КНІГІ ОНЛАЙН

За родную мову й праўдзівы назоў

Ян Станкевіч

Выдавец: Інбелкульт

Памер: 742с.

Мінск 2013

251.47 МБ

Разьдзел IX
Асвабаджэньне
Як толькі мае два новыя гасьці супачылі, я выпытаваўся ў jix, як сюды лучылі. Пятніца быў перакладчыкам ceajro ajua.
Белы быў Гішпанец із груду (чарады) семнанцацёх jinmbix, каторых караб утапіўся. Яны былі выкіненыя на бераг паміж дзікуноў, народу, да каторага належыў і Moj слуга Пятніца. Дзікуны тыя абходзіліся зь jiMi ласкава, але зараз пасьля таго ў jix была ва]на зь непрыяцельскім племям, і яны былі пабітыя. Некаторыя зь jix, паміж jiMi і гэты Гішпанец і Пятніцаў бацька, былі ўзядзёны ў палон, і бязбогія людаеды прывезьлі jix сюды, каб тутака CBajiM барбарскім звычаям зрабіці зь jix сабе гасьціну.
У наступных тыднех я шмат гутарыў ізь Гішпанцам, і мы, напасьледак, пастанавілі, што я пашлю яго зь Пятніцавым бацькам у чаўне назад, каб наказалі аб нас, і прывіталі jiHmbix Гішпанцаў, і пазвалі jix жыці за mhoj на MajiM востраве. Але мы адлажылі ўжыцьцяўленьне нашае думкі на дальшых шэсьць месяцаў, бо трэ’ было цяпер забраць з поля шмат бaлej збожжа, рыжу j вінаграду і выгадаваць вялікшае стада козаў, каб мог пражыці такі вялікі прырост насяленьня вострава.
Як было ўсё запраўды прыгатавана нашым гасьцём, накраталі мы ў човен даволі ежыны на ўсіх на некалькі дзён, Пятніцаў бацька спадзяваўся, што патрапе 3HajcbHi дарогу назад да CBajro вострава, і меў кіраваці човенам. Я адпусьціў jix із зычэньням іпчасьлівае дарогі, умовіўшыся зь jiMi аб знакох, каторыя мелі вывесіць пры павароце на Moj востраў, каб я пазнаў, што гэта яны.
Jix ладне часу ня было і ня зьяўляліся жадныя Гішпанцы, як аднае раніцы прыбег
Пятніца да мяне, крычачы:
— Спадару, спадару, едуць, едуць!
Я выскачыў, забыўшыся аб небясьпечнасьці, прабег без аружжа пераз cboj гаёк, што цяпер вырас у густы лес, уніз на бераг. На дзіва сваё я абачыў на далячыні каля паўтары мілі човен, ськіраваны проста да вострава. Я пабег ізноў дамоў, гукнуў Пятніцу і сказаў яму, каб ён быў блізка, бо гэта ня тыя людзі, што мы чакалі, і ня ведаем мы дагэтуль, прыяцелі гэта ці непрыяцелі. Потым я ўзьбег на ўзгорак із далеказорам і ўгледзіў караб, стаячы на котве на паўтраці мілі адгэтуль у кірунку паўднёва-ўсходнім. Паводле выгляду гэта быў караб англіцкі і човен быў англіцкі.
He магу выказаць, як я ўсьцешыўся j устрывожыўся адначасна; неяк прыцікаліся сумляваньні — не магу сказаці, скуль яны зьявіліся — што асьцярагалі мяне. Як мог апынуцца англіцкі караб у гэтым баку сьвету? Ня было буры, каторая-бы яго сюды загнала. Калі былі гэта запраўды Англццы, ня былі яны, відаць, з добраю мэтаю; а ў гэтым прыпадку ляпе] было мне астацца, дзе я быў, як лучыць у рукі злодзееў і разбоінікаў.
Я ня доўга сумляваўся; човен прыплыў у затоку. Людзі вьршлі на бераг, і цяпер я пераканаўся, што гэта былі Англуцы. Васьмёх ізь jix мела аружжа, а тры былі неазброеныя і, здавалася, мелі зьвязаныя рукі. Яны былі вельмі зьбядаваныя і асталіся на беразе, а васьмёх азброеных разьбегліся па востраве.
Ледзь яны пічэзьлі з вачоў, узяў я Пятніцу і мы папаўзьлі асьцярожна да гэных трох няшчасных. Яны, праўда, ня былі зьвязаныя, але выглядалі ашалапучанымі ад страху.
— Панове, — крыкнуў я, — ня бо)цеся — маеце блізка прыяцеля, хоць гэтага HajMeHej спадзяіцеся.
Яны ўздрыгнулі, а адзін ізь jix, абярнуўшыся да мяне, зьняў капялюш.
— Спадару, — сказаў, і сьлёзы цяклі яму па твары, — гукае да мяне Бог, ангел ці запраўдны чалавек?
— Ня бсуцеся, спадару, — адказаў я, — я чалавек — Англіец. Скажэце нам шчыра, чым вам можам памагчы?
Скажу каротка: я даведаўся, што спадар гэты быў капітанам карабу; што на палубе ўзьняўся бунт і плаўбіты абязбро)ілі яго і двох таварышаў ягоных і пастанавілі jix высадзіць як злачынцаў на бераг пустога, як думалі, вострава. Я мог-бы памагчы вярнуць яму караб, што з човенам лёгка можна дапяць за нябыцьця разбрінікаў, разьбеглых па востраве, а тады вярнулася-б і рэшта плаўбітоў да свае павіннасьці. За гэта ён ахвотна даў-бы мне ўсё, чаго я толькі зажадаю, і ўзяў-бы мяне j Пятніцу, куды толькі я захачу.
Я зь вялiкaj paдacьцяj згадзіўся на ягоную пропозыцыю. Усё сталася, як ён спадзяваўся. Караб мусіў зараз выплыць, каб нагнаць страчаны час, так што я ня мог чакаць Гішпанцаў. Бунтаўшчыкі хацелі вaлej астацца на востраве, чымся ехаці ў зялезьзю ў Англію, дзе былі-б суджаныя і пэўне засуджаныя за бунт на шчырым мору. Я даў jiM паперу, у KaTopaj пакідаў jix собсьнікамі свае сялібы на востраве, CBajix запасаў, збожжа j стадаў козаў, каб яны ўсё гэта мелі супольна зь Гішпанцамі, калі-б тыя сюды прыехалі.
А потым, зь вельмі мяшаным пачуцьцём адзеўшыся ізноў як Англіец і хрысьцянін, разьвітаваўся я із CBajiM востравам, бяручы Пятніцу із ca6oj і абяцаючы сабе, што пакуль міне некалькі год, вярнуся сюды паглядзець, як jiM усім жывецца.
Разьвітаўшыся з вбстравам, я ўзяў із ca6oj на палубу на памятку высокі капялюш із Kaawaj скуры, каторы сам зрабіў, CBoj скураны парасон і аднаго із CBajix папугаеў. He забыўся я так сама ўзяць із сабою грошы, аб каторых успомнеў panej і каторыя ў мяне ляжалі так доўга бяз ужытку, што ажно заржавелі j страцілі полыск; ледзь можна было пазнаць, што гэта срыбра, пакуль яны крыху не абцерліся j ня вычысьціліся.
Гэтак я пакінуў востраў 19 сьнежня 1686 г., прабыўшы тут дваццаць восем год, два месяцы і дзевятнанцаць дзён; з гэтага другога csajro палону я быў вызвалены ў Toj самы дзень месяца, у каторы ўцёк у дaўгoj лодцы ад Маўраў у Салезе. На гэтым карабе прые-
хаў я па даўгім плаваньню ў Англію 11 чэрвіня 1687 г., ня быўшы ў Бацькаўшчыне трыццаць пяць год.
Часьць другая
Разьдзел I
Як я ізноў нажыў сабе маемасьць
Як я пакінуў cBoj пусты востраў і вярнуўся ў Англію, быў усім тут чыста чужым, якбы мяне тутака ніколі ня зналі. Мая прыяцелка і верная гаспадыня, удава, жыла дагэтуль, але дазнала яна шмат гора, і вялося ёj на сьвеце нягодна. Я памог ёj у галіце, на колькі дазволіла мая скромная маемасьць у тую пару, а не забыўся яе j nacMej, калі меў даволі з чаго ёj памагчы. Паехаў я ў Еркшэр; але бацькі мае былі памершы, і цэлая сям’я вымерла, асталіся адно дзьве мае сястры і двое дзеці аднаго з Majix братоў — а дзеля таго што лічылі мяне мертвым, ня ўспомнелі аба мне ў жадным адказе.
Але, вярнуўшыся ў Лёндон, я сустрэўся з удзячнасьод, KaTopaj не спадзяваўся. Капітан карабу, каторага я шчасна абараніў ад ягоных плаўбітоў і гэтак уратаваў яму караб і тавар, пахваліў мяне перад собсьнікамі за ўсё тое, што я дзеля яго ўчыніў. Тыя, разам ізь некаторымі купцамі, што мелі сябраныя дзелі ў карабе, пазвалі дзеля таго мяне да сябе і падарылі мне каля 200 хунтаў штэрлінгаў.
Я паплыў цяперака ў Лісабон, хочучы там знгусьці cBajro старога прьгяцеля, партугальскага капітана, што вызваліў мяне з афрыканскае няволі, як я ўцёк із Салегу. Moj слуга Пятніца прапушчаў мяне ўсюды пры гэтых Majix падарожжах і аказаўся пры ўсіх здарэньнях HajBapHejmbiM чалавекам.
Прыехаўшы ў Лісабон, я даведаўся, на вялікую сваю радасьць, што moj стары прыяцель быў дагэтуль жывы, хоць даўно ўжэ ня плаваў, аддаўшы гандаль у Бразылі CBajMy сыну. Стары мяне не пазнаў, і я так сама ледзь пазнаў яго. Але борзда ён мяне прыпомнеў і быў вельмі рад із сустрэчы за мною, бо даўно лічыў, што я зьгінуў. Ен выказаваў мне нajвялiкшyю любоў і прыязьнь і апавядаў, што як ён быў перад дзевяцьма гадамі апошні раз у Бразылі, дык Moj сябра датуль жыў; але абодва суседы, каторых я быў пакінуў загадчыкамі Majix плянтацаў, ужэ памерлі. Калі яны, як і ўсе jiHmbiH, пераканаліся, што я ўтапіўся пры разьбіцьцю карабу, здалі лічбу з мае дзелі ў плянтацы пракурору, a Toj пастанавіў, у прыпадку, каб я ўжэ не вярнуўся, што адна траціна дастанецца каралю, а дзьве траціны манастыру сьв. Аўгустына, дзе jix ужывуць на бедных і на навярненьне Індьццаў; але калі-б я ці jiHinw ад мяне зьявіўся па дзель, мела быці яна мне выплачана, з выняткам тае часткі, што выдавалі кожны год на дабрадзуныя мэты. Прыяцель запэўніў мяне так сама, што загадчык каралеўскіх прыбыткаў і загадчык манастыра ўвесь час вельмі рупіліся, каб сябрук Moj кожны год здаваў точную лічбу аб прыбытку з мае дзелі ў плянтацы.
Можаце сабе прадставіць, як я ўсьцеіпыўся; а за кароткі час дастаў ліст, што я собсьнік бaлej як 5000 хунтаў штэрлінгаў гатоўкі ды зямлі, каторая давала ў год прынамся 1000 хунтаў штэрлінгаў. Я меў запраўды шчасьце, што мае справы апынуліся ў руках гэт’кіх пасьцівых людзёў.
Наўперад я адудзячыў CBajMy дабрадзею, добраму старому капітану, што быў да мяне такім добрым у Maej бядзе, такім ласкавым да мяне ад пачатку і такім пасьцівым ажно да канца. Дaлej успомнеў бедную ўдаву і папрасіў аднаго купца ў Лісабоне, каб напісаў CBajMy карэспандэнту ў Лёндон, каб ёj ад мяне перадаў сто хунтаў, пагукаў ізь ёю і пацешыў яе ў галіце BecTKaj, што пакуль буду жыў, будзе даставаці ад мяне заўсёдную
памогу. CBajiM дзьвём жывучым на сяле сёстрам паслаў я па сто каронаў. Хоць ня было ў jix галіты, але j ня жылі яны вельмі добра, адна была ўдaвoj, а другая мела мужа, што ня быў да яе такім добрым, якім меў-бы быці.
Я пастанавіў дaлej, што вярнуся сам так сама ў Лёндон, што адтуль прадам свае плянтацы ў Бразылі і асяду на рэшту дзён CBajro жыцьця ў Англіі, бо ўжэ надходзіла старасьць.
Xaj ніхто не заглушуе ў сабе чуцьця сэрца, калі cTajipb перад HKoj вaжнaj зьменаю ў CBajiM жыцьцю. Я быў траха ўжэ пастанавіў, што паплыву зь Лісабону ў Лёндон, як пачуў штось у CBajiM сэрцу — ня ведаю, скуль гэта прыходзіла — што мяне зьдзержавала j пастрашала няшчасьцям, калі пастаўлю на CBajiM. Я ўжэ выбраў і два карабы, адзін па адным, і казаў на палубу завезьці некаторыя свае рэчы. Але сэрца маё запраўды чула, і добра я зрабіў, што яго паслухаў, бо адзін із гэных карабаў захапілі алжырскія піраты, a другі разьбіўся ля Top63j, і ўсе людзі, апрача трох, утапіліся.
Думкі мае мяшаліся, я ня ведаў што рабіць і апавядаў аб гэтым ceajMy старому прыяцелю, партугальскаму капітану. Ен pajiў мне сур’ёзна, каб я ехаў па сушы перазь Гішпанію j Францыю ў Кале, так што мне адтуль асталася-б кароткая дарога морам у Довэр. Дзеля таго што я не сьпяшаўся j не шкадаваў выдаткаў, было гэта і шмат прыямнфшае падарожжа. Каб было яно яшчэ вecялejшae, даведаўся мо) стары капітан аб адным Англуцу, сыну купца ў Лісабоне, каторы хацеў ехаць за мною. За якісь час забралі мы дальшых двух англускіх купцоў і двух маладых Партугалцаў, што ехалі ў Парыж. Дык нас усіх было шасьцёх і пяцёх слуг, бо, апрача Majro Пятніцы, каторы ў Эўропе нічагусенкі ня знаў, я згадзіў англіцкага плаўбіта, каб падарожнічаў за MHoj.