За родную мову й праўдзівы назоў
Ян Станкевіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 742с.
Мінск 2013
Гэтак мы выехалі на добрых конех ізь Лісабону, запасшыся добрым аружжам. Нас быў цэлы адзьдзел, і быў мне зроблены гонар, што я, як HajcTapnibi, быў назначаны яго камандзерам.
Прыехаўшы ў Мадрыд, мы хацелі там пабыць якісь час, каб паглядзець на каралеўскі двор і што jinmae цiкaўнejшae, бо Гішпануі мы ня зналі. Але надыходзіла зіма, і трэба нам было адтуль сьпяшацца. Пакінулі Мадрыд у палове кастрычніка. Прыехаўшы да граніцы Наварры, мы былі ўстрывожаны весьця], што на францускім баку гораў нajшлo гэтулькі сьнегу, што многія падарожнікі мусілі вярнуцца ў Пампэлюну; даехаўшы да Пампэлюны, мы пабачылі, што гэта праўда. Я, прызвычаены да гарачага клімату j краёў, дзе ледзь крыху адзяваўся, ня мог цярпець зімы і врістрага ветру, што веяў ізь Пірэнэеў, і баяўся, каб не адмерзьлі палцы на руках і нагах.
Бедны Пятніца ўвесь зжахнуўся, як абачыў упяршыню горы, пакрытыя сьнегам, і пачуў зіму, чаго ніколі ня відзеў і ня чуў. Пакуль мы былі ў Пампэлюне, ішоў заўсёды вялікі сьнег, казалі, што зіма без пары прыходзе. Дарогі, panej ужэ ладне папсаваныя, сталіся цяпер зусім непраходнымі; было небясьпечне, што нас замяце жывымі на кожным кроку.
Як мы былі ў Пампэлюне ўжэ дваццаць дзён і відзелі, што ўсё мерзьне, а нямаш надзфі на паляпшэньне (гэта была ь^маразянфшая зіма, якую хто калі ў Эўропе помнеў), я прапанаваў павярнуць у бок да Фонтарабуі і адтуль плысьці ў Бордо; гэта былаб блізкая дарога. Але ў гэты час да нас даведаліся чатыры Французы, каторых зьдзержылі сьнягі на францускім баку праходу, як нас на гішпанскім, і каторыя там знajшлi правадыра, што jix правёў атумекамі па HH3Bbi4ajHbix дарогах ізь Лянгедоку. Яны казалі, што ня мелі вялікіх перашкодаў, а дзе лучылі на сьнег, дык быў ён даволі ўмерзлы, каб выдзержаць коньнікаў. Мы як га паслалі па гэнага правадыра, каторы зьбіраўся вярнуцца ў сваю бацькаўшчыну, і нанялі яго, каб нас перавёў пераз горы Taj-жа дарогаю. Ён згадзіўся на гэта з умоваю, што будзем даволі ўзброеныя, каб маглі бараніцца ад дзікіх зьвяроў; ён казаў, што ў гэтыя мяцеліцы прыходзяць часта з гораў ваўкі, злыя дзеля нястачы еміны. Мы сказалі яму, што мы даволі прыгатаваныя да сустрэчы з тако-
вымі стварэньнямі, калі ён патрапе забясьпечыць нас ад ваўкоў двуногіх. Ён супакоіў нас, што нямашака гэткае небясьпечнасьці на дарозе, кудо] паедзем. Дык мы згадзіліся ехаці за рм, як і двананцацёх рншых спадароў із слугамі, каторыя ўжэ прабавалі перабрацца пераз горы і мусілі вярнуціся ў Пампэлюну.
Дык ладне пaвялiчaнaj таўпою 15 лістападу выехалі мы ў дарогу; спачатку ехалі каля дваццацёх мілеў назад у кірунку да Мадрыду. Павадыр закіраваўся дaлej улева і прыблізіўся да гораў Дншаю дарогаю. Хоць горы j бяздоньні страшныя былі, але ён рабіў гэтулькі аб’ездаў і вёў нас гэтулькімі атумекамі, што мы не агледзіліся, як узьехалі на вярхі гораў, і сьнег нам ня надта дадзяваў. Хоць ізь вялікае далячыні, паказаў ён нам неўспадзеўкі прынадныя j ypaджajныя Kpaji Лянгедоку j Гасконыпчыны ўсе ў зяленіве j цьвеце. Але аставалася яшчэ нам ладне дарогі.
Разьдзел II
Пятніца вуча медзьвядзя скакаці
Мы зьяжджалі цяперака з гораў на францускім баку праходу. Было каля дзьвёх гадзінаў па заходзе сонца; наш павадыр паехаў крыху наперад і шчэз нам із вачоў, калі раптам із гушчару выскачылі тры агідныя ваўкі. Два зь jix кінуліся на павадыра. Адзін скочыў да ягонага каня, а другі так рынуўся на чалавека, што Toj не пасьпеў выцягнуць леварвэра. Пачуўшы ягоны крык і гуканьне помачы, прасіў я Пятніцу, каб борзда паехаў і паглядзеў, што дзеецца. Як адно Пятніца ўгледзіў павадыра, пачаў крычэць так сама голасна, як ён: „О, спадару! О, спадару!" Але, будучы адважным дзяцюком, ён ехаў проста да няпгчаснага і стрэліў із CBajro леварвэра ваўку ў галаву. Відзячы гэта, другі воўк, што напаў на каня, пусьціў таго і ўцёк.
Усё гэта спалохала-б і сьмял^шага за мяне чалавека; а наш груд падарожнікаў запраўды зжахнуўся, як па выстрале Пятніцавым пачулі мы наабапал дарогі страшнае выцьцё ваўкоў. Наш бедны павадыр быў сур’ёзна ранены; злое зьвяро ўкусіла яго двсучы, адзін раз у плячо, а другі пад каленам. Як Пятніца сьпяшаўся яго бараніць, ён валіўся далоў із каня. Як толькі мы выехалі з гушчару, дзе не маглі разгледзіцца, пабачылі толькі, у HKoj небясьпечнасьці былі.
Але ніколі ня было бітвы, ведзешц так, як было ходаньне паміж Пятнііед і медзьвядзём, што зьявіўся па сьлядох ваўкоў. Мядзьведзь ё цяжкім непавараткім зьвяром і ня можа так бегчы, як воўк, каторы ёсьць лёгкі j вёрткі. Людзі ня бываюць ягона] здабыча], дык на jix звыча]на ён не нападае, хіба вельмі выгаладніўшыся. Калі пакінеце яго ў супакою, пакіне ён і вас. Але трэба быці да яго вельмі ветлым і ўступіць яму, бо ён вялікі пан. Ня іступіць із дарогі ані кроку, што хочаш рабі. Калі ба]іцеся медзьвядзя, запраўды раю вам, каб абмінулі яго і jшлi дaлej; бо калі задзержыцеся j паглядзіце на яго, уважае гэта за вызаў, а калі пусьціце ў яго хоць гaлiнкaj увелькі з ваш палец, ён ліча сябе зьняважаным і кіне ўсё, абы толькі на вас памсьціцца; не адстане ад вас датуль, пакуль CBajro не дапне.
Пятніца памагаў павадыру зьлезьці з каня, бо бедны быў паранены j напалоханы, як неўспадзеўкі мы згледзілі выходзячага зь лесу медзьвядзя. Ен быў вялізарны; наівялікшы, якога я калі відзеў.
— Го-го-го! — крыкнуў Пятніца, паказуючы на яго. — Спадару! Дазвольце мне прывітацца зь jiM; пасьмяшыць усіх.
Зьдзівіла мяне, што Moj слуга так цешыўся.
— Дуранчык ты, — сказаў я. — Ён-жа цябе зьесьць.
— Зьесьць мяне? Зьесьць мяне? — паўтараў Пятніца. — Я зьем яго! Астанцеся тут усе, я пакажу вам дзівосы.
Ён сеў на зямлю, разуў як га боты і абуў пару ценкіх чаравікаў, што меў у кішані. Потым даў падзяржаць каня MajMy англіцкаму плаўбіту і борзда, як вецер, адбегся із CBaej cтpэльбaj.
Мядзьведзь ішоў памалу, ня выказуючы ахвоты зь кім-колечы ходацца. Пятніца падьцшоў даволі блізка да яго і крыкнуў:
— Taj, raj, я хачу гаманіці з табою!
Мядзьведзь на яго навет не зьвярнуў увагі, ажно Пятніца падняў камень і, пусьціўшы ў медзьвядзя, лучыў яму ў галаву. He забалела ад гэтага яму бaлej, як калі-б ён выцяўся аб сьцяну, але мядзьведзь уважаў гэта за зьнявагу і, абярнуўшыся, пусьціўся за Пятнігед вельмі даўгімі сігнямі (крокамі), так што конь мусіў-бы даволі борзда-бегчы, каб не астацца ад яго. Пятніца ўцякаў у наш бок, як-бы хочучы знадсьці тут абарону. Мы ўсе прыгатаваліся да выстралу, хоць я шчыра на яго злаваў, што медзьвядзя вядзе назад да нас, асабліва як Toj ішоў сьпярша сабе супаксуне зусім у jiHinbi бок.
Неўспадзеўкі Пятніца падаўся ў бок ад нас і ўмела ўзьлез на таўсты дуб, пакінуўшы стрэльбу на зямлі. Мядзьведзь борзда дабег да дзерава; мы ехалі недалёка ад яго; мядзьведзь панюхаў стрэльбу, але пакінуў яе і палез, як кот, на дзерава, хоць быў вельмі цяжкі j непавараткі.
Як мы даехалі да дзерава, стаяў Пятніца на канцы таўстога сука, а мядзьведзь быў на поў дарогі ад яго. Як толькі мядзьведзь далез да месца, дзе сук быў слабшы, Пятніца крыкнуў:
— Taj, цяпер пабачыце, як я навучу медзьвядзя скакаць, — і пачаў падскокаваць і трэсьці суком. Мядзьведзь стаў хістацца j задзержаваўся лапамі, азіраючыся, як-бы думаў, як вярнуцца назад. Мы запраўды сьміяліся шчыра. Але Пятніца яшчэ толькі пачынаў свае „дзівосы". Ен ізноў сьцішыўся і гукнуў да медзьвядзя:
— Ня поідзеш дaлej? Па]дзі, калі ласка, дaлej!
А мядзьведзь быццам разумеў і ступіў наперад. Тады Пятніца пачаў ізноў скакаць, і мядзьведзь ізноў задзержыўся. Мы думалі, піто цяпер адпаведная часіна, і крыкнулі Пятніцу, каб стаяў ціха, бо страляем у медзьвядзя, але ён закрычэў: „0, калі ласка! Калі ласка, не cтpaляjцe! Я сам потым стрэлю", — так горача, што мы зьдзержыліся.
Пятніца скакаў толькі, а мядзьведзь пазіраў так дурна, што мы аж за бакі хапаліся, хоць не патрапілі сабе прадставіць, што станецца дaлej і які будзе канец. Мы думалі сьпярша, што хоча медзьвядзя стрэсьці, але мядзьведзь на гэта вельмі хітры. Ён ня]шоў так далёка, каб мог быці ськінены, і дзяржаўся моцна шырокімі лапамі. Пятніца, пабачыўшы, што медзьвядзя дaлej не завядзе, сказаў:
— Ну, ну, ня jдзeш ты дaлej, najfly я; ты ня jfl3em да мяне, дык па]ду я да цябе, — паішоў ажно на канец галіны, дзе тая загнулася пад яго цяжарам, і спушчаўся памалу далоў, аж пакуль ня быў так блізка да зямлі, што мог лёгка заскочыць; бег тады як га па стрэльбу.
Мядзьведзь, пабачыўшы, што непрыяцель ягоны шчэз, вярнуўся зь месца, дзе стаяў, да тaўcы^ejшaj часьці галіны. Рабіў гэта вельмі асьцярожне, азіраючыся пры кожным кроку, аж пакуль не дajшoў да камля дзерава; злазіў і дaлej усё задам па камлі, прыдзержуючыся лапамі і вельмі памалу перастаўляючы адну нагу за aflHaj. Цяпер прьдшла часіна Пятніцу; napeej, чымся мог мядзьведзь паставіць заднюю нагу на зямлі, ён падыўшоў, прылажыў рульку стрэльбы зьвяраці да вуха і застрэліў яго. Тады абярнуўся да нас і зарагатаў.
— Гэтак забіваем медзьвядзі ў нас, — казаў, — не із стрэльбы, але даўгімі стрэламі.
Гэта была нам вялікая забава; але мы былі ў пустыні, наш павадыр быў цяжка ранены. Мы мелі траха тры мілі дарогі перад ca6oj, а ў вушох нам гучэла выцьцё ваўкоў. Дык сьпяшаліся адтуль і не парупіліся навет аб скуры медзьвядзя, каторую варта было захаваць. Прыблізна за гадзіну прыехалі мы да месца, дзе мелі пераначаваць. Людзі былі ў
вялікім страху і ўсе ўзброеныя. Здаецца, што ў мінулую ноч пры]шлі ваўкі і некалькі медзьвядзёў у вёску і так перапалохалі людзёў, што мужчыны сягодня вартавалі ўдзень і ўночы.
Назаўтрае было нашаму павадыру так нягодна, ад падражненьня ранаў шлункі9 яго так абцяклі, што ён ня мог ехаці дaлej. Мы былі прымушаны пакінуць яго ў сяле і ўзяць сабе новага павадыра, каторы нас прывёў у Тулюзу, дзе мы зна]шлі цёплы клімат і ўpaджajны пазорны Kpaj —бязь сьнегу, без ваўкоў і без чаго-колечы падобнага. Як мы ў Тулюзе апавядалі аб здарэньню ў гарах, сказалі нам людзі, што гэта нічога надзвыча.)нага ўзімку ў вялікіх лясох, ля ісподу гораў, калі ёсьць бaлej сьнегу. Выпытаваліся нас доўга, якога мы мелі павадыра, што адважыўся нас весьці тудо) у маразяную пару, і дзівіліся, што мы ўсе ня зьгінулі. Калі я ўспомнеў стада каля трыста ваўкоў, што вылі каля нас і адчынялі ляпы, каб нас зжэрці, а мы ня мелі чым бараніцца, я чуў, што ніколі не захачу ехаці пераз гэныя горы. На’т, думаю, што цяперака так сама вaлej плыў-бы тысяча міляў па мору, і калі-б мяне мела напэўна сустрэці што тыдзень бура.
КНІГІ ОНЛАЙН
