КНІГІ ОНЛАЙН

За родную мову й праўдзівы назоў

Ян Станкевіч

Выдавец: Інбелкульт

Памер: 742с.

Мінск 2013

251.47 МБ

Дapoгaj праз Францыю ня сталася нічога надзвьг^нага. Мы прыехалі ў Парыж, a стуль у Кале, і я бясьпечне 14 студня прыплыў у Довэр. Д арога з Мадрыду трывала тры месяцы.
Разьдзел III
Я ізноў рвуся ў падарожжа
Ледзь я прадаў сваю плянтацу ў Бразылі і дастаў за яе грошы, ледзь вярнуўся ў Англію, дзе хацеў асесьці на астатак CBajro жыцьця, як ізноў стаў пачуваць несупакоў але ведаючы, што гэтае пачуцьцё неразумнае, наважыў ходацца проці яго, што мне на якісь час удалося. Я ўпарадчыў свае еправы, пры гэтым галоўным вучыцелям і naTajHbiM pajpaM MajiM была мая добрая старая ўдава, каторая, з удзячнасьці за грошы, што я 6j паслаў, жаднае стараньне для мяне ня лічыла вялікім. Я быў зусім супаксцны што да бясьпечнасьці Majix дарагіх рэчаў, каторыя 6j даў на схоўку, і быў запраўды ад пачатку ажно дагэтуль шчасьлівы, што гэтая дабрародная жанчына такая беззаганна пасьцівая. Гэта яна была, KaTopaj nepinaj удалося суняць маю несупаксуную тугу.
У наступных гадох я 3Hajmoy двух хлапцоў, сіротаў па CBajiM брату, і ўзгадаваў jix; аднаму, што пасьля меў собскую гаспадарку, я даў адпаведную асьвету; другога, што быў кемны, адважны j прадпрыемлівы дзяцюк, паслаў на мора. Я ажаніўся такжа і меў трох дзяце). Пакуль жыла мая жонка, пакінула зусім мяне мая несупаксуная туга. Я купіў малую гаспадарку ў Бэдфордшэры, KaTopaj так захапіўся j заняўся, што мне напару здавалася, калі рабіў я пляны на яе паляпшэньне, што мне вярнуўся cynaKoj і шчасьце Majro пустога вострава. Мая любая жана была мне апораю j асяродкам усіх Majix плянаў; яе розуму ўдалося супако]іць і весьці Moj несупаксуны дух балеу чымся гэта патрапілі зрабіць сьлёзы матчыны, рады ajuoBbi, умовы Majix старшых прыяцелеў і ўвесь Moj розум разам. Я быў шчасьлівы, пакуль яе слухаў. Але гора! Па сямёх гадох Бог яе забраў.
Па яе сьмерці я чуўся чыста апуіпчаным і разьбітым на сьвеце. Ня відзеў у jiM радасьці. Я чуўся такім чужніком, як калі ўпяршыню прыехаў у Бразылю, і так апушчаным, як спачатку на CBajiM востраве. Ня ведаў я, што маю думаць і што чыніць. Пакінула мяне мая разумная парадніца; я быў як караб бяз стырніка, гнаны ветрам. A цяперака вярнулася з naflBojHaj ciлaj да мяне мая старая несупаксцная туга. Усе мае думкі лёталі ізноў далёка, мая галава была поўная плянаў аб чyжaкpajныx прылуках, a ўсе прыемныя заняткі ў Ma6j гаспадарцы, гароды, сады, сво]ская жывёла і мая сям’я,
9 Часьці цела.
што paHej чыста мяне захапілі, ня былі цяпер нічым, ня цешыўся я зь jix, як ня цешыцца глухі з музыкі а ня маючы смаку з ласонікаў. Я пакінуў сваю гаспадарку і cBoj дом і паехаў у Лёндон.
Але ня стала мне там лягчэj. Нічога мне не падабалася, ня маючы нічога рабіць, я туляўся зь месца на месца, як дармаед, непатрэбны божы стварэнец, аб каторым рэшта людзёў можа сказаць, што jiM усё роўна, жывы ён ці ўмерлы. Ад гэтага мне было нajцяжэj, і я часта казаў сам сабе, што мне шмат ляп^ было тады, калі зрабеньне дошкі заняло мне дваццаць шэсьць дзён.
Зараз пасьля таго вярнуўся дамоў сыновец, што я выправіў на мора, каторы быў цяперака капітанам карабу. Ён сказаў мне, што некалькі знаёмых купцоў ягоных запрапанавала яму, каб як прыватны прадпрыемца выехаў заjix у Хіну і па дарозе затрымаўся ў Бразылі.
— А цяпер, дзядзька, — гукаў ён, — калі хочаце ехаці за MHoj, папрабую з Вашэцям даведацца да вапіэцявага старога вострава, бо, мусіць, Ваша цікавісься, як там усім жывецца.
Лёгка сабе прадставіць, што я доўга ня думаў. Цяпер, па сьмерці мае жонкі, нікому ня было да мяне дзела, каб хто рупіўся аб тым, што я раблю, апрача мае старое прыяцелкі ўдавы, каторая мяне горача прасіла, каб я шанаваў сваю старасьць, што гэта дзяцінства пушчацца без патрэбы ў небясьпечнае даўгое падарожжа, а наўперад, каб падумаў, што маю дзеці. Але гэта не памагло. Я меў такую непераможную тугу па падарожнічаньню, што мне здавалася, быццам ізграшыў-бы Празора, калі-б хацеў астацца дома; як я сказаў гэта cвaёj прыяцелцы, перастала яна за мно) спрачацца і памагала зьбірацца ў дарогу. Я ўпарадчыў свае сям^ныя справы і ўстанавіў дагляднікаў свае маемасьці j узгадаваньня CBajix трох дзеці. Гэтых пакінуў у ўдавы, каторая мела даглядаць jix узгадаваньня. Падараваў ёj і даволі грошы на пражыцьцё як надгароду за ejHbia стараньні. Яна гэтага ў пoўнaj меры заслужыла, бо навет маці не магла-б ляпej рупіцца аб ceajiM дзіцяці і ляпej яго не разумела-б. Жыла яна ажно да Majro павароту дамоў, а я жыў так сама так доўга, што мог ёj падзякаваць.
Разьдзел IV
Давядаюся на востраў
Moj сыновец прыгатаваўся выплыць у пачатку студня 1695 г. Дык я ўзьцшоў ізь Пятніцам на палубу 8 студня з ладным накратам усялякага тавару, каб завезьці cвaёj калёні на востраве. Была тут розная вопратка j матар’ял на вопратку дальшую, вялікае мноства хатніх прыладаў, гаршкоў, мядніцаў, некалькі пасьцелеў ізь пярынамі, сто стрэльбаў, леварвэраў і jiHniara аружжа із запасам пораху, шроту j кулеў на некалькі год. Я вёз із сабою і двух цесьлеў, каваля, катляра, што быў такжа машынным MajcrpaM, і краўца, напасьледак, узяў некалькі сьвіньнеў і дзьве каровы зь цялятамі.
У нашым падарожжу было мала здарэньнеў, апрача таго, што мы згледзілі, як гарэў адзін караб і маглі ўратаваць ізь яго некалькі людзёў, такжа згледзілі jiHmbi караб, што ледзь дзяржаўся на вадзе, так ён быў разьбіты. На палубе яго былі некалькі чалавекаў, гінучых з голаду, паміж jiMi малады Францішканін, што потым навярнуў на веру некалькі дзікуноў, каторых я перад сяма або васьма гадамі пакінуў на востраве.
Мы былі цяперака на 19° 32’ паўночнае шырыні. Плавалі якісь час паміж астравамі малога архіпэлягу (бо ня было знаку, па якім я мог-бы пазнаць CBoj востраў здалеку), ажно, напасьледак, 10 красавіка 1695 г. задзержыліся мы ля калішняе мае сялібы. Запусьцілі мы котву з карабу бясьпечне так, што караб стаў бокам проці мае затокі, зараз я
гукнуў Пятніцу і папытаўся ў яго, ці ведае ён, дзе мы. Ён часінку разглядаўся, а потым, пляснуўшы рукамі, крыкнуў:
— О але, тут! 0 але, тут! — і пачаў скакаць і падскакваць, як шалёны. Я мусіў яго ўдзержаваць, каб ня скочыў у мора. Але за часінку нябога выглядаў вельмі зьнемарашчаным, і буіныя сьлёзы каціліся яму па твары.
— Што тэ, Пятніца? — пытаўся я. — Барсься, што ня зг^дзеш тут cBajro ajpa?
— 0 не, не, — закруціў гaлaвoj, — не пабачу яго бaлej; даўно ўмер, вельмі стары быў.
Mary з радасыод сказаць, што Пятніца мыліўся, бо стары дзікун жыў дагэтуль і быў здаровы. Кожны, хоць-бы і HajMapaej наперад пастанавіў, што так ня ўчыніць, заліваўся-бы сьлізьмі, відзячы першыя выбухі радасьці беднага дзяцюка. Абьцмаў бацьку, цалаваў яго, падьцмаў на руццэ, клаўся ля яго, гладзіў яму назе і цалаваў jix. Потым стаяў і глядзеў на яго, як-бы на зацны абраз, прынамся чэцьверць гадзіны; а назаўтрае вадзіў яго за руку, бы гэта была якаясь спадарыня, адбягаўся кожную часіну да лодкі, каб адтуль штось ajny прынясьці — сухар або дроб цукру. Калі-б паміж хрысьцянмі ў Haniaj часьці сьвету была такая дзяціная любоў да бацькоў, ня трэ было-б чацьвертага прыказаньня.
Я доўга гукаў із ceajiMi наступнікамі, Гішпанцамі, і выслухаў цэлую гісторыю jixHHra жыцьця адгэнуль, як я пакінуў востраў. Апавядалі мне аб плаўбітох, што былі збунтаваліся, каторых я пакінуў так сама на востраве; як яны крыўдзілі бедных Гішпанцаў, як ізь jiMi пагадзіліся і ўзноў павадзіліся, злучыліся j падзяліліся, і як, напасьледак, Гішпанцы дзеля самаабароны былі прымушаны ўжыць проці jix сілы, як разбсунікі, напасьледак, паддаліся, і як пасьціве j ласкаве Гіпіпанцы зь jiMi абьцшліся, як караібскія дзікуны некалькі разоў прыплылі да вострава, але былі адбітыя, як із вострава зрабілі напад на контынэнце і павялі сабе адзінанцацёх мужчынаў і пяцёх жанок у палон, мужчынаў у няволю, а жанок за жонаў, так што цяперака бегае па востраве каля дваццацёх малых дзеці.
Былі мы на востраве дваццаць дзён, я пакінуў jiM там багатыя запасы j работнікаў, каторых прывёз із сабою. Абяцаўшы, што пашлю jiM із Бразылі якую сво)скую жывёлу ды жанок, жадаючым ажаніцца, я разьвітаўся апошні раз із востравам і паплыў.
Цяпер я мушу сказаць аб адным вельмі смутным здарэньню. Ледзь мы на тры дні адплылі ад вострава на дарозе ў Бразылю, як нас абкружыла мноства лодак ізь дзікунамі. Мы стараліся не задзірацца зь jiMi і хацелі страляць адно дзеля самаабароны, але яны падплылі так блізка да заду карабу, што я могjix добра пазнаць. Былі тут некаторыя з Majix старых „прыяцелеў", страшных людаедаў, з каторымі я калісь ходаўся на востраве. Я загадаў CBajiM людзём, каб схаваліся, і меў прыгатаваныя гарматы. Дзеля таго што мы не маглі даведацца, чаго яны хочуць, я сказаў Пятніцу, каб ён пajшoў на палубу і пагаманіў ізь jiMi ў jixHflj мове. Ня ведаю, ці зразумелі яны яго, але як толькі да jix крыкнуў, павярнулася да яго голымі плячыма ў нajблiжшaj лодцы шасьцёх чалавекаў. Мы не даведаліся, ці гэта было грэбаваньне, ці вызаў, але Пятніца як га крыкнуў, што яны гатуюцца страляць. Ледзь ён прагукаў, выстралілі дзікуны каля трыста стрэлаў і, на нявыказаны Moj жаль, забілі Пятніцу. Нікога jiHmara ня было на палубе.
Я як га загадаў набіць пяць гарматаў шротам, а чатыры кулямі і выстраліў проці jix цэлaj старано) гарматаў, што яны ў жыцьці ня чулі ніколі гэткае пальбы. Зь яко]-бы paдacьцяj moj бедны верны Пятніца паперакуляў jixHia лодкі і ўтапіў-бы кожнага зь jix. Яны ўцякалі так борзда, што за некалькі часінаў ня было відаць ані воднае лодкі.
Бедны пасьцівы Пятніца! Пахавалі мы яго ў дамавіне, каторую спусьцілі ў мора з yc6j MambiMaj c.iaBaj, на апошняе разьвітаньне я загадаў даць адзінанцаць выстралаў із гарматаў. Гэтак я разьвітаўся зь Пятніцам, з HajBHpHejnibiM, Hajyfl3H4HejmbiM, нajпacьцiўшым і і^аддандшым слуго], якога калі хто меў.
Разьдзел V
Новыя няудачы
Мы прыплылі ў Бразылю бяз далыііых няшчасьцеў; калі я споўніў абяцаньне, дадзенае мaёj калёні, што jiM пашлю людзёў і жывёлу, мы адплылі адтуль.
Управіўшыся зусім чыста з востравам, я ськіраваў свае думкі да Усходняе Індьці j Хіны, куды плыў караб сыноўцаў. Шчасьлівы я быў-бы, калі-б супакодўся адведзінамі вострава і, сеўшы ў Бразылі на караб, вярнуўся ў Англію. Мне так трэ’ было ехаці ў Усходнюю Індыю, як калі-б чалавек, маючы поўную свабоду, ішоў да загадчыка KaTapraj у HbrorejT10 і прасіўся, каб яго зачынілі j марылі голадам. Або калі-б я астаўся на востраве і арганізаваў на jiM брытанскую калёню, пад брытанска] уладаю, я зрабіў-бы, як разумны чалавек. Але я ўрадзіўся, каб самахоць кідацца ў няшчасьці; было мне ўсё роўна, ці маю якую патрэбу ў Усходня] Індьці, ці не; я сеў на караб дзеля падарожжа, дык і падарожнічаў.