За родную мову й праўдзівы назоў
Ян Станкевіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 742с.
Мінск 2013
Я стаяў якісь час задумаўшыся, потым пусьціўся дамоў, узяў драбінку, прыставіў яе да стоцьнага боку ўзгорку, пад каторым была мая сяліба, і выцягаваў драбінку за ca6oj ад краю да краю скалы, аж пакуль узьлез на верх узгорку. Тут я лёг на зямлю, узяў cboj' далеказор і пачаў разглядацца ў кірунку, дзе абачыў агонь.
Каля агню сядзела ня MeHej дзесяцёх голых дзікуноў, яны ня грэліся, бо было вельмі горача, але, мусіць, гатавалі сабе агідную ежу зь людзёў, што прыцягнулі із ca6oj, я ня мог пазнаць, жывых ці мертвых. На беразе былі дзьве выдаўбаныя лодкі.
Зараз настаў прыліў, і вада ськіравалася на заход; тады дзікуны ўскочылі ў лодкі і паплылі борзда адтуль.
Як яны былі ўжэ даволі далёка, я пабег да берагу, дзе пабачыў страшны абраз. Месца было ў крыві, ляжалі параськіданыя косьці j астачы мяса зь людзкіх целаў. Я вельмі спалохаўся, некалькі наступных месяцаў пaдвojiў сваю асьцярожнасьць і кожны дзень сачыў далеказорам, баючыся, што да Majro боку вострава прыплыве яшчэ бaлej чаўноў.
Напасьледак, адно]чы нараніцы згледзіў я ў затоццы каля пяцёх чаўноў, але дзікуноў yjix ня было відаць, яны, мусіць, вьцшлі на бераг. Я ўзьлез, як сьпярша, на верхузгорку і, лёгшы ніцма, абачыў з noMa4aj далеказору каля трыццацёх дзікуноў ля раскладзенага
агню і прыгатаванае яды; яны скакалі ўсе каля полымя з барбарскімі рухамі.
Гэтак гледзячы, я абачыў, як выцягнулі двух чалавекаў з чаўна і гатаваліся jix забіці. Аднаго як га павалілі, а два ці тры зь jix пачалі яго зараз патрышыць. Другая жэртва стаяла пакуль што збоку, пакуль ня прьцшоў яе чарод. Відзячы гэта, ён пусьціўся ўцекі, бег вельмі борзда ўдоўж пяску — проста да мае сялібы.
Прызнаюся, што я вельмі спалохаўся, думаў, што яны ўсе пусьцяцца за jiM. Але ўсёж такі я астаўся на CBajiM месцу і відзеў, што за jiM пабеглі ўсяго тры чалавекі; я відзеў, што ўцякаючы быў далёка ад jix, і падумаў, што калі-б ён мог бегчы гэтак прынамся паўгадзіны, дык уцёк-бы. Дабегшы да ракі, уцякаючы дзікун кінуўся ў ваду; два зь ягоных перасьледавальнікаў умелі плаваць, але Tpajpi ня ўмеў і астаўся за рако). Прыішло мне ўдум, што мяне, відавочна, назначыў Празор да абароны жыцьця гэтага беднага стварэнца. Дык я пабег далоў да ракі.
Як толькі мяне першы дзікун згледзіў, спыніўся спалоханы, гледзячы то на мяне, то назад на CBajix непрыяцелеў. Я ківаў яму, каб ён бег дaлej, і, кінуўшыся проці першага перасьледавальніка, паваліў яго, выцяўшы стрэльбаю ў галаву. Другі хацеў выстраліць страло) із луку, але я стрэліў у яго із стрэльбы, і ён паваліўся мертвы.
Бедны дзікі ўцякач ледзь ня здурэў із страху, відзячы, як я расправіўся зь ягонымі непрыяцельмі. Я кіўнуў яму, каб прыступіў да мяне і ўсьміхаўся да яго ласкаве, ажно, напасьледак, ён падьцшоў да мяне і, стаўшы наўкаленкі, пацалаваў зямлю. Потым нахінуў галаву і ўзяўшы ў рукі маю нагу палажыў яе далікатна сабе на галаву. Гэта, відаць, быў знак прысягі, што будзе мне заўсёды нявольнікам.
Дзікун, каторага я адно ашалапуціў, цяперака сеў і пачаў разглядацца; відзячы гэта, Moj дзікун, бо гэтак яго мушу цяпер зваці, паказаў мне, каб яму даў свод меч. Ледзь яго дастаў, бег да CBajro непрыяцеля і адным вытням сьсек яму галаву. Дaлej мне паказаў, што хоча абодва трупы закапаць, каб ня згледзілі рншыя дзікуны, калі-б сюды прьршлі. Ен узяўся як га за работу і за часіну выкапаў рукамі яму ў пяску і пахаваў jix. Потым узяў я яго адтуль, аднак не ў сваю сялібу, але ў вадзін із Majix далёкіх сховаў, даў яму хлеба, жбанок вады і пучок разынкаў, дaлej паказаў яму на крыху саломы і даў накрыціся. Ен лёг і як га цьвёрда заснуў.
Гэта быў вельмі харошы дзяцюк, дужы, крэпкі, складны і мернага росту; ён выглядаў на 26 год. Ягоны твар быў добры, а ня дзікі, і было ў jiM штось вельмі мужнае. Рысы твару былі мяккія, падобныя да эўрап^скіх, асабліва як усьміхаўся. Валасы меў даўгія j чорныя, але не кучаравыя, лоб шырокі j высокі, вочы вялікія j агністыя; скура ягоная была цёмна-аліўкавага колеру, але ня чорная і ня так да жаўціні загарэлая, як скура Бразылцаў і jinniwx тубылцаў. Твар быў круглы, нос ценкі, а ня шырокі, як у Афрыканцаў. Меў ён харошыя, ценкія вусны, а зубы белыя, як сланёвая косьць.
Прачхнуўшыся, прыбег ён да мяне, выказуючы ўсялякімі знакамі сваю ўдзячнасьць і пакору. Я najmoy ізь jiM паглядзець, ці ёсьць яшчэ дзікуны дагэтуль на беразо; але ўсе яны ўжэ адплылі. Я сказаў ceajMy слузе, каб ён забраў усе гэныя агідныя астачы людажэрскае яды і спаліў jix. Відзячы, што ён цікуе на гэнае мяса; я выказаў нajвялiкшyю агіднасьць і паказаў яму знакамі, што заб’ю, калі адважыцца яго есьці.
Потым узяў яго із сабою дамоў, адзеў і пачаў вучыці. Наўперад даў яму зразумець, што ён будзе называцца Пятніца, бо ў пятніцу я яго знajшoў, навучыў яго дaлej казаці „Спадару“ і цеміць (разумець) значэньне словаў „але“ j „не“. Собскае мовы ягонае я не разумеў, але рад слухаў ягоную гутарку, бо была яна па дваццаць пяцёх гадох першым гукам людзкога голасу, што я пачуў побач із голасам csajiM.
Наступны год быў HajnpbiHMHejmbi з усіх скаратаных на востраве. Пятніца борзда навучыўся даволі добра гукаці і разумеў назовы траха ўсіх рэчаў, каторыя я мог яму называць. Разам із гэтым праяўлялася з кожным днём ягоная простая, няштучная пасьцівасьць і ўдзячнасьць, і я пачаў яго шчыра любіць. 3 часам я ськеміў ад яго, што на
горызонце быў хіба так сама востраў, хоць я paHej ізь вялiкaj далячыні меў яго за контынэнт.
IlacMej я даведаўся, што гэта быў вялікі востраў Трынідад. Так сама пacьлej даведаўся, што правільная мена току вады, каторую я згледзіў із csajro вострава, была ўтворана вялікім прылівам і адлівам MaryTHaj ракі Орынока. Пятніца мне так сама сказаў, што як толькі супаруючыя дзікія нарадове гэных мясцовасьцеў мелі між собку бітву, дык пераможнікі спраўлялі пасьля яе гасьціну зь мяса палоньнікаў; значыцца, выясьнілася, чаму я рэдка бачыў гэткія нягодныя гасьціны.
Я гаманіў шмат ізь Пятніцаю і, відзячы, што бедны як-бы ня мае навет nojMy аб рэлігуі, вучыў яго памалу j пільне евангельля хрысьцянскае веры і расказаваў яму аб нашым выкупленьні Хрыстом. Ён задаваў мне мноства пытаньнеў, на каторыя часта мне было цяжка адказаць; у гэткіх прыпадках я адсылаў яго ад сябе, а сам маліўся горача Богу, просячы здольнасьці, каб я мог навучыць гэтага беднага дзікуна і каб Бог асьвяціў яго j мяне CBajiM Духам Сьвятым, ды каб ён пераканаўся, каб вочы яму адчыніліся, а душа ягоная дастала спасеньне.
Гэтак жылі мы зь Пятніцаю тры гады, і ніколі ня меў чалавек гэт’кага вернага j адданага слугі, як быў Moj Пятніца.
Разьдзел VIII
Белы палоньнік
Я быў аднае раніцы нечым заняты і паслаў Пятніцу на бераг паглядзець, ці не знajшoўбы тамака зэльву — зьвяро, каторае мы звыча)не зьбіралі адзін раз у тыдзень дзеля ягоных яец і мяса, што нам давала вельмі добрую яду.
Але Пятніца борзда вярнуўся назад, перабег пераз нашую сялібу, быццам ня чуючы зямлі пад нагамі. He пасьпеў я папытацца, як ён крыкнуў:
— О, спадару! О, спадару! Бяда!
— Чаго тэ, ГІятніца? — пытаўся я?
— Вун тамака! — сказаў ён. —Адна, дзьве, тры лодкі! Адна, дзьве, тры!
Бедны дзяцюк тросься так, што ледзь мог стаяць на нагах. Ен думаў, што дзікуны прыехалі па яго, каб парэзаць на кускі і зьесьці.
Я ўсьцяшаў яго, як мог, і загадаў яму, каб ён ггрынёс сякеру і дзьве паляўніцкія стрэльбы і набіў jix цяжкімі кулямі; я сам узяў чатыры стрэльбы і набіў jix шротам і малымі кулькамі, узяў яшчэ два леварвэры j меч. Гэтак прыгатаваўшыся, я пajшoў на верх узгорку з далеказорам. Я згледзіў як га тры чаўны, адзінанцацёх дзікуноў і трох палоньнікаў.
Іступіўшы з гары далоў, я падзяліўся зь Пятніцаю аружжам, і мы борзда вьушлі адтуль. Пятніцу я срога загадаў, каб ішоў побач за мно) і не рабіў нічагусенкі без Majro загаду. Мы далі вялікі круг управа, каля мілі дарогі, пакуль nepajmni рэчку і ўвьушлі ў лес, дзе былі ад дзікуноў на выстрал, а самі схаваўшыся.
Пaмiжjiмi j намі было толькі ўзьлесьсе, калі я паслаў Пятніцу, каб ён падпоўз паміж дзярэўям і пастараўся высачыць, што робяць дзікуны. Ён гэта зрабіў і як га вярнуўся, кажучы, што сядзяць каля агню, ядучы аднаго з палонных, а другога, каторы ляжыць зьвязаны на пяску, зьбіраюцца забіць; гэны другі белы.
Мяне ахапіў жах ад гэтае страіпнае весьці, я ледзь суняў cBoj гнеў. Паўзучы ад дзерава да дзерава, вьушлі мы зь лесу на малое ўзвышша, скуль былі добра відаць дзікуны на далячыні каля 80 локцеў. Прьушлі мы ў вапошнюю часіну. Дзевятнанцацёх нягоднікаў сяд^ела каля агню, а рншыя два ўсталі, каб забіць няшчаснага белага. Яны адно нагнуліся, каб разьвязаць вяроўкі на ягоных нагах.
— Цяпер! — сказаў я Пятніцы, і абодва мы выстралілі разам.
Пятніца забіў двох і раніў трох дзікуноў адным выстралам; мне Menej пашчасьціла, але забіў ткі аднаго, а раніў двох. Лншыя вельмі напалохаліся; ня ведалі, куды ўцякаць. Зараз я стрэліў ізь Пятніцаю ізноў і застрэліў далыпых двох, некаторыя зь jix былі раненыя і бегалі навокал ізь енкам і выкам.
Схапіўшы цяперака стрэльбы, з каторых дагэтуль набсуі былі ня выстралены, пабеглі мы проста на месца, дзе ляжаў зьвязаны белы. Абодва дзікуны ўцяклі ад нас, а цэлы карагод (груд) jmiibix дзікуноў, рынуўся ў непарадку да CBajix чаўноў, перасьледаваны Пятніцаю. Я разьвязаў путы палоньніку і, падняўшы яго, пытаўся папартугальску, хто ён.
— Christianas, — адказаў ён палацінску, але быў такі слабы, што ледзь мог стаяць на нагах або прагаманіць. Даў я яму крышку рому, а потым кавалак хлеба, а як толькі ён трошкі падужэў, я ўсунуў яму ў руку леварвэр і меч із словамі:
— Спадару, пагукаем з вамі пасьля, а цяпер будзем ваяваць. Калі асталося ў вас крьішку сілы, вазьмеце гэта і баранецеся, як мага.
Ен узяў аружжа ўдзячне і ад аднаго дакраненьня да яго, здавалася, набіраўся новае мужнасьці, бо кінуўся заўзята на CBajix непрыяцелеў і як сто) расьсек двох на месцу.
Дзікуны ўцякалі ў чаўнох адгэнуль, як толькі маглі борзда. Яны пакінулі ля берагу адзін човен, і як-жа я зьдзівіўся, калі раптам Пятніца пачаў цалаваць, абьцмаць і да сябе гарнуць трэ]цяга палоньніка, дзікуна, што ляжаў зьвязаны на дне чаўна. Ён цешыўся, падскокаваў, скакаў, сьміяўся j пяяў; потым ізноў плакаў, ламаў руццэ, біў сябе ў галаву і ўзноў рабіўся, як шалёны. ГIpajшлa ладная часіна, пакуль мне ўдалося даведацца ад яго, што сталася; толькі як крыху ён адпомнеўся, сказаў мне, што ў бедным гэтым дзікуну знajшoў собскага ajua.
КНІГІ ОНЛАЙН
