Выслоўі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 520с.
Мінск 1979
255. Т арканы — тут: тараканы.
256. Адсыланне «на сухі лес» (хвароб і розных напасцей) — звычайны прыём замоў.
257, 258. Адкляцце-парыраванне кляцьбы «Скулля!»
259. Ц ы п у н, ціпун — храшчаваты нарост на кончыку языка ў птушак; кірдзюк, стрык — тут: скула, гуз у скаціны.
Ганьбаванне і абзыванні
1. Барыла — тут: тоўстая, непаваротлівая асоба.
2. Бастысь — здаровая, але гультаяватая асоба.
3. Аскалёпак — несур’ёзны, неразумны чалавек. У простым сэнсе — адколаты кавалачак драўніны, трэска.
4. Г л у ш м а н ь — глухі чалавек.
5. Абамарок — ашуканец.
6. Абдулейка — чалавек, які вельмі задаецца.
7. Абізгал — дурань.
8. Абруянт — тоўсты і буйны чалавек.
9. Закруцістая — кучаравая.
10. Аглаед — чалавек, які вельмі многа есць.
11. Адрыга — бадзяга, валацуга.
12. Анібыль — чорт.
13. Прабыдла —• ліхі чалавек, горш за скаціну.
14. Слявяда —• вельмі дакучлівы чалавек.
15. Склезень — малыш.
16. Акаём — гл. 13.
17. Ледач — гультай.
18. 19. Апівашына, апівош — п’яніца.
20. Аплыцька — непрыгожы чалавек.
21. Апоўзіна, апоўэлы — неахайны, заняпалы, несамавіты чалавек.
22. Апсюган, апсюганка — бурклівы чалавек.
23. Аскарузак — неахайная асоба.
24. Каўрады— значэнне слова не высветлена, магчыма, адзін з сінонімаў слоў гад, змяя.
25. Атландзер — бестурботны чалавек і гультай.
26. Аторва, аторвіна — гультайка.
27. А т р а х a — неахайная асоба.
28. Анцыпар— скажонае Люцыпар, у хрысціянскай міфалогіі шайтан. валадар пекла. Тут: чорт.
29. Вітушнік — чалавек, які ходзіць у лапцях (тлум. збіральн.).
30. Вылупак — франт; таксама — вірлавокі (Зэльв., «Вочы вылупіць вылупак гэты»).
31. Бедны, але фарсісты (тлум. збіральн.); свавольнік («От і галуза ж ты, абы табе падурэць». Жыв. сл., 88).
32. Г рамзуль — гл. 23.
33. Д з ю ш к a — свіння.
34. Д у р д з е л ь — гл. 7.
35. Нізграбоцё — нязграбны чалавек.
36. Н я м ы к a — неахайны чалавек, які рэдка мыецца.
37. Р а б з у й — рабы.
38. Р а х а в a — гл. 23.
39. Хлянтул, плентух — пустамеля, балбатлівы чалавек.
40. Бяскішкі — тут: худы.
41. Ацесліўка — тоўстая, гультаяватая жанчына.
42. А ш a р a — задзірака, хуліган.
43. Б а б а к — дурны, вялы і нерашучы чалавек.
44. Баглай — гл. 17.
45. Бадзяўко, бадзяўка — тут: распусніца.
46. Бажаволец — свавольнік, а таксама капрызны (гл. б а ж а в ол і ц ь — капрызіць, дурэць. Раст., 47).
47. Байбас — гл. 17.
48, 49. Балдавешка, балдыка — булдавешка, у пераносным сэнсе — дурань (параўн. рус. балда).
50. «На яе мужыка кажуць барэлка, бо ён вельмі тоўсты, аж брытко глядзець» (Нар. сл., 6).
51. Басцяка — гл. 11.
52. Б а ў д ы р — маўклівы, замкнуты чалавек.
53. Баягуска — баязлівае дзіця, відаць, тое, што нават гусей баіцца.
54. Біндзюгайла — гл. 17.
55. Б л ы н д а, блэнда — чалавек, які бадзяецца без усякай справы («Ну і блэнда, з ранку блэндае па хатах». Жыв. сл., 87).
56. Блышынае аб’еддзе — было сказана на хлапчука худзенькага і мізэрнага.
57. Б р у с — гл. 17.
58. Брухель, брухлей, брухач — вельмі тоўсты чалавек. «Даўней брухлямі паноў звалі» (Мат., 95).
59. Б р ы н д a — гл. 23. «У гэтай брынды ў хаце павуц^нё вісіць» (Нар. сл., 7).
60. Б р э н д з а л a — гл. 11.
61. Брэхман — хлус.
62. Б у р к у н — тут: бурклівы чалавек.
63. Бусайла — гл. 18, 19.
64. Бэйля — тут: нядбалая жанчына. «Настаяшчая бэйля: ні пра што ні дбая». Магчыма, мясцовага паходжання і першапачаткова стасавалася з канкрэтнай асобай (Бэйля — яўр. асабовае імя).
65. Бязлюддзе — някемлівы, няспрытны, нелюдзімы чалавек.
66. Бязлюднік — гл. 13.
67. Г. зн. бесталковы чалавек.
68. Бязула, бязуліца, бязульнік — гл. 17.
69. В а ёд a — буян.
70. В а з г р a —марудлівы чалавек.
71. Валанцай — гл. 11.
72. Валента — неўраўнаважаны, нервовы чалавек.
73. Валіза — чамадан (польск.) тут: тоўсты і марудлівы чалавек.
74. Варзэпа — партач.
75. Г. зн. рассеяная і няўважлівая асоба.
76. Варэпаўка, вярэпаўка—жаба. Параўн. Сцяшк. (76, Іў.): варопаўка — эялёная жаба. У пераносным сэнсе — няўклюдная асоба.
77, 78. В а ш а п р у'д, в ашапру дзіна — вашывы чалавек.
79, 80. Па даўніх народных вераваннях, на Лысую гару каля Кіева зляталіся на сваё гульбішча-шабаш ведзьмы, адсюль, відаць, і ведзьма кіеўская. Сава Дуная — вьіслоўе, сэнс якога не высветлены, магчыма, таксама звязана з народнымі павер’ямі пра нячыстую сілу.
81. Вірзія — гл. 39, «вярзець, што пупа'ла» (Бяльк., 360).
82. В і с л ю г a — залётнік.
83. А с в a — аса.
84. Аспід — парода ядавігых змей, тут: злы чалавек.
85. М ы м р a — асоба, якая пастаянна злуецца, надзьмутая ад крыўды (тлум. збіральн.); вядома яшчэ ў сэнсе непрыгожая і неахайная жанчына
86. Няўхлюй, няўхлюя — гл. 23.
87. П с ю к — сабака, псіна.
88. Р у м з a — плаксівы чалавек (часцей пра дзіця).
89. Пра брыдкаслова.
90. Камбал — тут: рассеяны.
91. Вякала — чалавек, які прыстае з пустымі размовамі.
92. Халдзей—тут: чалавек, які займаецца ашуканстам і махляваннем.
93. Цяльпух — гл. 1.
94. В ы й м а н в і к — надакучлівае дзіця.
95. Ж а д о б a — прагны і скупы чалавек.
96. Г алганцы — гарэзы. Было дададзена: За ноч усе яблыкі абтрахнулі.
97. Перакіднік — той, хто памяняў веру, вераадступнік. У пераносн. сэнсе: няпэўны чалавек, што не трымае свайго слова.
98. Ярча нё — падлетак з вісклівым голасам.
99. С у р м і л a — тоўсты чалавек.
100. X а л д a — гл. 23.
101. Вугнач — бурклівы, сярдзіты чалавек.
102. Зякратая — вірлавокая (зекры, таксама як зеркачы— вочы).
103. Выжла — хітрая жанчына. Відаць, ад выжал — паляўнічы сабака.
104. Пра чалавека з адмоўнымі якасцямі.
105. Было сказана на дзяцей, што рагаталі. Вышчаркі — тыя, што вышчэрваюцца, часта і голасна смяюцца.
106. В я р э н я — някемлівы, няўклюдны чалавек.
107. На высокую няўклюдную дзяўчыну. Гагара — буйная вадаплаўная птушка.
108. На залётніка, аматара валачыцца за жанчынамі. Галагун — пародзісты певень.
109. Г алайстра — несур’ёзны і бесклапотны чалавек.
110. Галашчап — чалавек у падранай адзежы, з якой відаць шчапы — косці, рэбры.
111. Гальцапа — галота.
112—114. Гамза, г а м з а ч, гамзун — неакуратны чалавск; яшчэ — гугнявы (Круп.).
115. Гаргара, гаргарына — сварлівы чалавек.
116. Г а р ы д a — гл. 13.
117. Г а т а л a — гл. 39.
118. Гінда — адзначана збіральнікам як абзыванне без тлумачэння
самога слова. Выслоўе гэта, відаць, мясцовага паходжання і можа быць звязана з уласным імем Гінда (яўр.).
119. Ланцужнік — тут: катаржнік, злодзей.
120. Гламазда — няўмелы, нехлямяжы чалавек.
121, 122. Г л у м а, глумак — бесталковы, абмежаваны чалавек.
123— 125. На глухога чалавека. Турлушка — глушэц; г л у х я н д а„ глушпень, глушмень, глушман —■ глухі.
126. Г ныпель — маларослы чалавек.
127. Г о й д a — легкадумны чалавек.
128. «Што гэта за баба: і тоўстая, і малая, адным словам гопа» (Нар. сл., 8).
129. Грыбаздзіла — чалавек з вялікімі, тоўстымі губамі. Параўн. грыбы — губы.
130. Г у г н е л ь —відаць, гугнявы.
131. Тое ж, што гамза. Гл. 112—114.
132. Р э п т a — гл. 1.
133. Д а л і г о й д a — высокая, худая жанчына.
134. А п р у д a — гультай і пражэрлівы чалавек.
135. В а л я ч — гультай, які любіць многа спаць.
136. Галамоўза — нікчэмны чалавек.
137. Закутнік — дамасед.
138. Камінарнік — мужчына, які сам сабе гатуе, выконвае жаночыя хатнія работы.
139. К а р а ч — гл. 23 (параўн. каравы).
140. Макша — п/яніца. Відаць, таму, што ён увесь час «мокне» ў гарэлцы і ніколі «не прасыхае» («Спіўся зусім гэты макша»).
141. Дурбан— гл. 7.
142. Зарэзіна — упарты чалавек.
143. Дзёўбала, дзяўбіла — гл. 7, 75.
144. Дзяндзівер — лянівы і балбатлівы чалавек. У прсстым сэнсе — мясцовая назва нейкай птушкі (заўв. збіральн.).
145. Друпала — гл. 70. («Чаго там дагэтуль калупаешся?»)
146. Д р ы п с a — гл. 23.
147. Так абразліва кажуць на таго, хто «не разумее ніякай работы» (тлум. Hoc.). Відаць, мясцовага паходжання.
148. Геморнік — знаўца Геморы, часткі Талмуда; тут: машэннік.
149. Д у р в я г a — гл. 7.
150. 3 а х о д a — злы чалавек, які хутка раздражняецца.
151. Ошуст — гл. 5.
152. Гнёпа — гл. 95.
153. Махар— махляр (параўн. яўр. ма хер з ням. Macher — дзялок, а таксама шахер-махер — нячэсныя дзеянні дзялка).
154. Паліза — ласун, ласуха.
155. Кароза, карзуй — капрызлівы чалавек.
156. Кастра — колкі, сварлівы чалавек (параўн. кастрыйа).
157. М а х а л a — чалавек, які хутка ходзіць.
158. Абакула — гл. 5.
159. Пра дурня і п’яніцу.
160. К а ж д а н — маларослы і слабы чалавек.
161. Лісцімон — ліслівы і хітры чалавек.
162. М а р д у н — мучыцель, кат, той, хто мардуе.
163. П р ы ж м а’— кулак, эксплуататар.
164. К а л ы г л а з — адчайны чалавек.
165. С к л ю т — гл. 95.
166. Пэркала— гл. 70. «Ні ў адной рабоце не паспяшаецца». Параўн. поркайца.
167, 168. Пра колкую жанчыну, з «куслівым языком». Жагляўкі — «малесснькія, спрытныя, але вельмі куслівыя мурашкі» (Янк., Абр., 34). Жаўна — чорны дзяцел (Dryocopus martius) з доўгай дзюбай.
169. Жвенькала — пляткарка, якая «пляву'скае што не трэба».
170. Ж в і н д a — бурклівы чалавек.
171. Жырдагон — няўмека, няўмелы чалавек, а таксама свавольнік (Касп., 106).
172, 173. Забрында, забрындоха — гл. 23. «Вунь забрындоха пайшла, ніколі ў лазню не сходзіць» (Нар. сл., 9).
174, 175. 3 а в а л а, завалюга — гл. 17.
176. Загладуха — зайздросніпа.
177. Зазела — той, хто дурыць галаву і шуміць.
178. Заліваха—'гл. 18, 19.
179. Пра бязвольнага чалавека.
180. 3 в ы р к a — гл. 88.
181. 3 г а р о д a — нехлямяжы, нязграбны чалавек.
182. Г. зн. гарэза, сарвігалава.
183. Злеб — грубы ў абыходжанні чалавек. У Касп.— сноб (тлум. памылковае).
184. Знічка — згодна паданням, прывід, няўлоўны дух (тлум. Шпнл.).
185. Фяўраль — дурнаваты. «...Ну, калі ні хватая клёпкі. Усе месяцы як месяцы: па трыццаць дзён маюць і больш, а ў фяўралі ні хватая...» (3 нар. сл., 51)
186. Т у й к a — гл. 26.
187. Валяваха — лянівая жанчына.
188. Г і р м a — непрычасаная, кудлатая жанчына.
189. К і с л я к — слабасільны чалавек.
190. Л ы л a — грузны неахайны чалавек.
191. Пра сварлівую жанчыну.
192. Ірад — злы, жорсткі, бяздушны чалавек. Паходзіць ад імя цара Іудзеі Ірада (I ст. да н. э.), які вызначаўся асаблівай жорсткасцю. Персанаж беларускай батлейкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
