісалі многа, а нічога не зрабілі. А гэты маніфэст, што цар з сенатам і з панамі для нас напісаў, то такі дурны, што чорт ведае да чаго ён патрэбны, — ніякай у нём няма праўды, няма з яго для нас ніякой карысці... Парабілі пісараў, пасрэднікаў, а ўсё за мужыцкія грошы, і вялікія грошы...
Праўда, абвяшчалі то калісь даць нам вольнасць, но як нам здаецца на наш мужыцкі розум, што хочуць ашукаці... Могуць яшчэ напісаці і другі маніфэст, яшчэ болыпы ад гэтага, но і з гэтага другога маніфэсту нічога добрага, як і з першага, не будзе».
Заданне для вучняў: назавіце дакумент і адкажыце на пытанні: пра якую падзею ўзгадвае аўтар? Як ён яе характарызуе? Выкажыце ўласныя адносіны да пазіцыі аўтара («Мужыцкая праўда» К. Каліноўскага, сялянская рэформа 1861 г.).
11) Заданні, у якіх змяшчаюцца памылкі, а вучням неабходна іх выправіць.
• Напрыклад:
«Ліст падарожніка.
Вітаю вас! Я шмат падарожнічаю. Цяпер вырашыў пабываць у Рыме. Гэты старажытны горад знаходзіцца на Балканскім паўвостраве ў даліне ракі Еўфрат. Недалёка ад яго плёскаецца Адрыятычнае мора.
У “горадзе на сямі ўзгорках” мне вельмі хочацца наведаць храмы Пантэон і Калізей, велічныя піраміды.
Пра сваё жаданне я расказаў сябру-гісторыку. Ён мяне выслухаў і сказаў, што з такімі звесткамі пра Рым я не змагу вандраваць. Растлумачце мне чаму».
Пры праверцы ведаў трэба памятаць, што ступень засваення зместавага кампанента гістарычнай адукацыі ацэньваецца на падставе наступных крытэрыяў: дакладнасць, правільнасць, асэнсаванасць, паўната, абагуленасць, сістэмнасць, трываласць, мабільнасць, дзеяснасць, самастойнасць, адсутнасць супярэчнасцей [91].
Табліца 29
Крытэрыі ацэнкі вынікаў вучэбнай дзейнасці вучняў пры ажыццяўленні кантролю [91]
Адзнака ў балах
Паказчыкі ацэнкі вынікаў вучэбнай дзейнасці
1
Пазнаванне асобных аб’ектаў вывучэння (паняццяў, гістарычных падзей, з’яў, працэсаў, асоб) праграмнага вучэбнага матэрыялу па прад’яўленым апісанні. Ажыццяўленне спосабаў вучэбна-пазнавальнай дзейнасці пад кіраўніцтвам настаўніка з выкарыстаннем падручніка (вучэбнага дапаможніка, вучэбнай карты, атласа) і (або) іншых сродкаў навучання
КНІГІ ОНЛАЙН
