Вытокі і плынь
Алесь Бельскі
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 140с.
Мінск 2018
Фома Антоновйч на зэнятйях с поэтаческй одарённымй детьмй прйвнвал эстетаческйй вкус на основе лучшмх художественных образцов. Он выделял в лмтературных пройзведенйях глубокйе мыслй, ййтмровал стйхотворную афорнстйку, давал советы, как достагнуть пронйкновенного й образного самовыраження. Особо ему ймпонйровалй строкй В. А. Жуковского: «Поэзйя есть Бог в святых мечтах землн». Нужно отметйть, что Фома Антоновйч жйл с поэзйей в сердце всю свою жйзнь. Он любйл стйхй упомянутых Плеіцеева й Жуковского, Лермонтова й Тютчева, русскую поэзйю Серебряного века, в орйгйнале чйтэл Адама Мйцкевйча, по-французскй — Верлена, часто вслух проннкновенно цйтйровал Гейне.
В советское время, когда началась пролетарйзацйя сознанйя й обтества, перестала сушествовать гймнэзйя. Ф. Бельскйй был назначен заведуюіцйм Златопольской трудовой школой № 2. Новая эпоха становленйя рабоче-крестьянской власта ознаменовала
собой отлячйтельный культурный феномен. На Донбассе необычайно актнвйзйровалась й полйтйзйровалась обіцественная жйзнь, вознякалй новые формы соцйального гіоведеняя й обіценйя. ПроходйЛй бурные собранйя й мйтйнгй, создавалнсь разлячные обіцества, секцйй, кружкй. Ф. Бельскнй включйлся в этот актдвный процесс перемен й трансформацйй, был вовлечен в новые преобразовання в областй народного образовандя й культуры. Он актйвно участвовал в органдзацйй научных обьеддненнй, культурных учрежденйй: Луганской секцйй научных работннков, Соцйэльного музея Донбасса й др. Мсторнк й краевед Т. Анпшюгова нашла в архйвах сведенйя, что Фома Антоновйч Бельскяй некоторое время руководдл работой лйтературного кружка «Забой» (I прызванне, і лёс: жыццё і дзейнасць прафесара Фамы Антонавіча Бельскага / уклад. і камент. A. I. Бельскага. — Мінск, 2012, с. 88). Скорее всего, этот кружок. был связан с обьедйненвем творческой йнтеллягенцйй «Забой», первым председателем которого был редактор «Луганской правды» А. П. Селйвановскнй. Нужно отметйть, что Ф. Бельскнй печатался на странйцах газеты, в тйпографйй «Луганской правды» вышлй его отдельные кнйжные йзданяя. Работая профессором Донецкого янстйтута образованйя, он уделял прйстальное вннманйе работе co студенческой лйтературной молодежью, поднял вопрос о созданйй особых условяй для талантлйвых учаш,яхся (статья «Органйзацяя школ для одарённых детей», 1927).
Іде бы нй работал Фома Антоновйч, он стремялся обьедднйть творческйе молодые сйлы, способствовал развйтаю йндйвйдуальных склонностей учаіцмхся йлй студентов. В 1935—1936 гг. профессор Ф. Бельскйй преподавал на лйтературном факультете Могнлёвского педйнстнтута, здесь он сблнзйлся на творческой почве с лйтературоведом Н. Гуторовым. Фома Антоновйч прдсутствовал на заседанйях й собранмях творческой молодежя, которые проходйЛй в йнстятуте й редакцйй газеты «Камунар Магілёўшчыны». В одном йз пнсем сестре Евгенйй, урожденной белоруске, он шутляво пйсал, что «с воодушевленйем слушал стйхй детей Купалы й Гуторова» — это он пясал, нмея в вйду начднаюіцйх й молодых йнстдтутскйх поэтов.
В военные годы Ф. Бельскяй, работая в Бухарском педянстмтуте, много временй уделял работе с научной й творческой молодежью. Мз архявных йсточнйков стало йзвестно, что он создал в янстйтуте научный кружок по педагогйке, в котором студенты Бурнашева, Конторовская, Рахманов, Тетюшев,
Чеснокова, Хакймов занймалйсь йсследовательской деятельностью, нзучалн разлйчные проблемы образовання й воспнтанйя. Профессор выступал с научнымй докладамй в кружке, собственным прймером увлекал в мнр знанйй, показывал, как надо структурйровать процесс нсследовання темы йлй проблемы, как нужно публнчно йзлагать мыслн й сужденйя. Частью работы кружка являлйсь встречй с ведушммн педагогамй-практакамй йз школ Бухары, йроведенйе студенческнх научных чтенйй.
В Ленйнградском областном учнтельском ннстнтуте под руководством Ф. А. Бельского на протяженйй 1947—1951 гг. работал студенческйй кружок по йсйхологйй й педагогйке. На его заседаййях заслушйвалйсь доклады, сообіденйя, рефераты, обсуждалмсь актуальные научные вопросы й проблемы.
Как можно убедйться, Фома Антоновйч Бельскйй был не только учёным-йсследователем в областй образованйя, а й педагогом-воспйтателем, опекуном юных дарованйй, органйзатором актнвной деятельностп студенческнх лнтературных й научных кружков. Это обьясняется тем, что он в первую очередь заботнлся о творческом развйтйй лйчностй, ее прйродных задатков й способностей. Педагог счйтэл, что в обшестве вйередй должен йдтй человек образованный, творческйй, духовно обогаіцённый научнымй знэнйямй, йскусством, культурнымн достаженйямй своего народа й человечества.
2014—2015
ПОДЗВІГ ВУЧОНАГА, ПАЯДНАНАГА 3 БЕЛАРУССЮ
Напэўна, ён мог быць у ліку намінантаў на Нобелеўскую прэмію, нават атрымань яе. Верагодна, яму па выніках абароны кандыдацкай дысертацыі была б адразу прысуджана стуйень доктара навук. Гэта, дарэчы, на думку шэрагу аўтарытэтных навукоўцаў. Пракоп Яталь зрабіў сусветнае адкрыццё ў галіне мікрабіялогіі. Гэтае буйное адкрыццё прыпадае на другую палову 30-х гадоў XX стагоддзя. Найэўна, ён мог бы стаць адйым з самых буйных і сусветна вядомых вучоных, калі б не пачалася Вялікая Айчынная вайна, якая ўсё перакрэсліла. На восень 1941 года йланавалася абмеркаванне дысертацыі, a 14 жніўня
інтэндант трэцяга рангу Яталь загінуў пры абароне чыгуначнай станцыі Рамадан, што на Палтаўшчыне. Яго гібель нагадвае лёс герояў знакамітай аповесці «Жураўліны крык» В. Быкава. Пахаваны ён у брацкай магіле савецкіх салдат і афіцэраў.
Міколагам Яталем было зроблена навуковае адкрыццё, якое мела велізарнае дзяржаўна-палітычнае значэнне. А справа ў тым, што ў 1930-я гады ва Украіне і іншых рэспубліках СССР пачалася так званая конская чума. Прычына гэтага невядомага захворвання («НЗ») была нікому невядомай. Гэтая эпідэмія бязлітасна выкошвала пагалоўе коней, у многіх гаспадарках да 90 працэнтаў. Пракурорскія праверкі заканчваліся арыштамі, нявінных людзей кідалі ў турмы. У зняволенне траплялі старшыні калгасаў, ветлекары, заатэхнікі, аграномы, селекцыянеры, жывёлаводы. Кіраўнік савецкай дзяржавы I. Сталін падліў, як кажуць, масла ў агонь: з высокай партыйнай трыбуны заявіў аб шкодніцтве ў сельскай гаспадарцы, звінаваніў ветлекараў у тым, што яны заражаюць коней менінгітам. Ды ні ветлекары, ні вучоныя не ведалі, чаму гіне жывёла. Абсалютна нічога не магла падказаць і навуковая, даведачная літаратура. А тым часам эпідэмія набыла маштабы нечуванага бедства. Мая цешча I. Здзесева (1923 г. н.) згадвае, што ім, вучням, настаўнікі ў школе казалі, што коней атручваюць кулакі. Тое ж пісалі і тагачасныя газеты. Неўзабаве пачалі хварэць і людзі, якія звярталіся ў медыцынскія ўстановы па дапамогу.
Для барацьбы з захворваннем коней і людзей Першы сакратар ЦК КП Украіны М. Хрушчоў на пачатку 1938 года стварыў камісію, якая ў сваю чаргу арганізавала ў Кіеве некалькі комплексных навуковых брыгад пры інстытутах. Задача перад імі была канкрэтная, гранічна ясная: выявіць прычыну масавай эпідэміі.
Тут трэба сказаць, што да гэтага ўжо дзейнічалі дзве навуковыя брыгады — маскоўская і ленінградская, якія спрабавалі высветліць прычыну «НЗ», але безвынікова, таму, па словах таго ж М. Хрушчова, «камісіі распускалі, а іх членаў арыштоўвалі і ліквідоўвалі» («Успаміны»), 3 прызначэннем у адну з такіх камісій лёс чалавека фактычна быў вырашаны. У навуковую брыгаду Кіеўскага інстытута мікрабіялогіі і эпідэміялогіі імя Д. К. Забалотнага (яе ўзначаліў прафесар В. Драбацько) і быў улучаны міколаг П. Яталь. Ён ведаў, што на ім, як і на ўсіх астатніх удзельніках, ляжыць вялікая адказнасць. Так малады вучоны быў пасланы выконваць урадавае заданне і трапіў у стыхію эпідэмій на Кіеўшчыне ды Жытоміршчыне.
Нарадзіўся П. Яталь у 1897 годзе ў сялянскай сям’і ва ўкраінскай вёсцы Лістападава, што непадалёк ад Златапаля (яна была то Чаркаскай, то Кіраваградскай вобласці). Вывучыўся на настаўніка. Цудоўна ведаў і выкладаў матэматыку, прадметы біялагічнага профілю, украінскую мову і літаратуру. Пэўны час працаваў дырэктарам Лістападаўскай школы (да 1930 года). А пасля, можна сказаць, лёс прывёў яго ў навуку. Скончыў аспірантуру Інстытута мікрабіялогіі і эпідэміялогіі АН Украіны. Маладому даследчыку П. Яталю было наканавана здзейсніць немагчымае, тое, што нікому яшчэ не ўдавалася.
Упершыню з невядомым захворваннем ён акурат і сустрэўся ў навуковай лабараторыі Інстытута мікрабіялогіі і эпідэміялогіі. Сюды ў кастрычніку 1937 года былі накіраваны хворыя людзі, якія працавалі з заплеснелай саломай. Міколагу Яталю даручылі зрабіць мікалагічныя пробы. У выніку аналізу ён і западозрыў прычыну захворвання ў мікраскапічным грыбе. Для пацвярджэння сваёй гіпотэзы ён правёў даследаванні на паддоследных жывёлінах — трусах. Гэты праведзены вопыт у навуцы атрымаў назву «проба па Яталю». Каб пераканацца ў дакладнасці выніку, вучоны пайшоў на смелы эксперымент: ён заразіў сябе культурай грыба і атрымаў такое ж паражэнне скуры ў перадплеччы, як і ў хворых людзей. Такім чынам стахібатрыятаксікоз быў спачатку выяўлены ў людзей, а толькі затым у ачагу эпідэміі ў хворых жывёлін. У гэтай сувязі варта згадаць знакамітага П. Блеза, які казаў, што «выпадковыя адкрыцці робяць толькі добра падрыхтаваныя людзі». Вось чаму, уласна кажучы, толькі міколаг Яталь дасягнуў поспеху. Менавіта ён, выдатна падрыхтаваны, першакласны прафесіянал-міколаг, зрабіў буйное навуковае адкрыццё і такім чынам паклаў «першы камень» у аснову вучэння пра хваробы чалавека і жывёл, якія ўзнікаюць у выніку паражэння таксінамі. Зразумела, без адкрыцця ўзбуджальніка эпідэміі, а гэта здарылася ў 1938 годзе, жывёлы гінулі б і далей, а бязвінных людзей, у першую чаргу працаўнікоў сельскай гаспадаркі, кідалі б у турмы.
Што ж выклікала масавы мор коней? Зрэшты, яны ж былі галоўнай цяглавой сілай у сельскай гаспадарцы, а аснову Чырвонай Арміі складала кавалерыя. Прычынай эпідэміі стаў атрутны мікраскапічны грыб Stachybotrys altemans, а захворванне атрымала назву «стахібатрыятаксікоз». Наяўнасць таксічнасці ў гэтага грыба раней не была выяўлена, ён лічыўся сапрафітам, гэта значыць бясшкодным, які мірна існуе ў прыродным асяродку. Грыб пад
КНІГІ ОНЛАЙН
