За родную мову й праўдзівы назоў
Ян Станкевіч
Выдавец: Інбелкульт
Памер: 742с.
Мінск 2013
Trebajasce adciemic knihi, apracavanyja i vydanyja Jezavitavam. Vos jany: „Bielarusy i palaki" — u 1919 h. u Kodni, „Bielaruskaja skola" — padrucnik, „Bielaruski proces u Lacvii" (latyskaja ulada zabaranita skoncyc drukavac hetuju knizku), „Bielarusy u Licvie".
U casie hetaj vajny Jezavitau prajadlaje zyvuju publicystycnuju dziejnasc, pisucy halodna u presie bielaruskaj, a krychu i u niamieckaj, dzie pisa ab spravach bielaruskich (serah artykulad u casapisie „Ostland").
Nie maloj zashihaj joscieka, sto u hety ciazki casjon patraplaje vydavac harmonizavanyja piesni bielaruskija i skolnyja padrucniki bielaruskija.
Kanstancin Jezavitau nalezyc da taje katehoryi kryvickich dziejacod, katorych nielha pradstavic sabie biez bielaruskaje dziejalnasci i jany sami nie pradstadlajuc sabie svajho zyccia biez bielaruskaha ruchu. Heta zapraddnyja budadniki buducyni Krydi. K. Jezavitau adznacajecca vialikaj inicyjatyvaj, enerhijaj, pracadlivasciaj dy syrokaj i davoli usiebakovaj viedaju. Viedamyja tak-za vydatnyja arhanizacyjnyja zdolnasci jahonyja, camu pamahaje znajomstva z biurokratycnaj pracaju i administravanniem. Nie na aposnim miescu josc toje, sto K. Jezavitau cysty Edrapejec.
Charakteryzuje K. Jezavitava tak-za ludzianasc u dacynienni z ludzmi.
Smat kamu z bielaruskich rabacajod i dziejacod josc caho pavucycca u K. Jezavitava.
U 50-yja uhodki jahonych radzinad zadajem Jamu dadhich hod zyccia i pracy na karysc svajho narodu, niachaj nadharodaju niastomnaj pracy jahonaj budzie vyzvalenaja KryujaBietarus, niachaj jon dazdzecca scascia pabacyc darahuju Krydju volnaj, scaslivaj.
t Sv. p. Uladyslaii Kontadt
U listapadzie z varozaj maskouska-balsavickaj ruki pamior trahicnaj smierciu Valadzislad Kontadt. Niabozcyk pa backu pachodzid z nievialikich panod Mahiledscyny, a maci jahonaja z Mozyrskaha pavietu. Kali u Krydi zapanavali balsaviki, Kontadty kala 1920 h. musili
pakinuc rodnuju Mahileuscynu. Tady Vatadzistau Kontaut byu matym chtapcom. Adhetul Kontauty jeli horki chleb uciakactva pad Polscaju. Backi V Kontauta (backa pamior pierad vajnoj) choc nia pryjmali ucascia u kryvickim ruchu adradzenskim, ale byli sviadomy svaje prynaleznasci da narodu kryvickaha. Hetuju sviedamasc ad ich ріегапіай i malady Kontaut. Aktyuna u bielaruskim ruchu V Kontaut pacau pracavac u casie hetaje vajny. U Bielaruskim Kamitecie u Varsavie jon, pamiz insaha, jakis cas arhanizavau amatarski teatr bielaruski. Kali u 1941 h. niamieckaja armija prahnala balsavikou z Bielarusi, V Kontaut iz radzimaju zviarnuusia u Backadscynu. Byu jon jakis cas zastupnikam namiesnika Bielarusi (Nebenkommissar, byu im tady R. Astrodski), pazniej zastupnikam akruhovaha kamisara Mienskaha (Miensk — sialo), a ad kanca 1941 h. byu starsynioju Mienskaha pavietu. Na hetaj stani (pastu) i pamior jak zadnier, jak praudzivy Kryvic.
Dziela taho sto pierad vajnoju V Kontaut nia byu viedamy u kryvickim ruchu, niekatoryja bielarusy stavilisia dajaho iz zasciarohaju. Na heta V Kontaut dobra adkazavad, sto musicza bye pacatak. I treba addac spraviadlivasc V Kontadtu, treba praudu skazac, treba padcyrknuc, sto za uvies cas svaje bielaruskaje pracy jon cviorda i uvazna stajad na starozy bielaruskaje spravy, sto u vialikich i malych recach jon nikoli nia zyjsod z prostaj i jasnaj darohi kryvickaj. Mozna jaho bylo pastavic za pryklad smat kamu z tych, sto byccam tadnie uzo byli aktydnymi u ruchu kryvickim, a to i rabacajami, dziejacami.
V Kontaut byu typam Kryvica-praktyka, calaviekam iz mocnaj volaju, vymahajucym smat ad siabie i insych. Byu jon nadta dobrym arhanizataram i administrataram. Byu malarom, byu teatralnym i filmovym artystym. Dy caho jon nia umied. Kontaut, kazali znajomyja, „usio umieje rabic“. Adznacadsia pry tym-za nadzvycajnaj pracadlivasciu, vialikaj enerhijaj, inicyjatyvaj i advahaju. Vialikaja skoda, sto jon ad nas adyjsod, i adyjsod tak rana, u takim matadym vieku. Ale Jon budzie zyc siarod svajho narodu kryvickaha i u tym, sto paspied zrabic. Nasym zadanniem joscieka padvoic, patroic nasuju pracu i nasyja sily, kab vorahi pabacyli, sto svaim razbojem nas nie pieramohuc. Budzie jon zyc tak-za i u svaim patomku, synu. Nasym zadanniem tak-za josc uzhadavac Jahonaha syna za dobraha nastupnika svajho backi, za dobraha chodarinika za svoj narod kryvicki. Niachaj i syn z casam pamscicca na nasych spradviecnych vorahach za smierc svajho i nasych backod.
Apraca syna 6—7 hod V Kontaut pakinud starenkuju maci i zonku.
Znacannie Eastouskaha u ruchu kryvickim
U niadzielu 05.12. [1943 —Рэд.] na mienavanuju temu dr. J. Stankievic mieu referat u Bielaruskim navukovym t-vie u Vilni. Na pacatku referent adciemid, sto profesijaj Lastouskaha byta pracau bielaruskim ruchu, znacycca, jon uvies svoj cas i usie svaje sily addavad rodnaj spravie. Sto Lastodski moh vytryvac na stuzbie u bielaruskim ruchu, katoraja prachodzila u vielmi ciazkich varunkach i vielmi mala za jaje placili, sviedcyc ab jaho hlybokaj idejnasci kryvickaj.
Dalej referent zaciemid, sto Lastodski uvajsod u historyju bielaruskaje litaratury jak adtar chorasa apracavanych prozaju legiendad. Byu taksama nisto publicystym, drukujucy u „Nasaj nivie“ svaje artykuly pad roznymi mianuskami, miz insaha, pad mianuskaju Jury Vierascaka. Paeta jon nia byu, choc u svaim casie prabavad pisac viersy.
Nia byu jon taksama nadconym: ani movaviedam, ani historykam, bo nie pasunud upierad hetych navukad. A nie pasunud upierad dziela taho, sto nia mieu navukovaj pryhatovy, byu samavukam.
Bahaty sabrany im matarjal da bielaruskaha slodnika jon zapsavad u svaim „Rasijskakryvickim stodniku“, bo nia tolki nie pakazad miesca zapisu stovad, ale pamiasad ich iz slovami, im samym vydumanymi.
Zatoje znacannie V Lastoiiskaha mocna prajavilasia u kryvickim ruchu jak kryvickaha nacyjanalistaha-patryjoty (biez zachopnasci, nie sovinistaha), dalej jak dziejaca, sto razumieii patrebu histarycnaj padbudovy pad adradzenski ruch kryvicki i pracavah dziela hetaha, pisucy „Karotkuju historyju Bielarusi" i artykuly na histarycnyja temy. Choc historyja jahonaja nicoha novaha u navuku historyi Bielarusi nia uniesla, ale dziela taho sto nadrukavana jana pa bielarusku, sto miela nauviecie bielaruskaha cytalnika, sto bielaruscyny nasaje historyi ad jaho nie chavala, naadvarot, jak maha staratasia jaje adkryc i pakazac, zrabila jana u ruchu kryvickim rabotu vialikuju, bolsuju za usie insyja historyi Kryui, sto vyjsli da 1920 h., smat bolsuju tak-za, cymsia historyja Kryui Usievalada Ihnatohskaha. U trejcim kirunku znacannie V Lastoiiskaha prajavilasia u tym, sto jon dobra zrazumieu usiu skodnasc nakinienaha nam u XIX stah. Maskalami nazovu „Bietarusy" i zamiz jaho starahsia zviarnuc stary nas nazoii ,,Kryvicy“.
Міей V Lastouski pryrodnyja zdolnasci da taho, kab stacca пайсопуш, sto im nia statisia — nia hahba jamu, ale haiiba panujucym nad nami Maskalom, sto stvarali niemahcymasc zdabyvac navukovuju pryhatovu lepsym synom kryvickaha narodu. Viecnaja slava i padziaka U. Lastohskamu za toje, sto samatuham „vybihsiau ludzi“, viedaii, caho patrabuje kryvickaje adradzennie i usie svaje sily addau na zdavalennie hetych patrebah.
Adradzennie
Ад Рэдакцыйнае Калегіі
Жменька беларускіх інтэлігентаў-каталікоў пастанавіла выдаваць „Адраджэньне" — часапіс для Беларусаў-каталікоў. Кіруемся сваім сумленьням. Уважаем, штоўжо апошні час пачаць такое выдавецтва. Расьцярушаныя на чужыне, пакіненыя без апекі Беларусы-каталікі патрабуюць мець свой часапіс, у каторым маглі-б знайсьці парады й выясьненьні ўва ўсіх балючых пытаньнях. А сярод пытаньняў-патрэбаў, вымагаючых выясьненьня, штодзенных і надзвычайных, ёсьць адно вельмі важнае — як нам жыць далей на чужыне? Куды, у які бліжшы ці далёкі край, у Эўропе ці за океан выяжджаць, і як арганізаваць гэты выезд?
Але важнейшая й за гэтую яшчэ іншая справа — гэта справа нашае людзкой і нацыянальнай вартасьці. Найперш, справа нашага вечнага збаўленьня і маральнага, людзкага жыцьця на гэтым сьвеце, жыцьця, дастойнага стварэнцаў Божых. А другі бок гэтае справы ёсьць жыцьцё нацыянальнае. Калі Бог нам судзіў быць апрычоным народам, дык трэба гэты дар Божы, гэтую апрьгчонасьць захаваць, трэба жыць нацыянальным жыцьцём, усебакова яго разьвіваючы, ды трэба й зьвярнуць тое, што ўтрачана нашымі прэдкамі ўлучна зь незалежнасьцяй нашага народу й краіны. Дык адраджэньне рэлігійна-маральнае й нацыянальнае ёсьць аснаўным а галоўным заданьням нашае працы. Калі мы будзем людзьмі маральнымі, цэннымі Беларусамі-Крывічамі, дык Бог нам паможа, ніколі мы ня зьгінем, а выбудуем сабе й свайму народу шчасьлівую будучыню. A без маральнасьці згніём нават у найлепіпых варунках.
Маем наўвеце працу сярод Беларусаў-каталікоў, але й агульна-беларускія справы ўважаем за свае, бо тым самым, што яны ўсебеларускія, яны й нашыя. Агульна-беларускіх спраў мы ня можам і ня будзям абмінаць.
Пачынаем сваю работу з малога, цыклястылёвага часапісу-месячніка, бо маем любоў да свайго народу і веданьне ды знацьцё жыцьця й патрэбаў нашых уцекачоў, а сяродкаў матар’яльных ня маем. Аднак мы пэўныя, што нашыя суродзічы Беларусы-каталікі, што гэтулькі выцерпелі ад чужнікоў за сваю веру, гэтак загартаваліся ў абароне свайго каталіцтва, што так здольныя да ахвярнасьці, прыйдуць нам із помачай моральнай, арганізацыйнай і матар’яльнай. Супольнымі сіламі мы пераможам усе перашкоды, і часапіс наш пабольшае і будзе часьцей выходзіць (хоць-бы раз на тыдзень) ды друкам. Няхай ён станецца сьветачам вялікай беларускай каталіцкай арганізацыі, што мае паўстацьу найбліжшым часе.
Мы пэўныя, што й Беларусы праваслаўныя нам будуць прыяць, бо работа, пачатая намі, карысная й канечная таксама з гледзішча патрэбаў усяго беларускага народу.
За родную мову ў жьгцьці рэлігійньім і ў сьвятынях
...Ідзеце і навучайце ўсе народы, хрысьцячы іх у Імя Айца, Сына і Духа Сьвятога...
Мат., 28—19.
Гэтымі славамі Езус Хрыстус, сын Божы, Закладнік Свайго Касьцёла, даў сваім вучаньнікам-Апосталам апошнюю навуку і загад ісьці ізь сьвятлом Хрыстусовае навукі да ўсіх народаў сьвету. У Законе Божым німа розьніцы між народамі; німа лепшых ані горшых, усе яны роўныя і ўсе аднолькава адкупленыя Крывёй Сына Божага!
КНІГІ ОНЛАЙН
