За родную мову й праўдзівы назоў
Ян Станкевіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 742с.
Мінск 2013
Але цяперака пачаўся прыбоі, мора было cynaKojnae і вецер упіраўся ў ваду. Зь вялікім стараньням і зь вяліі^ acьцяpoжнacы^яj я кіраваў плыт, на колькі мог, аж пакуль ня прыплыў у малую затоку.
Было там ля берагу затокі крышку плыткага месца. Я прыплыў із CBajiM плытом блізка да яго і чакаў, пакуль падьцмецца прыліў і зальле сухую зямлю. Тады із CBajiM плытом узьехаў на яе.
Я выбраў сабе месца, дзе-бы мог у бясьпечнасьці пераспаці ноч. Абставіў яго наўкола судзінамі j скрынямі і гэтак зладзіў сабе якуюсь хібарку. Узьцшоў потым на верх
нajблiжшaгa ўзгорку, каб разгледзіць востраў. Ізь вялікім смуткам я пабачыў, што быў запраўды на востраве, і, відаць, на востраве незаселеным, бо, апрача птушак і дзікіх зьвяроў, ня было нічагусенкі відаць.
Назаўтрае паплыў я ўзноў на караб. Узьлез на палубу і зрабіў сабе накшы плыт, шмат лягчэjшы за першы. На яго накратаў шмат гваздоў ірнпіых патрэбных рэчаў ізь цесельскага складу, крыху пораху, розных стрэльбаў, некалькі шратаўніцаў і дзьве судзіны набоеў і адзежы, што толькі мог 3Hajcbpi, а так сама вяроўкі, вятрылы, канаты і г.д. і некалькі пярынаў. Усё гэта бясьпечне прывёз у затоку. Гэтак я плаваў адзінанцаць дзён на караб і прывёз на CBoj востраў траха ўсё, што было на палубе. А калі-б пастаяла пагода, напэўна мог-бы прывезьці цэлы караб кавалак за кавалкам. Я меў цяперака вялікі склад усялякіх рэчаў, якія чалавек калі-колечы сабе назьбіраў. Апрача шмат якіх рншых рэчаў, я меў дзьве ці тры брытвы, ножніцы і дзесяць ці двананцаць нажоў і вілцаў.
Я знajшoў навет у вадным прыстолку малы скарб, каля трыццацёх хунтаў. Я засьміяўся, як на jix лучыў:
— Ох, грошы! На што мне яны? Адзін нож цяпер 6anej варты заўсе грошы. Ня ведаю, на што вас упатрэбіць — acrasajpecH тутака, аж на дне, як рэч, каторую ня варта ратаваць.
Але зараз прьушло мне ўдум, што, аднак, варта было-б jix захаваць. Я адарваў кавалак вятрыла, завярцеў грошы і ўзяў із сабою. Гэтак шмат год аставаліся грошы гэныя на MajiM востраве нечапаныя, ажно пакуль, напасьледак, ня прьцшоў на jix час.
Аднаго дня нахмурэла. Нягледзячы на гэта, паплыў я ізноў на CBoj караб. Але ледзь я ўзьлез на палубу, узьняўся вецер, на мору зьявіліся хвалькі, дык, пакінуўшы ўсё, я борзда ўскочыў ізноў у ваду і пераплыў на CBoj востраў. Узьнялася вялікая навальніца і бушавала ўсю ноч. Як нараніцы я зь берагу паглядзеў на мора, вачыма шукаючы караб, яго ўжэ нідзе ня было.
Разьдзел IV
Мая сяліба
Цяпер пpыjшлa пара падумаць, дзе закласьці сабе сялібу. Наўперад трэ’ было выбраць здаровае месца ізь cbBeMaj пітно) вадсу пад рукамі. Другое, трэ’ было, каб сяліба не ляжала на сонечным вару, а мела якісь прыродны прыстрэшак. Tpajpae, каб было бясьпечна ад дзікіх людзёў і зьвярат. Чацьвертае, неабходна, каб было адтуль відаць на мора, і калі-б Бог паслаў некалі караб, каб я мог вярнуціся на свабоду.
Я знajшoў лапіну роўнага месца ля высокае скалы, KaTopaj сьцяна была стацьцявая, так што з гэтага боку ніхто на мяне ня мог напасьці. У сьцяне скалы ля зямлі была дзіра, бы пячура. Я наважыў ля яе паставіць CBoj будан, а перад буданом адмерыў наўкола каля 20 ярдаў3 у дыямэтры. У гэтым паўколе я ўбіў два сьцягі таўстых камлёў, так што яны стаялі моцна, як сьцяна. Яны былі ўвышкі каля 5 з пaлoвaj ступнеў4, на канцы я jix завастрыў. Паміж гэтымі двума радамі была толькі шэсьць палцаў5 прастору.
Прастор паміж дзеравамі я заплёў таўстымі канатамі і зрабіў падпоркі збоку. Загарадзь была такая густая, што перазь яе ня мог-бы npajcbpi ані чалавек, ані зьвяро. Гэтую загарадзь я рабіў некалькі тыднеў. Дзьвяpэj да загарадзі не зрабіў, але пералазіў пры помачы драбінкі, каторую заўсёды выцягаваў за ca6oj.
У гэтую загарадку я зацягнуў усё сваё багацьце. На гэта трэ’ было вялiзapнaj працы.
3 Ярд — англіцкая мера даўжыні, роўна 91,44 цэнтымэтрам.
4 Англ. мера, 3 ступні — 1 ярду.
5 Англ. мера даўжыні, палец — цалі. Адзін ярд мае 36 палцаў.
Над зaгapaдкaj я напяў падвсуны стан, а зьверху прыкрыў яго вялікім дзягцяваным вятрылам, што прывёз із карабу. Потым, каб меці бaлej месца, я пачаў капаць у скале. Скала ня была цьвярдая, і я выглыбіў у ёj склеп, каторы назваў BapbicTaj хатаю.
Каб не забыцца, які дзень у тыдню і каторы ў месяцу, я ўбіў у зямлю вялікі кол на ўзьбярэжжу, дзе першы раз выплыў із мора. На кале выразаў гэтыя словы: „Выплыў гэтта на ўзьбярэжжу 30 верасьня 1659 г.“. Кожны дзень я рабіў новы зарэз, а кожны сёмы дзень рабіў зарэз сем разоў вялікшы. Так я значыў дні j тыдні, гэта быў Moj каляндар.
Хоць шмат рэчаў із карабу я ўратаваў і сабе нацягаў, але патрабаваў яшчэ шмат чаго: чэрні6, зелезьняка, сякеры, лапаты, голак і ценкіх нітак. Я меў ручную сякерку, але я патрабаваў бярвеньня, і трэ’ было сьсячы дзерава і наабапал яго абчасаці, каб было простае і даволі ценкае. Пасьля даўгое працы ўдалося мне напасьледак змайстраваць стол, услоны і некалькі паліцаў, каторыя я прыбіў да сьценаў. На паліцах палажыў розныя свае прылады.
Увесь гэты час я выходзіў такжа із стрэльба] на ўловы, застрэліў некалькі дзікіх птушак ды некалькі козаў і трусоў. Забіў так сама некалькі белых дзікіх катоў дзеля jix касматай скуры. Што я ні застрэліў, ад усяго хаваў сабе касмаціну (касматую скуру), ці гэта было мяса ядомае, ці не. Аднаго дня я падстрэліў у нагу казьлянё, прынёс яго дамоў, абвязаў яму ножку і даглядаў яго. За кароткі час яно асвсцілася так, што ела ў мяне з рук.
I прьцшло мне ўдум, што я мог-бы злавіць некалькі казьлянят жывых, каб гадаваць jix у загарадцы і мець jix ладнае стада, каб былі на мяса, а я ня мусіў заўсёды выходзіць наўловы, як патрабаваў еміны. Гэтак і зрабіў.
Аднаго дня, пакуль не настала дажджавая пара, я глядзеў якога мяха, у каторы-бы мог усыпаць крыху пораху. Адно)чы па буры, як пярун стрэліў недалёка ад мае скалы, я падзяліў увесь порах на некалькі меншых часткаў, схаваў яго па розных мясцох, каб прыпадкам ад маланкі або ад HKoejiHmae прычыны порахувесь ня выбухнуў. Я знajшoў мех, ayjiM было крыху ячменю, каторым кармілі кураняты. Але бацукі на карабе дабраліся да яго, і ў мяху не асталося нічагусенкі, апрача мякіны. Я высыпаў яе ля дзьвяр^ пад скалу і забыўся аб гэтым.
Настала пара дажджу, я быў некалькі тыднеў, як арыштаваны, дома; калі, напасьледак, я ізноў вьцшаў на двор, згледзіў, што ізь зямлі расьце штось зялёнае. Крыху пacьлej на вялікае сваё дзіва я пабачыў, што тут вырасла дзесяць або двананцаць каласоў збожжа — праўдзівага зялёнага англіцкага ячменю!
Я схаваў уважна гэныя каласы, пасеяў потым ізноў усе зярняты зь jix, ажно, напасьледак, дапяў таго, што даволі зьбіраў ячменю кожны год; але толькі як быў ужэ цэлыя чатыры гады на востраве, адважыўся з гэнага збожжа прыгатаваці хлеб. Ах, якім ласонікам была мне луста гэнкага запраўднага хлеба!
Але не хачу забягаці наперад. За дажджоў у чэрвіні мяне аднсцчы схапіла вялікая дрыготка, а ў наступныя дні вельмі я заняўздолеў на трасцу з палам і болям у галаве. Я быў траха да сьмерці напалоханы думкаю, што за мнсц станецца — у хваробе, калі нікагусенкі ня было, хто-б мне мог памагчы. Упяршыню адгэнуль, як я ўцёк із дому ў Еркшэру, маліўся я Богу, але думкі мае былі так памяшаныя, што я ледзь ведаў, што казаў. Гэтак было па некалькі дзён; я ня меў жаднае ежыны, а піў адну ваду; напасьледак, гаручка зьменшала j варочалася толькі кожны другі дзень. Але я быў такі нядужы, што ледзь толькі мог у дні, калі мне было добра, вьусьці на двор із стрэльбаю і ўпаляваць сабе крышку на емя.
Аднаго дня, як трасца была вялікая, што я зусім ня ўстаў з ложка, мне прысьніўся сон. Сьнілася, што сяджу вонках загарадкі, а раптам зь вялікае чорнае хмары ў харошым агнявым зьзяньню спусьціўся чалавек; як ступіў на зямлю, затрэслася тая, як пры
6 Чарніла, атрамэнту.
землятрасеньню. Потым падняў вялікі меч, што дзяржаў у руццэ, паказаў jiM на мяне і сказаў голасам страшнеішым над усё, што-колечы я калі мог-бы выказаць:
— Бачу, што нічагусенкі з усяго гэтага не патрапіла цябе дагэтуль прывесьці да каяты, дзеля гэтага цяпер памрэш!
He маіу апісаці жаху, што ахапіў маю душу пры гэта] жaxлiвaj зьяве. Але я ня меў рэлігцнага пазнаньня. Добрая навука ajцoўcкaя шчэзла за асьмі год лядашчага жыцьця плаўбіцкага і заўсёднага таварыства зь людзьмі, што былі аднолькава, як я, запсаваныя. Цяпер, як цела аслабла, пачало будзіцца сумленьне. Я прыпомнеў сабе, што сказаў мне Moj бацька, што, калі ўчыню гэны нягодны крок, ня буду меці жаднага Божага благаслаўленьня. I збрыдзіў я сам сябе і сваю запсаванасьць, і крыкнуў я:
— Божа, памажы мне, я вельмі баюся!
Гэта была мая першая запраўдная малітва за толькі год. Зараз пajшoў да скрыні, каб памачыць крышку табакі ў роме, бо я ўспомнеў, што Бразылцы ўжываюць гэтага лякарства траха ад усіх ceajix хваробаў. Там паміж CBajiMi кнігамі згледзіў я Біблію. Адчыніў яе, і першыя словы абачаныя былі: „FyKaj мяне ў часе суджэньня, а я цябе вырву, і ты будзеш мяне ўзьвялічаці". Я ўклякнуў і маліўся Богу, каб споўніў мне гэтае сваё абяцаньне, а потым выпіў ром і лёг. Ром вельмі аддаваў табакаі, піто я ледзь яго праглынуў, але борзда напітак выцяў у мазгі, і я заснуў. Я прачхнуўся ажно тады, як мне паводле сонца здалося, што ўжэ тры гадзіне адпалудня, — на’т бaлej, дагэтуль думаю, што я спаў увесь наступны дзень і ўсю ноч, а потым яшчэ ажно да трох гадзінаў адпалудня, бо выявілася потым, што я ў CBajiM ліку абмыліўся на пару і ніколі ня мог далічыцца як.
Прачхнуўшыся, я чуўся надзвыча]не асьвежаным, шустрым і вясёлым; я быў і дужшы, як ране], і меў вялікую ахвоту да яды, і трасца назаўтрае не вярнулася. Я ачуняў, але ўсяе свае сілы не нажыў на’т за некалькі тыднеў. Я часта чытаў Біблію, маліўся j раздумаваў Слова Божае. Захаваў сабе гэтае прызвычаеньне, а з часам дajшoў да таго, што зусім верыў у Божае міласэрдзе і пазнаў, што Бог мне дараваў усе мае грахі.
Увосень я зьдзівіўся з павялічэньня свае радзімы; я засуміўся, што прапала адна з Majix котак, але не даведаўся аб ёj нічога, ажно аднаго дня, на маё дзіва, яна вярнулася дамоў із трыма кацянятамі. Я злавіў папуганё і навучыў яго гаманіць, было прыемна, як пачуеш jiHinbi голас, апрача CBajro.
У гэтую пару я навучыўся плесьці кошык зь гібкіх галінак дзярэўя, з каторых рэзаў сабе кольле, і борзда ў raTaj рабоце дасканальна навытырыўся. Наплёў jix вялікае мноства розных увелькі, а яны мне вельмі гадзіліся. Знajшoў і гліну, з KaTopaj мог ляпіць гаршкі j жбаны. Па шматякіх няўдачах удалося вылепіці некалькі, я выпaлiўjixy вагні, і яны былі цьвярдыя j гладкія; у jix дзяржалася вада, і я варыў на агні сабе ў jix істраву.
КНІГІ ОНЛАЙН
