За родную мову й праўдзівы назоў
Ян Станкевіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 742с.
Мінск 2013
§ 166. а) Як будзе ў Вас дав. й мес. скл. адз. л. ад яна, мая, твая, свая, чыя, тая, адна: ёй, маёй, тваёй, сваёй, чыёй, усёй, той, адной ці ей, маей, тваей, сваей, чыей, тэй, таей, аднэй?
Як будзе творны скл. адз. л. тых-жа займёнаў?
b) Я к будзе родны скл. адз. л. адмая, твая, свая, чыя, тая, адна: мае, твае, свае, чые, тае, аднае, нашае, вашае ці йнакш?
§ 167. Як у Вас скажуць: майго, твайго, свайго, чыйго, майму, твайму, свайму, чыйму, маймі (твор. мн. л.), тваймі, сваймі ці йнакш?
§ 168. Якая хворма ў месн. скл. адз. л. займёнаў мускога й ніякага роду: на ём, у маём, на чом, на ком, на ўсем, на том, адном, гэтам, гэнам, таком, яком, сяком, кожнам, усякам, таковам ці на гм, у магм, на ўсгм, шм, адным, гэтым, гэным, такім, якгм, сякім, кожным, усякгм, таковым?
§ 169. Як будзе ад мой, мая, моё, твой, твая, тваё, свой і г.д., чый і інш. назоўны й він. скл. мн. л.: мае, твае, свае, чые, усе, тыя ці маг, тваі, сваг, усг, тыі, чыі? Ці кажуць: нашыя, вашыя?
§ 170. Як у Вас кажуць: тый стол, той стол ці тай стол (йазоўны скл. адз. л. мускога р.).
Ці скажуць у Вас: нашы, нашая, нашае, вашы, -ая, -ае (нашы чалавек, нашая хата, вашы сабака і пад.), наскі, васкі, іхні, іхны, ейны, ягоны, гэны (= той, што далёка), таковы, яковы, хтось, штось, чыйся, якісь, якійся, каторысь, каторыйся?
§ 171. Як скланяецца лічба два—дзьве ў мускім р.: двух ці двох, двум ці двом, двума ці двома? У жаноцкім: дзьвюх, дзьвюм, дзьвюма ці дзьвёх, дзьвём, дзьвяма? А як скланяецца ў ніякім родзе?
Таксама скланяецца абодва—абедзьве ці можа гэтак: абодвых, абедзьвіх, абодвым, абедзьвім, абодвыма, абедзьвіма?
Як скланяецца абое?
Да лічбаў тры, чатыры творны трыма, чатырма ці йнакш?
§ 172. Як у Вас кажуць: пяцёх, шасьцёх, сямёх, асьмёх, адзінанцацёх, дваццацёх чалавекаў?
Пяцём, шасьцём, сямём, трыццацём чалавекам?
Пяцьма, шасьцьма, сяма, асьма, двананцацьма чалавекамі? Ці мо’ кажуць інакпі?
Як скланяюццасто й сбрак: родн., дав., мес. сту, сараку, тв. стома, саракма ці йнакш?
§ 173. Скажуць у Вас: адзінанцаць, двананцаць, трынанцаць, чатырнанцаць, пятнанцаць, шаснанцаць, семнанцаць, асьмінанцаць, дзевятнанцаць? Калі ня кажуць цяперака, дык ці не казалі раней? Даведайцеся аб гэтым у старых людзёў.
§ 174. Ці скланяюцца лічбы 50, 60, 70, 80, 90, 200, 300, 400, 500 і г.д. да 1000? Калі скланяюцца, дык як?
Ці скланяецца лічба 1000? Ці ня скажуць гэтак: хадзіў па гэтай дарозе тысяча разоў, заплаціў тысяча залатоўкаў, абыйдуся бяз тысяча зал., даў па пгысяча зал., з тысяча зал. у кішані шмат можна зрабіць?
§ 175. Кажуць у Вас: новы, вялікг, добры, сіні стол ці новый, вялікгй, добрьгй, сінгй стол?
§ 176. Кажуць у Вас: дббрая зямля, новая хата, сіняя хварба ці добра зямля, нова хата, сіня хварба?
Кажуць: маладая дзяўчына, старая баба, худая, гнядйя кабыла ці маладй дзяўчына, стара баба, худа, гнядй кабыла?
Кажуць: дббрае дзіця, рбўнае, чыстае поле, малое дзіця, дурное ягнё, пустое поле ці добра дзіця, роўна, чыста поле, мало дзіця, дурно ягнё, пусто поле?
§ 177. Які канчатак ёсьць у родным скл. адз. л. прыкметаў жаноцкага роду — -ое (~ае), -яе (каля малое, новае хаты, няма сіняе хварбы), -ыя, -ія (ля малыя, новыя хаты, няма сінія хварбы) ці -ой (~ай), -яй (ля малой, новай хаты, сіняй хварбы)?
§ 178. На што канчаецца ў Вас творны скл. адз. л. прыкметаў жаноцкага р. — на -ою (-аю), -яю ці на-ой (-ай), -яй: з малою, новаю хатаю, з сіняю хварбаю ці з малой, новай хатаю, з сіняй хварбаю?
§ 179. Які канчатак ёсьць у месным скл. адз. л. прыкметаў мускога й ніякага роду —
-ым, -ім ці -ом (-ам), -ям: у глухом лесе, у зяленам гаю, аб дурном ягняці, у чыстам полю ці ў глухгм лесе, у зялёным гаю, аб дурньгм ягняці, у чыстым полю?
§ 180. На што канчаецца назоўны скл. мн. л. прыкметаў усіх трох радоў — на-ыя, -ія, -ал, -яя ці -ыі, -іі, -аі, -яі: шэрыя гусі, сінія вокны, сталы, шэрая гусі, сіняя вокны, сталы ці шэрыі гусі, сінгі вокны, сталы, шэраі гусі, сіняг вокны, сталы?
Мо’ ё хвормы сьцягненыя: шэры гусі, сінг, суседнг вокны? Ці скажуць такжа: малы, малады гусі ці толькі малыя, маладыя гусі?
XVIII. Спражэньне
§ 181. Дзеясловы ў 3 ас. адз. л. цяперашняга часу (або будучага простага) канчаюцца на ~ць ці ўжываюцца без канчатку?
Як скажуць: ё, е, ці ёсьць, есьць, ці мо’ адна й другая хворма ўжываецца?
Як кажуць: бярэ, вядзе, нясе, кажа, лезя, рэжа, чытая, гуляя ці бярэць, вядзець, нясець, кажаць, лезяць, рэжаць, чытаяць, гуляяць (або: кажыць, лезіць, рэжыць, чытаіць, гуляіць)?
Як кажуць: ён водзя, гавора, гутара, кося, нося, прося, ходзя ці водзіць, гаворыць, гугарыць, косіць, носіць, просіць, ходзіць?
§ 182. Якая хворма ёсьць у 1 ас. мн. л. цяперашняга (або будучага простага) часу — на -ом (-ём), -ем (-эм), -ім, -ым, -амо (~ямо)?
Як скажуць: ямо, дамо, прадамо, ці ядзём, дадзём, ці ядзелі, дадзем?
Як скажуць: глядзімо, дзяржьшо, крычыліо, ляцімо, ляжымо, маўчыліо, стаімо, сьпмю, сядзімо, ці глядзш, дзяржьш і г.д. — на-ім (-ым), ці глядзём, дзяржом, крычом і г.д. — на -ом (~ём)?
Як скажуць: берамо (або бярьшо), ведзямо (або вядзшо), везямо, ідзямо, несямо, прадзямо, грасямо, стрыжамо, ці бяром, вядзём, прадзём, трасём, стрыжам, ці бярэм, вядзем, вязем, ідзем і г.д. з -ем?
Як скажуць: вбдзупо (або водзіма), кбсімо, лазімо, носімо, пішаліо, рэжамо ці водзш, косш, лазгл, носім, робглі, гуляем, кажам, мажам, пішалі, рэжам?
Ці ня кажуць у Вашай мясцовасьці гэтак: вядо.м, грабсш, ідом, жывам, пойдом, пяvom, рво.м замест вядзём, грабём, ідзём, жывём, пойдзем, пячол», рвём або ведзямо і г.д.?
§ 183. Якія хвормы ёсьць у 3 ас. мн. л. цяперашняга (і будучага простага) часу ў дзеясловаў ненацісьненых на канцы аць (-яць), ці -уць (-юць), ці мо’ адныя дзеясловы маюць адную хворму, а другія другую?
Як кажуць: водзяць, гавораць, косяць, лазяць, носяць, робяць ці водзюць, гаворуць, косюць, лазюць, носюць, робюцьі
Як кажуць: яны веюць, гуляюць, кажуць, мажуць, пазіраюць, пішу^ь, разглядаю^ь, рэжуг^ь, чытаюць, сеюць і г.д. ці яны веяць, гуляяць, кажаць, мажаць, пазіраяць, пішаць, разтлядаяць, рэжаць, чытаяць, сеяць?
Ці ня бывае так, што хвормы ў 3 ас. мн. л. на -аць (-яць) ёсьць толькі пад націскам?
§ 184. Якія ў Вас хвормы ў 2 ас. адз. л. загаднага ладу? Ці ня кажуць часта без канчатку-і (-ы) (адступ, пакаж, прынесь, роб, зроб і інш.)?
Як кажуць: заходзь, знахоЗзь, прыходзь ці захадзі, знахадзі, прыхаЭзг?
Як у Вас будзе 2 ас. адз. л. загаднага ладу дзеясловаў: а) віць, ліць, піць (ві, лі, пі ці вій, лій, пій);
Ь) выц ь, крыць, мыць, ныць, рыць, шыць (вы, кры, мы, ны, ры, шы ці вый, крый, мый, ный, рый, шый)?
Што на канцы ў 1 ас. мн. л. загаднага ладу? Як скажуць: важма, гляньма, гуляйма, дайма, кіньма, кідайма, пушчайма, рэжма, станьма, сядзьма ці начай?
Як скажуць: вядзема, вязема, глядзеліа, кажэма, нясема, npace.ua, рабема (або: вядзіма, вязша, глядзглш, кажыма, нясша, прасіма, рабша) ці вядзам, вязем, глядзелі, кажэм, нясем, прасем, рабем (або: вядзш, вязш і г.д. на -ш)?
У 1 і 2 ас. мн. л. заг. ладу перад канчаткам -м (-ма), -це ёсьць -э(-е-) ці -І-, -ы-? Як скажуць: бярэма—бярэце, вядзема—вядзеце, вязема—вязеце, глядзема—глядзеце, касема—касеце, кажэма—кажэце, ці бярыма— бярыце, вядзіма—вядзіце, вязіма—вязіце, глядзіма—глядзіце і г.д. з -І-, -ы-Ч
§ 185. Прывядзеце, колькі пачуеце, дзеясловаў, што ў неазначаным ладзе канчаюцца на -ці або —чы (прасьці, красьці, пячы і інш.). Ці, можа, у Вас усе дзеясловы канчаюцца ў неазн. ладзе на -ці, -ці-ся, -чы, -чы-ся (любіці, любіціся, сьцерагчы, -ся)?
§ 186. У дзеясловах зваротных або ўзаемных ёсьць -ся ці -са? Як скажуць: б’юся, ваджуся, купаюся, мыюся, мыўся, купаўся ці б’юса, ваджуса, купаюса, мыюса, мыўса, купаўса?
§ 187. Ці будучы час складаны ня творыцца ў Вас пры помачы дзеяслова -му ? Прыкладам, ці ня скажуць гэтак: я рабіціму, ты рабіцімеш, ён рабіцше, мы рабіцшем, вы рабіцшеі^е, яны рабіцімуць, хадзіціліу, насіцшу, глядзецьмейг і г.д. замест я буду рабіці, будзеш рабіці, будзе рабіці і г.д., буду хадзіці, буду насіці, будзеш глядзець і г.д.?
§ 188. Ці ня ўжываюць у Вас гэткіх хвормаў мінулага часу: я аддаў бацьку грошы, што быў учоразарабіў; пайшоў быў у лес і тамака сьсек дубок?
§ 189. а) Якую маюць хворму дзеяпрыкметы й дзеяпрыслоўі, утвароныя ад дзеясловаў, што канчаюцца на -аць (-яць)? Будуць яны канчацца на -ачы (-ячы), прыкл., седзячы, гледзячы, ці на -учы(-ючы) — баючыся, сплючы і інш.? Прывядзеце як мага балей прыкладаў.
Ь) Ці ўжываюцца дзеяслоўныя прыкметы на -шы, -шая, -шае? Як скажуць: каровы скубуць адросшую, пазелянеўшую траву ці ...адрослую, пазелянелую траву? Нельга завязаць зьмерзшымі рукамі ці нельга завязаць зьмерзлымі рукамі?
с) Ці ўжываюцца дзеяпрыкметы на-учы (-ючы), -учая (-ючая), -учае (-ючае), -ачы (-ячы), -ачая (-ячая), -ачае (-ячае)? Прывядзеце як мага балей прыкладаў. Ці скажуць, прыкл., гэтак: цьвіпгучыя сады пахнуць, добраўмеючым чытаць, пасучым у полі здоўжыцца, каты жывучыя, пацеючыя ногі сьмярдзяць, бачыў плачучыя дзеці, сьвярбячыя болькі; дзеці, ганяючыя на пасту, бяруць із сабою яду; струны зьвінячыя?
Ці скажуць дзеяпрыкметы на-учыся, -ачыся, прыкл.: сьцеражыся валячагася дзерава; б’ючыхся трэба раздымаць? Прывядзеце прыклады.
d) Якія пераважаюць канчаткі пасыўных дзеяпрыкметаў мінулага часу: -ты, -тая, -тае ці -ны, -ная, -нае? Адцягнены, агорнены, замкнены, заколены, раськінены, паламаны, пагнаны, забраны і інш. ці адцягнуты, агорнуты, замкнуты, заколаты, раськінуты, паламаты, пагнаты, забраты і іншыя? Прывядзеце балей прыкладаў.
§ 190. а) Як будзе мінулы час да дзеясловаў грабсьці (грабці), даўбсьці, дзяўбсьці, раўсьці, сапсьці, скрабсьці, скубсьці, храпсьці, чаўпсьці, бегчы (гроб, доўб, дзёўб, роў, соп, скроб, скуб, хроп, чоўп, бег ці йнакш)?
Ь) Як кажуць: цьвісьці — цьвіту, цьвіце ці цьвісьці — цьвію, цьвіе? Ці ад цьвісьці ня скажуць у 3 ас. адз. л. цьвіціць, а ў мінулым часе — цьвіцеў, цьвіцелі? Ці не сустракаецца: цьвігці, цьвіг, цьвіглі, пірог зацьвіг?
Кажуць: гнісьці ці гніць?
с) Да дзеяслова маю як будзе неазначаны лад, затадны лад і мінулы час (маць, май, маў ці йнакш)?
d) Кажуць: пасу — пасьг/іць, пасьціў, вол упашчаны, ці пасу — пасьвіць, пасьвіў, вол упасьвены, ці пасу — пасіць, пасіў, упасены?
КНІГІ ОНЛАЙН
