Выкладанне гісторыі ў школе
тэорыя і практыка
Выдавец: Аверсэв
Памер: 215с.
Мінск 2022
Вобразныя заданні патрабуюць вызначэння канкрэтных крытэрыяў іх ацэнкі або пэўных аспектаў, якія павінны быць раскрыты. Крытэрыямі для ацэнкі могуць быць:
♦ добрае веданне гістарычнай сітуацыі і абставін, у якіх адбывалася падзея;
♦ правільнае вызначэнне праблем, якія хвалявалі людзей разглядаемага часу;
♦ разуменне сутнасці гэтых праблем і розных меркаванняў на іх конт;
♦ уменне стаць на пазіцыю пэўнага чалавека, зразумець, чым яна абумоўлена, гістарычна праўдзіва аднавіць ход яго думак, пачуцці, перажыванні і настрой;
♦ афармленне інфармацыі ў змястоўнай і вобразна-эмацыянальнай форме [5; 61, с. 17].
Да інавацыйных прыёмаў адносяць:
• віртуальныя:
♦ дыялог з аўтарам мастацкага твора. У аснове прыёма ляжыць аналіз мастацкага твора ў форме дыялогу з аўтарам дадзенага твора (мал. 10);
♦ віртуальная экскурсія. Мэтазгодна выкарыстоўваць пры вывучэнні пытанняў культуры, побыту, гаспадарчых заняткаў насельніцтва, развіцця гарадоў і інш. Асобныя вучні рыхтуюць прэзентацыю з абавязковым візуальным радам пра мастацкі твор, памятныя месцы, вандроўку па населеных пунктах, візіт да розных слаёў насельніцтва. Іншыя вучні выступаюць у ролі экскурсантаў і задаюць удакладняючыя пытанні [39, с. 27—28, 97—98];
• мультысэнсорныя:
♦ прыём мультысэнсорнага ўспрымання карціны. Заснаваны на цэласным адлюстраванні вобразаў і прадугледжвае адказ вучняў на наступныя пытанні: «Што я бачу на карціне?» (Знешнія прыметы — 1-2 сказы.);
«Пра што я пытаюся ў сябе, гледзячы на карціну?»;
Мал. 10. Алгарытм выкарыстання прыёму «Дыялог з аўтарам мастацкага твора» [39, с. 26]
«Я асцерагаюся, што...»;
«Я спадзяюся, што...»;
«Я чую...»;
«Я адчуваю пах...»;
«Калі і дзе гэта адбылося?»;
S «Што адбылося далей?»;
♦ прыём «Інтэрв’ю са сведкам» (пры праглядзе відэафільма). Клас дзеліцца на дзве групы. Першая мае магчымасць глядзець і слухаць відэафрагмент працягласцю 3-4 хвіліны, другая — успрымае яго толькі на слых. Першыя потым выступаюць «сведкамі падзей», а другія — журналістамі, якія праводзяць з імі інтэрв’ю. Пасля заканчэння «апытання» відэафрагмент паказваецца ўсяму класу і праводзіцца аналіз сумеснай працы [39, с. 28—29];
♦ перакадзіраванне — перавод вербальнай інфармацыі ў візуальны вобраз і наадварот з мэтай засваення вучэбнага матэрыялу на творчым узроўні — гістарычная віртуальная азбука, прыёмы малюначнага асацыіравання, разгортвання вобраза праз асацыятыўныя словы, «візуалізаваная метафара».
Прыём малюначнага асацыіравання пабудаваны на лагічнай сувязі вучэбнай інфармацыі і вобраза, які ўвасабляецца вучнем у выглядзе малюнка. Яго рэалізацыя заключаецца ў наступным: вучні атрымліваюць каляровыя алоўкі (фламастары, маркеры) і аркушы паперы, на якіх павінны прадставіць пэўную гістарычную падзею, з’яву, паняцце ў выглядзе малюнка. Лічбы і літары пры гэтым выкарыстоўваць нельга (альбо па мінімуме). Праз пэўны час вучні павінны даць тлумачэнне сваім малюнкам [39, с. 32—33]. Такім чынам вучні запамінаюць сутнасць гістарычнай з’явы або падзеі праз уласныя асацыяцыі і
эмацыянальнае асэнсаванне;
♦ контрверсія — аналіз і параўнанне некалькіх крыніц гістарычнай інфармацыі з наступным фарміраваннем цэласнага вобраза гістарычнай падзеі ці яе ўдзельнікаў; прыём крытычнага аналізу малюнка на аснове перакрыжаваных пытанняў [39, с. 23—25].
3 мэтай максімальнага выкарыстання зрокавай памяці ў навучальным працэсе і развіцця дадатковага інтарэсу да вывучэння гісторыі дазваляецца выкарыстоўваць для запісу пэўнай інфармацыі ўмоўныя знакі, якія адлюстроўваюць канкрэтныя веды [112, с. 155]. Вобразнае ўяўленне фактаў можна таксама фарміраваць з дапамогай апорных сігналаў, піктаграм, сімвалічных малюнкаў, сінквейнаў [63, с. 53].
Сінквейн уяўляе пяцірадкоўе, якое будуецца па пэўных правілах:
1) першы радок складаецца з аднаго слова або словазлучэння — цэнтральнага паняцця тэмы;
2) другі радок налічвае два словы (прыметнікі ці назоўнікі), якія характарызуюць гістарычнае паняцце;
3) трэці радок — тры дзеясловы, якія тлумачаць сутнасць разглядаемых падзей;
4) чацвёрты радок — фраза або сказ, які выражае стаўленне да вывучаемай тэмы;
5) пяты радок — слова-сінонім альбо словазлучэнне, якое падагульняе тэму. Напрыклад, на малюнку 11 адлюстраваны сінквейн да тэмы «Сталыпінскія рэформы ў Беларусі» [61, с. 16—17].
П. А. Сталыпін
разумны валявы
планаваў распрацоўваў імкнуўся
«Дайце нам дваццаць год, і вы не пазнаеце Расію»
не паспеў...
Мал. 11. Сінквейн да тэмы «Сталыпінскія рэформы ў Беларусі»
Пры вывучэнні гістарычных фактаў можна выкарыстоўваць параўнальнаабагульняючую табліцу. Яе складанне дазволіць развіваць у вучняў уменне параўноўваць гістарычныя факты і рабіць тэарэтычныя высновы.
Вывучэнне мінулага чалавецтва немагчыма без разгляду дзейнасці людзей, аналізу іх учынкаў. Гаворка ідзе пра ролю як асобы, так і вялікіх груп людзей у гісторыі. Важным у фарміраванні гістарычнага мыслення з’яўляецца ўменне паглядзець на вывучаемыя падзеі вачыма не толькі палітыкаў або эліты грамадства, але і простых людзей. Гэта дазваляе эмацыянальна ўздзейнічаць на вучняў і падштурхоўвае іх да вывучэння сямейнай гісторыі і малой радзімы.
Асоб у гісторыі ўмоўна падзяляюць на тры групы:
♦ па становішчы (каралі, кіраўнікі дзяржаў і г. д.);
♦ па спганоўчых заслугах (рэфарматары, першаадкрывальнікі, вядомыя навукоўцы, дзеячы культуры і г. д.);
♦ па адмоўных «заслугах» (тэрарысты, авантурысты і г. д.) [111, с. 67].
Пры вывучэнні гістарычных асоб выкарыстоўваюцца прыёмы характарыстыкі, драматызацыі, персаніфікацыі, работы з партрэтам, ролевых гульняў, прапаноўваюцца заданні на высвятленне ацэначных меркаванняў школьнікаў пра герояў мінулага і інш. Вучні павінны ведаць, чым вызначылася асоба ў гісторыі і даваць ацэнку яе дзейнасці.
У малодшых класах неабходна вучыць школьнікаў уменню даваць характарыстыку гістарычнай асобы па алгарытме (мал. 12) [17, с. 77].
Мал. 12. Алгарытм характарыстыкі гістарычнай асобы
Пры вывучэнні дзейнасці асоб у гісторыі неабходна прытрымлівацца пэўнай паслядоўнасці, якая адлюстравана на малюнку 13.
С s
запамінанне прозвішча, імя гістарычнай асобы
азнаямленне з этапамі, перыядамі і зместам дзейнасці асобы
засваенне ідэйнатэарэтычных (палітычных, рэлігійных і г. д.) поглядаў вывучаемай асобы
высвятленне, чые інтарэсы адлюстроўвала дадзеная асоба на розных этапах < >
вывучэнне ацэнак асобы яе сучаснікамі і сучаснымі гісторыкамі
Мал. 13. Паслядоўнасць вывучэння гістарычных асоб [111, с. 72]
У старшых класах, калі ў вучняў ужо ёсць веды па гісторыі, можна выкарыстаць іншыя варыянты работы. Напрыклад, настаўнік згадвае інфармацыю пра гістарычную асобу і падводзіць вучняў да здагадкі, пра каго ідзе гаворка. Альбо спачатку даюцца характарыстыкі асобы рознымі гісторыкамі ці палітычнымі дзеячамі, а далей ідзе пытанне да вучняў: «Пра каго маглі так гаварыць?».
Прыклад характарыстыкі гістарычнага дзеяча:
Французскі кароль Людовік XIV так характарызаваў гэтага чалавека: «Дадзены правіцель тлумачыць = свае намеры клопатамі аб падрыхтоўцы да ваеннай справы і аб дысцыпліне сваіх войскаў, аб навучанні = і асвеце свайго народа, аб прывабліванні замежных афіцэраў і ўсялякіх здольных людзей. Гэты вобраз = дзеянняў і павелічэнне магутнасці з’яўляюцца самымі вялікімі ў Еўропе, робяць яго небяспечным для Ё суседяў і выклікаюць вялікую зайздрасць».
Расійскі гісторык В. В. Ключэўскі так пісаў пра гэтага чалавека: «Уся яго рэфарматарская дзейнасць = ішла за думкай пра неабходнасць і ўсемагутнасць уладнага прымусу; ён спадзяваўся толькі сілай навязаць = народу дабрабыт, якога не хапала. Гора было таму, хто хаця б патаемна, у хмелю падумаў бы: «Ці = вядзе нас цар да дабра, ці не марныя нашы мукі, ці не прывядуць яны да яшчэ большых мук на многія = стагоддзі? Аднак думаць, нават адчуваць што-небудзь, акрамя пакоры, было забаронена».
= Як вы думаеце, пра якую гістарычную асобу ідзе гаворка? (Пётр I.)
У пытанні таксама можна выкарыстаць цытату. Узяць, напрыклад, выказванне Яна Гуса «Я выбіраю не паміж жыццём і смерцю, а паміж праўдай і няпраўдай» і задаць пытанні: «Як вы думаеце, у сувязі з чым гэта было сказана?», «Як гэтае выказванне сведчыць пра чалавека і яго погляды?».
Можна таксама праводзіць параўнанне гістарычных асоб па пэўных прыметах (напрыклад, кіраўнікоў дзяржавы), даваць ацэнку асобы, зыходзячы з яе паводзін у экстрэмальнай сітуацыі.
Пры фарміраванні ўмення вучняў працаваць з матэрыялам, звязаным з дзейнасцю гістарычнай асобы, варта выкарыстоўваць спецыяльныя памяткі.
Памятка для характарыстыкі прадстаўнікоў культуры
1. Дзе і калі жыў, біяграфічныя дадзеныя і погляды.
2. Сучаснікам якіх буйных падзей з’яўляўся.
3. Асноўныя творы, іх характарыстыка і значэнне.
4. Якія з’явы грамадскага жыцця знайшлі адлюстраванне ў яго творчасці.
5. Да якога накірунку ў літаратуры ці мастацтве належаў.
6. Ацэнка яго дзейнасці, унёсак у нацыянальную і сусветную культуру.
2.3. ФАРМІРАВАННЕ ЎЯЎЛЕННЯЎ АБ ПСТАРЫЧНАЙ ПРАСТОРЫ
Многія гістарычныя падзеі засвойваюцца толькі ў сувязі з пэўнымі геаграфічнымі або прасторавымі ўмовамі. Вельмі важна пры вывучэнні гісторыі мець уяўленне аб характары мясцовасці, клімаце, наяўнасці рэк, азёр і мораў, шляхоў зносін, карысных выкапняў і іншага, бо гэта тыя фактары, якія ўплываюць на развіццё пэўных краін і рэгіёнаў. Аднясенне падзей да пэўнай прасторы і апісанне геаграфічнага асяроддзя, дзе яны адбыліся, называецца лакалізацыяй. Асноўны сродак фарміравання прасторавых уяўленняў — гістарычныя карты. Яны ствараюцца на геаграфічнай аснове, але істотна адрозніваюцца ад геаграфічных. На гістарычнай карце, акрамя асноўных фізіка-геаграфічных дадзеных, абазначаюцца месцы рассялення народаў, межы дзяржаў, іх часткі, населеныя пункты і месцы, з якімі звязаны вывучаемыя гістарычныя падзеі.
Традыцыйна вылучаюць тры асноўныя віды гістарычных карт\
1) агульныя адлюстроўваюць падзеі і працэсы на пэўным этапе гістарычнага развіцця, напрыклад, «Егіпет (III — пачатак II тысячагоддзя да н. э.)»;
2) аглядныя адлюстроўваюць пэўныя змены за больш працяглы перыяд. Яны змяшчаюць невялікі аб’ём інфармацыі, і звычайна ў іх аснову кладзецца развіццё пэўнага гістарычнага працэсу, напрыклад, «Рассяленне чалавека», «Рэфармацыя ў Еўропе», «Славянскія народы ў XVII—XVIII стст.»;
КНІГІ ОНЛАЙН
