За родную мову й праўдзівы назоў
Ян Станкевіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 742с.
Мінск 2013
3 Бразылі паплылі мы проста пераз Атлянтыцкі акеан да Мысу Добрае Надзер, дзе набралі сьвежае вады, а потым задзержыліся ажно ля Мадагаскару. Тут із намі прылучылася няшчасьце. Ледзь нашыя плаўбіты вьршлі з карабу на востраў, адзін ізь jix вельмі зьняважыў мясцовую маладую жанчыну; зараз мужчыны ejaara племені схапілі яго, падрэзалі яму горла і павесілі на дзераве галаво) уніз. За гэта плаўбіты, забыўшыся справядлівасьць і што Тамаш Джэфры быў вінен, імсьціліся ў вёсцы, як чарты, падпаляючы дамы і забіваючы, да каго толькі з тубылцаў дапалі. Ледзь мы ўцяклі на палубу і гэтак уратаваліся. Хоць плаўбіты апраўдавалі сваё злачынства, але я быў проці гэтага. Я сказаў jiM, што хоць тубылцы і забілі Тамаша Джэфрага, але ён нападаў, бо страшна пакрыўдзіў маладую жанчыну, каторая з аднф яшчэ старсу зусім нявіньне з пoўнaj вераю ў нашаю пасьцівасьць прьцшла нам прадаці крыху малака j зяленіва. Сказаў jiM дaлej, што кроў, каторую яны пралілі, будзе залічана за ўбіўства і што Бог за jix віну нас пакарае ў дарозе. Гэта jix вельмі раззлавала. Яны не маглі сьцерпіць слова „ўбіўства", і старшы над jiMi плаўбіт сказаў мне груба, што, калі я не адмоўлюся ад гэтага слова і не абяцаю jiM, што, вярнуўшыся ў Англію, не скажу аб гэтым ані слова, ён ад jiMeai ўсіх заяўляе, што не астануцца яны дaлej за Maoj на гэтым карабе, што я адно падарожнік і xaj яны робяць што хаця, мне да гэтага нямаш жаднага дзела — хоць запраўды я быў у 3Ha4Haj часьці палавічнікам карабу.
Мы былі ў BaaraabCKaj затоццы, і я зь некалькімі плаўбітамі j нагляднікам тавару вьцшлі на бераг, каб паглядзець на тое-сёе. Увечары, як мы зьбіраліся ізноў на палубу, падьушоў да мяне адзін із плаўбітоў і сказаў зьняважліва, каб я не сядаў у лодку, бо старшы плаўбіт загадаў, каб мяне ніхто зь jix ня пушчаў на палубу.
Лёгка сабе прадставіць маё зьдзіўленьне з гэтага бязуважнага загаду. Я як га пajшoў да наглядніка тавару і расказаў яму ўсё, кажучы, што я прадбачыў бунт на карабе, і прасіў яго najcbui на палубу і наказаць аб гэтым капітану. Але пярве), чымся нагляднік вьўшаў, прьцшоў Moj сыновец сам на бераг вельмі зьнемарашчаны. Ен паведаміў мяне, што зара па MajiM адыходзе прьцшоў да яго старшы плаўбіт, машыністы, цесьля і ўсі падахвіцэры і старшы меў да яго даўгую прамову, што калі я не пакіну самахоць як га карабу, дык „усе чыста“ людзі ад яго адьудуць. Пры словах „усе чыста“ зьвярнуўся старпіы тварам да галоўнага стацьцявіка; гэта, мусіць, было ўмоўленым знакам, і ўсе плаўбіты, забраныя тутака, крычэлі ў вадзін голас: „Усе чыста! Усе чыста!“
Відзячы, што Moj сыновец апынуўся ў надзвьг^ва цяжкім палажэньню, я сказаў яму, каб ён ня трывожыўся, бо я астануся на беразе. Прасіў яго толькі, каб паслаў мне на
10 Турма ў Лёндоне.
бераг усе мае рэчы і пакінуў мне даволі грошы, што я неяк зна^ду дарогу ў Англію. Цяжка было яму гэта споўніць, але нічога ня можна было зрабіць. Ен вярнуўся на палубу і cyпaкojiў людзёў. За некалькі гадзінаў усё ўцішылася. Людзі вярнуліся да CBajix павіннасьцеў, а я пачаў думаць, што мне рабіць.
Я быў адзін у нajдaльшыx канцох сьвету, траха на тры тысячы мілеў па мору дaлej ад Англуі, чымся я быў на Majix астравох. Праўда, адгэтуль я мог падарожнічаць па сушы пераз гаспадарства Вялікага Могола ў Сурат, адтуль па мору ў Боссору, дaлej IlepcKaj aaTOKaj, а потым караванам пераз Арабскую пустынюў Алеппаj Скондэрун; адтуль ізноў морам у Італію і cymaj у Францыю. Мог-бы такжа ў Бэнгалю пачакаць якога-колечы англіцкага карабу з Ахіна на востраве Суматры і паехаць на jiM у Англію; але дзеля таго што я прыехаў незалежна ад Уcxoднe-iндыjcкaj кумпані, было мне цяжка выехаць бязь ejHara дазваленьня.
Сыновец пакінуў мне двух слугаў, ці, пpaўдзiвej, сябру j слугу; адзін быў запраўдны слуга, а другі быў пісарам у скарбніка. Я меў із сабою дарагі англіцкі тавар і ладне грошы. Наняў сабе гасподу ў ваднае Англічанкі, дзе было бале] купцоў на гасподзе, некалькі Французаў, двух Італьянцаў і адзін Англічанін. Я пражыў тутака дзесяць месяцаў, думаючы, што мне рабіць.
Аднае раніцы прьушоў да мяне Moj сугасподнік, англіцкі купец, і сказаў мне:
— Родзіч, сядзім тут — Ваша з прычыны няшчаснага здарэньня, а я самахоць — у часьці сьвету вельмі дaлёкaj ад нашае бацькаўшчыны; але мы ў краю, дзе можна дастаць шмат грошы таму, хто, як мы, знаецца на гандлю. Калі хочаце дадаці тысяча хунтаў да Majix тысяча хунтаў, на]мем сабе гэтта караб. Вы будзеце капітанам, а я буду купцом, і зробім гандлёвае падарожжа ў Хіну. Увесь сьвет у руху; чаму-ж бы мы агіляліся?
Пропозыцыя гэтая мне вельмі падабалася. Я, праўда, ня быў купцом, але затое быў прыродным падарожнікам; кожная пропозыцыя мне здавалася добра], калі можна было пабачыць часьць сьвету, KaTopaj дагэтуль ня відзеў. Але пpajшoў якісь час, пакуль мы зна]шлі адпаведны караб, а як быў караб, ня лёгка было наняць англіцкіх плаўбітоў, гэта значыцца толькі, колькі было трэба дзеля нагляду над згоджанымі мясцовымі плаўбітамі. Па якімсь часе дасталі мы штырніка, старшага j машыністага, усіх Англічанаў; галяндзкага цесьлю і трох чалавекаў да пярэдняга стацьцявіка. Мы спадзяваліся, што зь jiMi зьмяркуемся. Лншыя людзі былі індускімі плаўбітамі.
Разьдзел VI
Падарожжа перазь Хіну
Як усё было гатова, мы распусьцілі вятрылы і вельмі ўдачна гандлявалі некалькі месяцаў. Плавалі мы з Бэнгалю на Суматру, адтуль у Сыям і назад у Бэнгаль; потым паміж Манілямі, уверх пратока] Малацка] у Камбодыю, адтуль дaлej у Тонкін і ўдоўж хінскага ўзьбярэжжа.
Як мы былі воддаль ад хінскага ўзьбярэжжа а на шырыні каля 30°, зьявіўся да нас на палубу партугальскі штырнік і запропонаваў нам сваю службу, на што мы згадзіліся. Ен аказаўся вельмі карысным а гэтулькі меў знацьця сьвету, што, як мы прыплылі ў Хіну і прадалі сво) караб, запропонавалі яму, што яго возьмем із ca6oj у дарогу караванам пераз Азыю і што за яго заплацім выдаткі ажно ў Маскву або, калі хоча, аж у Англію. Ён гаманіў MOBaj тамашняга краю і быў нам карысным як перакладчык пры нашых гандлех, каторыя мы, Moj сябрук і я, мелі весьці і дале] на raTaj даўгсу дарозе. Мы маніліся ехаць ізь Хіны ажно да Белага мора або, Ha4aj, на Маскву.
Штырнік надзвыча)на ўсьцешыўся з нашае пропозыцьуі і заявіў, іпто паехаў-бы з
намі на Kpaj сьве-гу. Дык мы прыгатаваліся ў дарогу. Пра]шло траха чатыры месяцы, пакуль былі гатовы ўсі купцы, што меліся прылучыцца да каравану. Я паехаў тымчасам у Нанкін і купіў там дзевяцьдзесят кавалкаў чырвонага дамашху і каля дзьвесьце кавалкаў далікатнага шоўку, некаторыя пратыканыя золатам. Апрача таго, мелі мы, Moj сябрук і я, вялікае мноства шоўку сырога, далікатнага корту, а на трох вярблюдох накрат мушкатовых гарэхаў; усяго мелі мы ў CBajiM караване дваццаць шэсьць вярблюдоў і конеў.
Караван быў вельмі вялікі — на колькі памятую, было тут прынамся 300—400 конеў і 120 добра ўзброеных чалавекаў; бо на гэткія караваны часта нападаюць Татары. Каля шэсьцьдзесяцёх сяброў каравану былі купцы або жыхары з Масквы; мы асабліва былі радыя, што было тутака і пяцёх Шкотаў, людзёў у гандлю вельмі ўмелых.
Мы ехалі каля аднае пары, як павадыры, каторых было пяцёх, згукалі падарожных на вялікую нараду. Кожны з нас цяперака даў азначаную суму грошы на неабходныя выдаткі, як купля аброку, HajMO коні, плата павадыром і да г. пад. Павадыры парарлі, каб нас усіх арганізаваць, каб быў камандзер і ахвіцэры, і далі нам умоўнае слова камандаваньня на прыпадак нападу. Нам трэ’ было адмяняцца ўсім пры камандаваньню; хтобы адхінуўся ў бок або астаўся ззаду, меў плаціць кару. Мы прызнавалі, што гэткі парадак быў канечне патрэбны.
Гэтая часьць Хіны густа заселена, ёсьць поўна ганчароў і людзёў, што вырабляюць гліну на парцаляну. Дapoгaj запропонаваў нам наш партугальскі штырнік, што пакажа нам штось, чаго нельга відзець у цэлым сьвеце. Мне было цікава, што гэта магло-б быць. Ён сказаў мне, напасьледак, што гэта панскі дом, пастаўлены ўвесь із парцаляны, і што ў jiM жыве сям’я з трыццацёх чалавекаў.
Як мы даехалі да яго, я відзеў, што гэта быў дом ізь ценкіх дашчок і мешаніны вапны з глінар якую ўжываюць на парцаляну. Знадворку быў дом гладжаны і выглядаў вельмі хораша — быў бліскуча-белы j прыбраны сінімі малюнкамі. Усе сьцены ў сярэдзіне былі абкладаныя паленымі j памаляванымі цэгламі з нajдaлiкaтнejшae парцаляны, а прыборы на jix былі надзвыча]на харошыя з розных пярэстых хварбаў, прамешаных золатам. Падлога, столі і ўвесь тынк у цэлым доме былі з тае-ж гліны, а страха была пакрыта блicкyчaj і чорна] дахоўкаю. Гэта быў запраўды дом із парцаляны. Я-б хацеў астацца тут на некалькі дзён, каб ляпе] яго разгледзіць.
Выраб парцаляны ёсьць aднэj із асаблівасьцеў Хіны, і, праўду кажучы, Хінцы jiM адзначаюцца; але яшчэ бaлej, мусіць, адзначаюцца апавяданьнямі аб гэтым. Адзін Хінец апавядаў мне аб мастаку, што змajcтpaвaў караб із стацьцявікамі, вятрыламі j канатамі — усё чыста з парцаляны, а быў, кажа, караб такі вялікі, што ў jiM утоўпілася пяцьдзесят чалавекаў. Але не сказаў ён мне, ці спусьціў MajcTpa cboj караб на ваду і паплыў на jiM у Японію. Я ськеміў, што ён маніць, дык, засьміяўшыся, не адказаў яму нічога.
За два дні мы ехалі каля Вялікае Хінскае сьцяны, пacтaўлeнaj дзеля абароны ад Татароў. Гэта вялізманны мур; цягнецца без канца пераз горы j узгоркі, дзе скалы непрыступныя і бяздоньні такія, што jix-бы жадны непрыяцель ня мог-бы nepajcwii, а калі-б мог, дык і жадная сьцяна яму не перашкодзіла-б. Апавядалі нам, што сьцяна ўдаўжкі мае каля тысяча англіцкіх мілеў, але, ня лічачы водхінаў сьцяны ў бакі, зямля нацянькі мае толькі пяцьсот мілеў удаўжкі. Увышкі яна мае каля чатырох сажнеў, а ў некаторых мясцох гэткая-ж і таўсьціня яе.
Я задзержыўся прыблізна на гадзіну (гэтулькі часу пераходзіў наш караван навокал брамы), каб разгледзіць яе з усіх бакоў, наколькі гэта было магчыма. Павадыр, каторы яе выхваляў як дзіва сьвету, вельмі цікавіўся, што я аб ёj думаю. Я сказаў яму, што гэта вельмі добрая абарона ад Татароў. Ён не зразумеў значэньня Majix словаў і прыняў гэта за пахвалу. Стары штырнік засьміяўся.
— О спадару Англццу, — сказаў ён, — гукаеце хітра — што яму здаецца белым і
ясным, мне ёсьць чорным і цьмяным. Кажаце яму, што гэтая сьцяна добрая абарона ад Татароў, а мне гэтым кажаце, што яна на нішто рншае ня годзіцца, як толькі на абарону ад Татароў. Разумею вас, спадару Англццу, разумею; але спадар Хінец разумее вас пасвоіму.
КНІГІ ОНЛАЙН
