За родную мову й праўдзівы назоў
Ян Станкевіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 742с.
Мінск 2013
Кажуць: дуб, лоб, дзеЭ, граЗ, рэж, замуж, вёз, улез, дожЗж і іншыя, ці замест звонкіх вымаўляюць ціхія: дуп, лоп, дзет, грат, рэш, замуга, вёс, улес, дошч?
Ці вымаўляюць у Вас звонкія сугукі перад ціхімі (к, п, с, т, х, ц, ч, ш), ці замест іх вымаўляюць ціхія?
Як скажуць: бабка, галубка, лубка, абсыпаць, буЭка, дудка, загадка, казка, козка, лёгкі, людзкі, гарадзкі, грамадзкі, дзядзька, ножка і г.д. ці бапка, галупка, лупка, апсыпаць, бутка, дупгка, загатпка, каска, коска (малая каза), лёхкі, люцкі, гара^кі, грамацкі, дзяг/ька, ношка і г.д.?
Мо’ ў канцы слова і перад наступнымі ціхімі сугукамі заховуюць сваю звонкасьць адно некаторыя з вышменаваных звонкіх сугукаў? Прыкл., можа, у Вас кажуць: нож, ножка, рэж, воз, лезь, але чуваць: гратка, дуп, дзетп зам. дуб, дзед, градка і г.д.?
Як скажуць: просьба, касьба, мала//ьба ці пршьба, казьба, малаЭзьба?
Як у Вас скажуць: мгчасьце, шчэзнуць, няшчысьлёны, нішчымны, йгшыць, ізь сьвету
жжыць, раімчыніць, ражжыцца, уійчапіцца, ужжадаць, бяйгчасны, бяжжыліць, бяжжонны і г.д. ЦІ счасьце, счэзнуць і г.д., сшыць, зжыць, разчыніць, разжыцца, узчапіцца, узжадаць, бязсчасны, бязжонны і г.д,?
Як скажуць: з чорным, із жытам, із шапкаю ці ш чорным, іж жытам, іш шапкаю?
§ 110. Кажуць у Вас: ежча, важча, ляжча, мажча, рэжча, цешча, пацешча, дажджэш, дажджэ і г.д. ці ежце, важг/е, ляжі^е, мажі^е, рэжг/е, цеш^е, пацешце, даждзеш, дажЗзе і г.д.?
Ці кажуць: нашча?
Кажуць: морква, моркава, царква ці мор/ва, мор/ава, цар/ва?
§ 111. Як у Вас скажуць: зьзяе, палазьзё, рызьзё, судзьдзё, судзьдзя, збожжа, нажжо, вяселме, галыіё, мяльле.льлю, гулячьне, чытаньке, здарэньне, калосьсе, валасьсё, касьсё, жыцьцё, сьмяцьцё, свацьця, суччо, з аччу, у вушшу, ці з адным сугукам — зяе, палазё, судзё і г.д., ці мо’ яшчэ начай?
Можа ў моладзежы няма здваеньня, але ў старых яшчэ ёсьць? А можа цяпер нямашака, але было раней?
Кажуць у Вас: жардзё, лісь^е, хрысьг/янін, хусы/е ці йнакш?
Кажуць: дуб’ё, б’ю, куп’ё, п’ю, зьвяр’ё, пер’е ці йнакш?
Кажуць: халера ці халер’я?
§ 112. Кажуць у Вас: гулячьнік, казаньнік, кідамьнік, назірачьнік, нашэньнік, падавакьнік, прашэньнік, пушчаньнік, пытаньнік, разьбівальнік, удаваньнік ці гуляльнік, казальнік, кідальнік, назіральнік, нашзльнік, падава/іьнік, прашэльнік, пушчальнік, пытальнік, разьбівальнік, удавальнік?
§ 113. Кажуць у Вас з у наступных словах: зычыць, зычлівы, зычлівасьць, пазычыць, пазыка, позычка, узычыць?
Кажуць: ністожыць ці нійгтожыць?
Прывядзеце ведамыя Вам прозьвішчы на -ыц з папярэднім шыпячым (ч, ш, ж), прыкл.: Мамчыг/, Кашыц, Ялажыц.
Прывядзеце ведамыя Вам географічныя назовы з свае мясцовасьці на -ыцы з папярэднім шыпячым, прыкл. Лельчыцы, Докшыцы, Княжыцы.
Калі дзе прозьвішчы й геогр. назовы гэтае хвормы з папярэднімі шыпячымі будуць меці на канцы ч, а ня ц, дык і іх прывядзеце.
§ 114. Кажуць у Вас гэтак: вечны, вочны, канечне, малочны, ночны, памачніца, ручнік, сонечны, яечня?
§ 115. Кажуць у Вас: мяккі, мякенькі, мякчыня ці йнакш?
§ 116. Кажуць у Вас: дастамэнт ці тастамэнт, таптаць ці даптаць?
XIII. Здваеньне сугукаў
§ 117. Прыслухайцеся, ці ня вымавяць у Вас падвойнага цц у гэт’кіх прыпадках: а) у месным скл. адз. л. некаторых імёнаў мускога й ніякага р.: на языццэ, у малаг^гр і інш.;
Ь) у дав. і месн. скл. адз. л. імёнаў жаноцкіх на -ка з папярэднім самагукам: Амэрыг/ца, Амэрыады, у Вамэры^а, -ццы, аптэ^ца, -ццы, у ваптэі/і/а, -ццы, рука ў муццэ, у муцца, -ццы, у навуода, -ццы, аб музыц^а, -ццы, у раццэ, у руг^э, аб capot/^а (аб сароццы) і інш.?
XIV Іншыя асаблівасьці сугукаў
§ 118. Як у Вас вымаўляецца ў, прыкл., у словах: воўк, поўны, быў, хадзілі ў сад, галоука — бліжэй дау ці в ?
Ці ня скажуць ў такжа перад самагукамі: ў'ада, ўоля, ўол і г.д. замест вада, воля, вол?
§ 119. Кажуць у Вас: азяў ці ўзяў? Кажуць: азьму, азьмі ці вазьму, вазьмі? Кажуць: возьмеш, возьме, возьмем, ці бяз в — озьмеш і г.д.?
§ 120. Ці ў Вашай мясцовасьці ў прозьвішчах на -овіч, -евіч не выпадае в ? Ці ня скажуць, прыкладам: Дабрылойч, Баранойч, Пяткейч, Вайцюлейч, а такжа ў мясцовых назовах — Пятройчы, Міхнейчы і пад. зам. Дабрыловіч, Барановіч, Пяткевіч, Вайцюлевіч, Пятровічы, Міхневічы і г.д.?
Ці ў хвормах прозьвішчаў і мясцовых назоваў з выпалым в перад і, таковых, як Дабрылойч, Міхнейчы і пад., й аднолькавае з й у твой, свой, ці сярэдняе паміж й і г?
§ 121. Ці зусім не вымаўляюць у Вас іуку Г (= лацінскай літ. g)? Калі вымаўляюць у некаторых словах, дык у якіх? Як скажуць: мазгі, розГа, брызгі, бразгаць, ці мазгі, розга, брызгі, бразгаць, ці мо’ з к — маскі, роска, брыскі і г.д.?
Ці на малую розгу скажуць у Васрозачкаі
Як скажуць: Ганкі, труца, <узік, гвалт, маГазын, сро/і, хвіга ці ганкі, груца, гузік, гвалт, магазын, срогі, хвіга, рэзгіны?
§ 122. Кажуць у Вас: зялеза, зелязьнік, рзаць, конь рзаў, коні рзуць, зоўч, залаза, золзы, ці жалеза, ржаць і г.д. з ж, а ня з?
§ 123. Ці не вымаўляецца ў Вас с доўга, быццам два сс: ссажа, ссорам, ссала, ссук, сьсяло, сьсёлета замест сажа, сорам, сала, сук, сяло, сёлета?
§ 124. Кажуць у Вас: зрада, зрадзіць ці зйрада, здрадзіць? Кажуць у Вас: Харламп, Палікарп ці Харлап, Палікар? Калі няма гэт’кіх імёнаў, дык мо’ ёсьць прозьвішчы?
XV Фонэтыка чужых словаў
§ 125. Ці скажуць у Вас: Аксеня, Алімпа, Аміля, Амілян, Аміляновіч, апараг/а, Апраня, Аўтхня, Аўрэля, Бібля, Вуляна, губэрня, Дзямян, Дзяніс, кампаня, клябамя, лімя, Маланя, Настася, Наталя, павілёк, Панася, палі^а (паліцыя), палі^ант, півоня, Разаля, раца, Сеаасьцян (Сабасьцян), станца, Тацяна, Хвядося, Цыцыля, Юля, Юлян, Юстыня, Яўхша, ці будуць хвормы з -ія -ыя (Аксенія, Алімпія, Амілгя, паліцыя і г.д. ды Дзям ян і пад.)?
Калі хвормаў бяз і, ы вышменаваных словаў (Аміля, паліца і пад.) ня скажуць уее, ды мо’ гэтак скажа старшае пакаленьне, асабліва жанчыны?
Калі ня кажуць гэтак цяпер, дык мо’ казалі раней?
Калі скажуцьу Вас: паліг^а (=паліцыя), апараца, раца, дык якое будзе тут ц, такое, як у словах цана, цэлы ці мякчэйшае?
§ 126. Як скажуць: андынарыя, Баварыя, гісторыя, Дарыя (Адарыя), канцылярыя, консэрваторыя, Марыя, цыкорыя і г.дЦІ андынар’я, Бавар’л, гістор’я, Дар’я (Адар’я), канцыляр’я, консэрватор’я, Мар’я, цыкор’я і інш.? Прывядзеце балей прыкладаў.
§ 127. Яку Вас скажуць: барлінка (род баркі), Бэрка, барлячы, Забэля, цэбар, цабэрак; вэксаль, леварвэр, канвэрт; гатман (гэтман), Амэрыка, Амарыканец, маханік, мамэнт, нумар; магнэс, гінарал, Фэлька, Хвэлька, хвэст і інш. ці бярлінка, Берка і г.д.?
§ 128. Як у Вас скажуць: дыхт, дыхтуе, дыван, тыгра, тыран, дырэктар, бэстьгя, дыямэнт, аптэка, дакляраваць, літара, матэрыя, студэнт ці дзгхт, г^гран і г.д.?
§ 129. Як скажуць: Базыль, Зыдор, матазын, музыка, празыдэнт, Сымон, мізарак, газэта, сакрэт, Хрузына ці Базіль, Зідор, Сімон і г.д.?
§ 130. Як скажуць: клямка, ляк, лямпа, ляпіс, пляма, пляц, шкарлятына ці кламка, лак і г.д.)?
§ 131. Скажуць у Вас: калгдор, леварвэр, левізор, лгмар, лгцар, ллндар, саклятар, саллдэра ці начай?
§ 132. Як скажуць: арганісты, цымбалісты і інш. ці арганіст, цымбаліст?
Прывядзеце яшчэ іншыя назоўныя імёны на -істы.
§ 133. Як скажуць: а) Агала, Галка, 77анас, Пёкла, /7іліп, Пранціш, Лранук, Лранцуз, пранцы, Прузына, Салрон, Язэп, ці з ф ІАгафа і г.д.), ці мо’ як начай;
b) Хадора, Хода, Хадос, Халімон, Хадося, Хама, Хомка, хунт, хутра, хурман, хурманка, кахля, Хрузына, храк, хрант, Хрол, ух, Цімох, Яўхім ці начай;
с) хорма, непахарэмны ці хворма, непахварэмны;
д) М ітрахван, хварба, хвабрыка, Хвадзей, хваля, хвартух, хвалда, хвальбона, хванабэрыя, хвалш, хвалшывы, хвэльчар, Хведар, Хвэлька, хвэст, ахвіцэр (хвіцэр), хвігура, хвіга, хвілёзоп, хвілёзопія, Хвядос, хлюндра ці начай?
§ 134. Ці ёсьць у Вашай мясцовасьці гэт’кія хвормы імёнаў: Адоль, Амброз, Анастаз, Аніс, Аркадзь, Атаназ, Аўзэб, Аўксенць (Аўксент?), Аўстаз, Аўстах, Баніхват, Бяніхвац, (Баніфац), Валер, Варгіль, Ганадзь, Гарваз, Гіляр, Гур, Гурбан, Дазыдор, Дамаз, Дарахвей, Дзяніз, Елеўхер (Елеўфер), Ерахвей, Забэля, Ігнац, Інакенць (Інакенц?), Клаўдзь (Клаўд, Кляўд), Карнэль, Ксенахонт, Леванора, Марцэль, Мэркур, Мікодэм, Мікіпар (Мічыпар), Мялець (Мялет?), Мяход, Настазя, Палінар, Памхіл, Пархір, Пархвен, Патрыц, Пратаз, Прасіня (Фрасіня, Храсіня), Салес, Сьцяпаня, Сыльвэр, Тапіля, Тахвіля, Тахвіль, Трахім, Трыхон, Тымот, Харламп, Хлярэнц (Флёрэнц), Хвідэль (Фідэль), Хілімон, Югася, Юль, Ягнеша, Януар, Япіхван?
Морфолёгія
XVI. Суфіксы словаў
Прывядзеце як мага балей словаў, падобных да ніжэйпададзеных, маючых хвормы2:
§ 135. Мускія імёны на -ла (-ло): Дабрыла, Забела, Капайла, Махала, Рыла, памагайла, Спадзявайла, хапайла, Шамяціла;
агульнага роду на ло, -ла: боўдзіла, брахло, хамло;
агульнага роду на -ца, -ка, -яка: бадзяка, пяяка, гуляка, салапяка, душагубца, самагубца, душаемца, прыемца, спадкаемца, крывапіўца, убіўца, самаўбіўца, п’яніца, забудзька, лянуцька, нямыцька, пароцька, Родзька, сапоцька, трыпуцька;
мускія на -ута (-юта); Васюта, Дашута, Паўлюта, Якута, Яўхута;
мускія ласкавыя на -ка з зьмякчэньням папярэдняга сугуку: Антонька, вучыцелька (ад вучыцель), Гапонька, дзедзька, Дзямідзька, лябедзька, Лявонька, Міхалька, суседзька, Сымонька;
агульнага роду на -інда (-індзя), -анда: глуханда, жмінда (ці жміда?), крывіндзя, скупіндзя, сьлепанда;
на-егр Васілец, дубец, Іванец, касец, Лунінец, Якімец;
на -ар: вядзьмар, гаспадар, ганчар, дудар, знахар, махляр, чытар;
на-ыр: багатыр, вадыр, павадыр, правадыр, пастыр;
на-ель: круцель, вучыцель, прыяцель;
на -ень: агурэнь, валасень, лабзень, наругень, працівень, ціхень;
на -нік: а) назовы маладога лесу: зарасьнік, маладнік, хмызьнік, алешнік, алесьнік, алыпэўнік, асіньнік, бярэзьнік, вішнік, дубнік, ельнік, сасоньнік, хвойнік;
Ь) назовы мясцоў складу і іншых памяшчэньнеў: аўчарнік, дрывотнік, качарэжнік, кароўнік, мыцяльнік, суднік, сьвінарнік, цялятнік;
с) назовы дзеючых асобаў: вернік, грэшнік, дагляднік, нагляднік, крыўднік, каморнік, мернік, рызьнік (анучнік), тайнік (патайны паліцыянт);
d) назовы няжывых рэчаў: крупнік, ручнік, рызьнік (род ручніка), халаднік;
назовы дзеючых асобаў на -эньнік, -эльнік, -аньнік, -альнік (-яньнік, -яльнік); гуляньнік, казаньнік (ці казальнік), кідальнік, нашэльнік, пазычэльнік, прашэльнік;
КНІГІ ОНЛАЙН
