За родную мову й праўдзівы назоў
Ян Станкевіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 742с.
Мінск 2013
§ 86. а) Зьвярнеце ўвагу, як у Вас вымаўляюцца звонкія сугукі на канцы слова перад пачатнымі звонкімі сугукамі слова наступнога. Пры гэтым паміж словамі ня мае быць паўзы (прыпынку), накш кажучы, гутарка мае быць звычайная. Як скажуць: Дзед зачыніў акно; Паночны сьцярог гарох; Воз заграз у балоце; Мароз быў вялікі; У Вас народ дзіўны, ці замест падчыркненых звонкіх скажуць ціхія т, х, с.
Як вымаўляюцца звонкія сугукі на канцы слова: а) перад пачатным м, н, л, р слова наступнога: Ужо дзед мала робіць; Галуб любіць авёс; Сусед ловіць рыбу; Боб расьце ў гародзе; Бог ня роўна дзеліць, ці замест падчыркненых звонкіх будуць ціхія т, п, х
(дзет, боп, Бох);
Ь) пе рад пачатнымі самагукамі слова наступнога: Ледзь у нядзелю пасьпеў; Hod у печы папсаваўся; Галубуляцеў у пуню; Ачысьці нож ад хлеба, ці замест падчыркненых звонкіх будуць ціхія ць, т, п, ш (лець і інш.);
с) пе рад пачатнымі в іj слова наступнога: У яго лоб высокі; Безь яго абыйдуцца; Med іхні чысты, ці замест канцавых б, зь, д будуць ціхія п, сь, т (лоп і інш.)?
Як вымаўляюцца ціхія сугукі на канцы слова: а) перад пачатнымі звонкімі слова наступнога: Увесь дзень араў; Авёс буйны ў іх; Мыш бяжыць у норку; Baut дом новы; Дык зачыні акно; Мужык заараў поле; Скарадзьбіт заскародзіў ніву; Жыць будзем без бяды; Пастух загнаў статак у хлеў; Верх зямлі ўскапаны; Папытайся ў гэтых дзяцей, ці замест падчыркненых ціхіх скажуць звонкія зь, з, ж, t, д, дзь, і (увезь і г.д.);
Ь) пе рад пачатнымі м, н, л, р слова наступнога: Лес расьце вялікі. Наш авёс меншы за ваш. Яго нёс Лявон. Ваш кот маленькі, ці замест ціхіх будуць чуваць звонкія з, д;
с) пе рад пачатнымі самагукамі наступнога слова: Ма/с абсыпаўся; Купе^ адлічыў грошы; ГІастух у полі; Адкінь верас ад бараны, ці замест ціхіх к, ц, х, с будуць звонкія Г, дз, г, з (яі', пастуг і г.д.);
d) пе рад в, j наступнога слова: Верас вырас вялікі; Чалавек едзе ў санях; Гэты сноп вельмі цяжкі; Кот вясёла іуляе; Павук выткаў павучыньне; Дух выйме, ці замест падчыркненых ціхіх с, к, п, т, х скажуць звонкія з, Г, б, д, г (вераз выраз вялікі і г.д )?
Яку Вас кажуць: Твой пояс шэры; Настаў час сьвяточны; Продаж збожжа; Гукаеш сіплым голасам, ці замест падчыркненых с, ж, ш скажуць ш, сь, з, сь (пояш шэры, чась сьвяточны, продаз збожжа)?
Ці канцавыя сугукі прыймёнаў заўсёды ў Вас упадабняюцца да сугуку наступнога слова? Як скажуць: Выцяўся аб дзерава; Дастаў гасьцінца ад дзеда; Сярод бору, сярод дзяцей, сярод гусей; Пераз гару, між борам і полям, паміж гусей, між дзяўчат, ці замест звонкіх на канцы прыймёнаў вымавяць ціхія п, т, с, ш (an гэтым, am дзеда, сярот бору і г.д.)?
Кажуць: стукнуўся аб ляжатку, nad носам, сярод места, сярод рынку, пераз раку, між намі, ці на канцы прыймёнаў замест звонкіх будуць ціхія п, т, с, ш (an, сяротп места і г.д.)?
Кажуць: ad Адама, capod азёраў, між аржыіпча, аб вучэньню, аб іх, ad вады, capod іх, capod вераў, між іх, між вольхаў, ці замест звонкіх на канцы прыймёнаў скажуць ціхія т, ш, п (am, сярот, мігм)?
Кажуць: абатры нож аб паперу, ad таго часу, бяз хаты, пераз плот, capod поля, між кустоў, ці замест звонкіх на канцы прыймёнаў будуць ціхія — an, am, бяс, перас, сярот, міш?
Сугукі
XI. Зьмякчэньне й ацьвярдзеньне сугукаў
§ 87. Скажуць у Вас: а) баг{ьвіньне, dsbBepw, лацьвей, ледзь, Лі^ьвін, Ліг/ьвяк, лядзьвя, Ма^ьвей, руір>вяны, ^ьвярды, ({ьвярозы, чаг^ьверты, чэгрвер, ці замест ць, дзь ёсьць т, д (батвіньне, dBepw і г.д.);
Ь) дзьму, дзьме, дзьмухаць, Зьмітра ці Зму, Зме, Змухаць, Дмітра?
§ 88. Як скажуць: у гаспадарсы^ьве, у царсы/ьве, аб харась^ьве, у жарсь^ьве, аб Бось^ьве, у ўбосьйьве, аб вучыцелсь^ьве, у пансь^ьве, у мяшчансы^ьве, у сялянсьг/ьве, у хрысьцянсьі/ьве, у Ліг/ьве, у біг^ьве, у драг/ьве, на брыг/ьве, у маліі/ьве ці ў гаспадарстве, у Літве і г.д. (значыцца, без зьмякчэньня т у ць)?
§ 89. Як скажуць: кляцьба, свацьба (сватове й свацьці на вясельлю) ці клятба, сватба?
§ 90. Як скажуць: абедзьня, гародзьні, гаспсЛзьнік, галеі/ьнік, гаро^ьнік, дзьпее, звадзьлівы, згс^зьлівы, пагсйЬьлівы, каі^ьлівы, клапа^ьлівы, і^зьлівы, крыўйзьнік, нягскЭзьнік,
пахадзьня, пярэдзьні, рабо^ьнік, радзьня, рудзьня, расходзьнік, сіра^ьлівы, спагадзьлівы, сподзьні, студзьня, сягодзьня, сярэдзьні, урадзьлівы, г/ьлець, шкодзьнік ці абедня, гародні, галетпнік і г.д.?
Скажуць: ад’ехаць, пад’есьці, адляцець, аЭмесьці, адвезьці, ці адзьехаць, падзьесьці, аЗзьляцець, адзьмесьці, адзьвезьці?
§ 91. Можа дз і ц мяккія кажуцца блізка да дж, ч мяккіх? Ці ня скажуць, прыкл.: дзеці блізка да джечі, хадзіць блізка хаджічь ?
§ 92. Ці не вымаўляецца ў Вас сь, зь блізка да ш, ж мяккіх? Ці, прыкл., сесьці, сяло, зямля ня скажуць блізка да й/есьці, шяло, жямля?
Скажуцьу Вас: брушніцы, бруншічнік ці брусьніцы, брусьнічнік?
Мо’ Вы чулі яшчэ іншыя словы, у каторых замест сь вымаўляецца ш?
§ 93. Як скажуць: а) досіць ці досыць;
Ь) с анажаць ці сянажаць;
с) с эрца, міласэрдзе ці серца, міласердзе;
d) Б арысэвіч, Пятрусэвіч, Хадасэвіч, Ганусэвіч, Панасэвіч ці Барысевіч, Пятрусевіч, Хадасевіч, Ганусевіч, Панасевіч?
Прывядзеце і іншыя ведамыя Вам прозьвішчы, у каторых будзе -сэабо -сеперад -віч.
§ 94. Як у Вас скажуць: райські, райськае жыцьцё, хрысьцянські, морські зьвер, морськая хвароба, царські, саромські, конські хвост, конськая грыва, сьвінські, непрыяцельськае войська, махлярські спосаб, польські ўраднік, польськая кніжка, жыдоўські дом, жыдоўськая крама, руські, боські, ці райскі, райскае і г.д. з с цьвярдым?
§ 95. Як скажуць: зьезд, зьлез, зьмена, сьпісаць, разьехацца, разьляцецца, разьмінуцца, расьпяяцца, узьехаць, узьляцець, узьбёгчы, узьвялічыць, бязьмерны, ці з’езд, злез, спісаць — з цьвярдым з, с?
Як скажуць: ськінуць, уськінуць, ськіснуць, раськірэка, раськідон, зьгінуць, сьхінуць, сьхістануцца, сьхітрыць, ці скінуць, схінуць, згінуць і г.д. — з з, с цьвярдымі?
§ 96. Як скажуць: зь ямы, зь неба, зь лесу, зь мёду, зь верасу, зь бярэзы, зь пілы, ізь сена, бязь jix, безь яго, безь мяне, бязь дзяцей, перазь яму пераскочыў, ці з ямы, з неба і г.д. — із з цьвярдым?
§ 97. Ці скажуць у Вас гэт’кія абстрактныя словы з -ня: астрыня, блізіня, брыдчыня, быстрыня, велічыня, вузіня, вышыня, гарачыня, глыбіня, грубіня, гусьціня, гушчыня, дабрыня, даліня (= далячыня), далячыня, даражыня (але побач з гэтым мо’ ёсьць і іншыя словы з гэтым значэньням — дарагоўля, дарагоў, дарагатоў і інш.), дзічыня (у значэньню абстрактным, а ў значэньню „мяса дзікіх птушкаў" — дзічына), кісьліня, лягчыня, макрыня, мякчыня, мацніня, нізіня, прасьціня, пусьціня, пяршыня (але першы раз робленае поле хіба назавуць „пяршына"), радзіня (ад „рэдкі“), саладзіня, сыціня, таўсьціня, таўшчыня, худзіня, харашыня (але хіба ёсьць і ,,хараство“?), цьвярдзіня, ціхіня, цішыня, цяніня, цяпліня, цяжыня, чысьціня, шыбчыня, шырыня?
Скажуць: старшыня ці старшына?
Скажуць у Вас: дурніна (дробная, малазначная рэч або справа) навіма й старына ці як начай?
§ 98. Кажуць у Вас: гнюс, гнюсны, шнюр ці гнус, гнусны, шнур?
§ 99. Як у Вас скажуць: Ганькевіч, Грынькевіч, Гўнькевіч, Занькевіч, Зінькевіч, Манькевіч, Марцінькевіч, Паяькевіч, Рынькевіч, Станькевіч, Сянькевіч, Такькевіч, ці Ганкевіч і г.д. з цьвярдым н? Хіба ня ўсе вышменаваныя прозьвіпгчы ў Вас сустрэнуцца, але запішэце якія хаця прозьвішчы на -евіч, што перад к будуць меці нь ці н.
Скажуць у Вас: санькі, апенькі, Гакька ці санкі, апенкі, Ганка?
§ 100. Як скажуць: войстранкі, добрамкі, кругленкі, маленкі, новенкі, сівенкі, старэнкі, худзеккі, цененкі, шэранкі з цьвярдым н, ці войстранькі, добранькі, кругленькі і г.д. з н мяккім?
§ 101. Як у Вас скажуць гэт’кія словы: агончык, дураячык, Іванчык, камемчык, карэмчык, крэменчык, Мямчук, ражэнчык, рэменчык, саганчык, спадмаячык з н цьвярдым, ці агоньчык, дуракьчык і г.дз н мяккім?
Як кажуць: меншы ці меньшы ?
§ 102. У 2 ас. адз. л. загаднага ладу маем: адсукь, гань, засупонь, кі«ь, рынь, стань; а якое н (мяккое ці цьвярдое) будзе ў 2 ас. мн. л. (адсуньце, ганьце, засупоньце і г.д. ці адсунце, ганце, засупонце, кі«це, рынце, стамце)?
§ 103. Ці будзе ў Вашай мясцовасьці цьвярдое л у наступных словах: а) білца, вяселца, елца, жаралцо, жыга/іца, колца, кры/іцо, маселца, мы/іца, памялцо, перавеселца, рылца, салца, сі/гцо, сядзе/гца, сялцо, целца, цяпелца, шылца;
Ь) від элца, відалцу і г.д., відэ^цы і г.д., заполца, -у і г.д., запо/гцы, -аў і г.д., малца, -у і г.д., малцы, -аў і г.д., па/гца, -у і г.д., палцы і г.д-, пагаралца і г.д. (у ўсіх склонах апрача наз. адз. л.), стралца, -у, стралцы і інш. склоны, сто/іца і інш. склоны, удалца, уда/гцы і інш. склоны?
Калі каторага з вышменаваных словаў ня скажуць усе з цьвярдым л перад ц, дык паўслухайцеся, ці ня скажуць старыя, асабліва старыя жанкі. Калі й старыя цяперака ня кажуць, дык даведайцеся, ці не казалі раней?
§ 104. Ці ня скажуць у Вас наступныя словы з цьвярдым л перад -ства: бабылства, вучыцелства, началства, самахвалства?
§ 105. Ці скажуць у Вас гэт’кія словы з цьвярдым л перад -ка: бабы/іка, вучыцелка, звадзіцелка, зашпілка, круцелка (у мускім родзе адпавядае яму „круцель"), каракулка, мудрагелка, непрыяце/іка, пацяшыцелка, прышпілка, прыяцелка, радзіце/гка, скусіцелка, спакусіце/іка, сушпілка, труціцелка, умі/іка, го/іка (= галіна)?
Калі ў пералічаных у § 104 і 105 словах ня скажуць усе цьвярдога л перад -ство і -ка, дык ці ня скажуць старыя, а калі й гэтыя ня скажуць, дык ці не казалася гэтак (з цьвярдым л) раней?
§ 106. Ці не зацемілі Вы розьніцы паміж вымоваю л, стаячага перад самагукамі (лава, лось, сяло, лысы, лук, кала, стала), перад ц (колца, палцы), перад -ства (бабылства) ды перад к у такіх прыпадках, як бабылка, прыяцелка, з аднаго боку, і вымоваюл на канцы слова (кол, стол, вол) ды перад суіукамі іншымі (палка, галка, кабылка), з другога боку? Ці ў першым прыпадку не вымаўляецца л ля зубоў, а ў другім — далей?
§ 107. Ці ў словах— купец, палец, стралец, цана, цэлы, вуліца і пад. — ц цьвярдое?
§ 108. Скажуць у Вас: вуздачка, вуздачка ці як начай?
XII. Упадабненьне й распадабненьне сугукаў
§ 109. Як вымаўляюць у Вас звонкія сугукі б, г, д, ж, з, дз, дж у канцы слова?
КНІГІ ОНЛАЙН
