За родную мову й праўдзівы назоў
Ян Станкевіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 742с.
Мінск 2013
9. Niezacepnasc asoby i kwatery. Biez abwinawacannia nichto nia moza bye arystawany i zadzierzany pad starozaju.
10. Swaboda slowa, sajuzau, zborak i druku.
Kozny moza nalezyc da jakoje choca wiery. U sprawie wiery nikomu nia mohuc bye robleny pieraskody.
Nikomu nia mohuc bye robleny pierasledawanni abo jakoje niebudz abmiezannie prawob za jaho pierakananni.
11. Skasawannie kary smierci.
12. Stwarennie armii dla abarony Backabscyny moza bye jak pa samachwotnamu naboru, tak i pa ahulnaj, abawiazkawaj wajskowaj pawinnasci.
Pasla ahulnaha supakojennia na ziamli i bmacawannia Haspadarstwa, Partyja budzie damahacca skaracennia armii da minimuma i pierachodu da systemy wucerinia i bzbrojennia usiaho narodu.
13. Wychodziacy z pahladu, sto ziamla nalezyc tamu, chto na joj pracuje, Partyja dabiwajecca stwarennia bahataje i duzaje sielskaje haspadarki jak asnowy dabrabytu tisiaho bielaruskaha narodu.
Kab praudziwa razwiazac ziamielnaje pytannie, Partyja licyc, sto treba padlicyc, kolki tisiaho josc ziamli i jakoj (niwy, sienazaci, lesu, niehadziacaje dla йгаЫегіпіа i ins.), z adnaho boku, i z druhoha — kolki tisiaho josc haspadarak i й jakich miascowasciach, jakaja kolkasc ziamli patrebna na haspadarku dziela jaje istnawannia, hetkim paradkam aznacycca taja kolkasc ziamli, taja norma, katoruju kaniecna patrebna dac koznamu ziemlarobu.
14. Patrabujucym — nadzialennie pa normie darma.
15. Tym haspadarkam, sto majuc ziamli i balej za normu, ale iirablajuc abo mohuc jaje йгаЬіс asabistaju pracaju, ziamla tisia astajecca.
16. Lisnica ziamli pasla nadziehi pa normie moza bye dadziena na apryconych warunkach piers za йзіо tym miascowym haspadarkam, katoryja chocuc dastac i balej za normu, ale nie balej za tuju kolkasc, jakuju jany mohuc urabic pracaju siam’i.
Dastanaja zwys normy ziamla, pry pawialicenni rabotnikati u haspadarcy, moza pajsei й normu.
17. Ziamla й razmiery wialiksym za toj, katory moza йгаЬіс swaimi silami, pakidajecca haspadarkam tolki tady, kali jana nie patrebna dla nadziehi.
18. Haspadary, ziemli katoiych adbirajucca, mohuc pakidac za saboju tisie budouli i kolkasc ziamli da tych miez, kolki jany swajoju pracaju mobuc urabic. Usio pryrodnaje bahaccio maje bye pad rasparadzenniem Dziarzawy.
19. Kab adbudawac paruchanyja haspadarki, razwic i palepsyc istnujueyja, sialanskaja Partyja licyc kaniecna patrebnym: 1) stwarennie apryconaba orhanu specyjalistah u sielskaj haspadarcy dla syrokaje ahranamicnaje pomacy, 2) stwarennie pakaznych haspadarak, 3) razwiadziennie lepsaha nasiennia i dastaiika nasierinia z-za hranicy, razwiadziennie zawodnaje zywioty, 5) pawialicerinie haspadarskich prylad, dziela caho pawinny bye zakladzieny zawody dla wyrabu i dastawannie ulepsanych prylad z-za hranicy. Syrokija mielioratytinyja raboty. Stucnyja pahnojenni.
Patrabujucym biednym i zniscanym wajnoju — majuc dawacca: mater jaly dla adbudowy, nasiennie, a tak sama rabocaja zywiola i haspadarskija prylady, castkaju za piatu, castkaju й pazyku, tym-za, katoryja wielmi patrabujuc i biaz pomacy Haspadarstwa z zlybiady sami wysci nia mohuc — darma, na kost Haspadarstwa. Dla pierarablennia haspadarskich i zywiolnych praduktau pawinny zakladacca chwabryki i zawody.
Dziela spahadannia ziemlarobam i pawialicerinia ich dabrabytu pawinny stwaracca haspadarskija wiaskowyja i walasnyja siabryny (arcieli) dla dabyccia parawych phihori, maiatarniati, siawienak, zacak dziela ahulnaba karystannia ziemlarobau.
20. Uwiadziennie ahulnaje, abawiazkawaje darmawoje nawuki. Adukacyju koznaje dzicia dastaje й mowie swaje maci.
21. Dziela pasyrennia piers-na-piers pamiz sialanstwam technicnaje wiedy, adkryccia walasnych technicnych kursau dla lepsaha nawucennia ramiasla, katorym zajmajucca й hetaj miascowasci, pawietawych technicnych skol z addzielami pa niekalkicb specyjalnasciach i й hubierskich miastoch wysejsych technicnych skol.
Stwarennie adpawiednych siarednich i wysejsych skol, kab razwic humanitarnuju wiedu.
22. Jak u miescie, tak i й wioscy pawinna bye miedycynskaja pomac. Ustrojstwa medycynskich punktah u wioskach, adkryccio ambulatoryj, aptek, damou dla paradzich, balnic.
23. Pabudawannie municypalnych damoii, wadaprawodau, elektrycnych staneyj. Adkryccio narodnych strauniau, ргурупкай dla starych i niazdolnych da pracy.
24. Uzhadawannie kostam Haspadarstwa dziaciej biednych backou, sirot i biaschatnych dziaciej. Pawielicennie sadoti dla hramadzkaha karystannia. Pawialicerinie pacatkawych skol,
adcyniennie dziacinnych placau, jaslau.
25. U asnowie hrasawoje systemy pawinien bye patozany pryncyp pieraktadu padatkawaha ciazaru na plecy bahatych. Hrasawaja systema budujecca na prahresyuna-padachodnych padatkach.
26. Wialikija padatki na pradmiety roskasy. Minimum padatkaii abo zusim aswabadzennie ad padatkaii pradmietau syrokaha dzywannia.
27. Razwiccio zialeznadaroznaha budaunictwa.
Budoula sasejnych i palawych daroh.
Acyscennia rek dla sudachodztwa, prakapannie kanalau.
Razwiccio pastowaje sietki.
28. Kozny hramadzianin maje prawa na pracu.
Majucy swajej aposniaj metaju stwarennie systemy, dzie kozny budzie miec swajo „prawa pracy“ (h.zn. dastanie toje, sto jon sam zarabiu), Partyja dabiwajecca ustanaulennia minimuma platy za pracu (samaja miensaja suma, na katoruju mozna prazyc), ustanaulennie 8-ch hadzinnaha rabocaha dnia, skaracennie rabocaha casu na aprycona skodnych rabotach.
Aswabadzennie ciazarnych zanok ad pracy na adzin miesiac da radzin i na 1 % miesiaca pasla radzin z zachawanniem platy.
Stwarennie hihienicnych warunkad pracy.
Strachawannie ad biezrabocicy, starasci, kalectwa.
Adcyniennie Birz Pracy.
29. Kab pawialicyc narodny dabrabyt, Bielaruskaja Narodnaja Partyja (sialanskaja) licyc kaniecna patrebnym razwiccio istnujucych pramyslowych pradpryjemstwad i stwarennie nowych halin pramyslowasci, jak samym haspadarstwam, tak i prywatnaju inicyjatywaju.
Apryconuju dwahu Partyja zwarocuje na budodlu zawodad stucnych pahnojenniad i razrablennie torpu.
30. Pryznajecca podnaja swaboda handlu praduktami hramadzkaha wyrabu (wytworstwa).
31. Partyja zwarocuje dwahu na razwiccio kooperacyi, na stwarennie wyrobnych kooperatywad. Aprycony-z spahad razwicciu kooperatyzacyi handlu.
Рупмася аб сабе, а чужнікі самі аб сабе парупяцца
Да вайны „Наша ніва“ была добрай, з выдзержаным кірункам беларускай газэтаю і карысталася за гэта аіульнаю сымпатыяю. Стварыўся нават цэлы пэрыод „нашаніўскага адраджэньня" ў літаратуры, аднак ейнаю заганаю была гутарка без канца аб Беларусі як аб краі „з 5-ма нацыямі" ды што мы, беларусы, адносімся да ўсіх народаў нашага краю бесканечна добра, ня будзем ніколі нікога крыўдзіць і г.п. Помню, беларусы ў „НН“ прыглядаліся і хацелі знайсьці гэтых „5 народаў", але пры ўсім сваім стараньні знайсьці іх ніяк не маглі. Бачылі, з аднаго боку, беларусоў, з другога — ліцьвіноў, ды па мястэчках і мястох яшчэ й жыдоў. Але тае чацьвертае і пятае нацыі, палякоў і маскалёў, знайсьці было немагчыма. Той, хто ня толькі пісаў аб родным краю, але з бязьлецтва жыў у ім, калі ён земляроб, дык у вусім, прыкладам, Ашмянскім павеце, не знаходзіў ніводнага гаспадара паляка або маскаля як з-паміж сялян, так шляхты і паноў. А ашмянскі мешчанін вам бяз клопату якога расказаў бы радаслоўную ўсіх ашмянчукоў, зь якіх ніхто ня быў ні паляком, ні маскалём. I гэтак у кожным павеце і месьце. 3 нас кожны бачыў невялікую яшчэ тады лічбу сьвядомых беларусоў, вялікую масу беларусоў „тутэйшых" ды, апрача таго, розных перакінчыкаў у польскі й маскоўскі бок. 3 праўдзівых палякаў хіба можна было на пару ўгледзець у месьце прыяжджомага купца або турыстаў, што ехалі ў Беларусь на экскурсію „do pi^knej Litwy“ — як яны казалі, а з маскалёў — рэдкага ўрадніка ды маскоўскія гарнізоны па мястох.
Ведалі аб гэтым, без сумлеву, і супрацоўнікі „Нашае нівы“, ведалі і пісалі, бо велізарная большасьць думала, што нягодныя адносіны маскалёў да беларускага руху залежаць толькі ад рэжыму, усяго вінен нягоднік цар і ўрад, а няхай настане ўлада маскоўскае дэмакратыі, як усё зьменіцца, няхай яна захопіць дэмакратызм спалячаных беларускіх паноў, як яны, застаючыся рэнэгатамі, нягледзячы на сваю рэнэгацкую ненавіднасьць да ўсяго беларускага, перародзяцца і стануць так любіць нас, што нат самі паадчыняюць у сваіх дварох беларускія школы. Пры гэтакай нашаніўскай „дэмакратычнасьці" было „недэмакратычна“ не прызнаваць „народамі“ тае невялічкае групы спагадных часта на словах нам перакінчыкаў у польскі і маскоўскі бок, якія быццам сталіся палякамі, маскалямі таму, што ўзгадаваліся ў польскай ці маскоўскай культуры. Такія нашыя адносіны да аднае з формаў перакінства, не даючы нашай справе ніякае карысьці, яшчэ болей дэмаралізавалі гэных перакінчыкаў, заглушалі ў іх сумленьне, прывучалі думаць, што, нягледзячы на сваё перакінства і здраду свайму народу, яны астаюцца добрымі грамадзянамі краю. Здавалася, што час і жыцьцёвае дазнаньне павінны нас навучыць. Аднак навучылі яны, відаць, ня ўсіх, бо вось у № 2—3 здаровага наогул органа віленскага беларускага студэнцтва „Наш шлях“ у стацьці без назовы нейкі сябра М.М. уважае „нашымі заданьнямі'* ўзгадаваць людзей, якія будуць дбаць „аб шчасьці тых народаў, якія будзе абымаць крыламі нашая Маці-Беларусь“. Пэўне, вось так палякі, маскалі і жыды патрабуюць, каб беларусы рупіліся аб іхным шчасьці. Палякі і маскалі ня толькі сотні гадоў зьдзекаваліся над намі, дзержачы нас у сваім ярме, але ў апошнія гады сыстэматычна нішчаць духоўна і фізычна беларускую нацыю. Што датычыць жыдоў, дык яны: 1) не такія дурныя, каб спадзявацца, што беларусы здабудуць ім шчасьце, калі гэтыя беларусы самі сабе шчасьця дагэтуль ня могуць здабыць; 2) жыды ў адносінах да нас кіруюцца заўсёды сваімі патрэбамі, а ня нашым добрым сэрцам. Вякі цэлыя беларусы да жыдоў добра адносіліся, аднак гэтыя жыды і дагэтуль памагаюць маскалём
маскаліць, а паляком палячыць Беларусь, бо не пачулі яшчэ ў беларусох тае сілы, зь якой трэба лічыцца. Там жа, дзе гэткая сіла зьяўляецца, жыды ахвотна і салідарна з намі працуюць (прыклады: Віленскі Саюз Каапэратываў, сёлета Малебэн опэра рабінаў у Вільні за незалежную Беларусь і інш.). Дык адносіцца да ўсіх трэба добра, але рупмася аб сабе, а чужнікі самі аб сабе парупяцца.
КНІГІ ОНЛАЙН
