КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
— Страляць цябе буду! — кажа дзед. — Ты ўсё маё проса вытаптаў сваімі доўгімі нагамі. Журавель кажа: — He ведаў я, дзядуля, што гэта тваё проса: думаў — панскае. Даруй мне. — Добры інтарэс — дараваць! — кажа дзед. — Няма ў мяне больш нічога, толькі і меў надзею на гэтае проса. А цяпер давядзецца праз цябе з голаду паміраць. Выслухаў журавель дзеда. — Ну, калі ты такі бедны, — кажа, — дык пачакай трохі. Я прынясу табе падарунак за проса. Узмахнуў крыламі і паляцеў за кусты. 5 Зак. 1404 130 Залатая яблынька Стаіць дзед з дубальтоўкаю і думае: “Відаць, ашукаў мяне журавель. Дарэмна не застрэліў яго. Што я цяпер бабе скажу?” Але толькі ён так падумаў, як бачыць: ляціць зза кустоў журавель і ў дзюбе торбачку трымае. Прыляцеў, падаў дзеду торбачку. — На табе, — кажа, — дзядуля, за проса. Дзед коса паглядзеў на торбачку — звычайная зрэбная торбачка! Пакруціў ён галавою і кажа: — Навошта мне гэта торбачка? У мяне, братка, і сваіх хапае. Жабрак я. А ў жабрака, сам ведаеш, торбы — усё яго багацце. — Бяры, дзядуля: такой у цябе няма... Гэта цудоўная торбачка. Ты толькі палажы яе перад сабой і скажы: “Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення”, — дык адразу ўсё будзе. А як наясіся, скажы: “Торбачка, скаціся, скруціся, піценне, ядзенне, згарніся”. I торбачка зноў стане такой, як была. — Дзякую, калі так, — сказаў дзед і пайшоў з торбачкаю дахаты. Рупіць дзеду даведацца, ці праўду журавель сказаў. Прысеў ён ля дарогі, палажыў торбачку на зямлю і прагаварыў: — Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення! I — дзіва! Тут такі багаты стол адкрыўся перад дзедам, што і ў паноў не ўбачыш: пірагі ды Чарадзейныя казкі 131 караваі, варанае ды смажанае, міска вяндліны ды розныя віны... — Малайчына журавель, не ашукаў! — зарадаваўся дзед. Наеўся, напіўся ён, потым загадаў торбачцы згарнуцца, запхнуў яе за пазуху ды вясёлы пайшоў далей. Прыходзіць дахаты: — Ці жыва ты, бабка, ці здарова? — А жыва, дзядулька! А ты як? Нешта ты надта доўга хадзіў. Я ўжо думала, цябе ваўкі з’елі ці мядзведзі задушылі, у мох завалаклі ды ламаччам закідалі. — He, бабка, ваўкі не з’елі, мядзведзі не задушылі, прынёс я хлебасолі, на ўсё наша жыццё будзе даволі. Садзіся, старая, за стол. Выняў дзед зза пазухі торбачку, палажыў на стол і сказаў, што належыць. Баба аж вочы вытрашчыла: не толькі ўсяго на стале з’явілася, а нават і сама хатка пасвятлела... — Адкуль ты гэта ўзяў, стары? — Журавель той даў, што ты застрэліць загадала. — Айай! — хапілася за галаву баба. — Навошта ж страляць такога слаўнага жураўля? Наелася баба, напілася і кажа дзеду: — Давай гасцей паклічам! — Якіх? — А ўсіх, у каго няма чаго есці. — Кліч, — згадзіўся дзед. 132 Залатая яблынька Пайшла баба па сялу, паклікала ўсіх бедных. Спадабалася гасцям цудоўная торбачка. Кожны дзень цяпер пачалі хадзіць яны да дзеда і бабы частавацца. Праведаў пра цудоўную торбачку панскі аканом і расказаў пану. — He можа гэтага быць, каб нейкі жабрак еў і піў лепш, чым я! — усхадзіўся зайздросны пан. Запрог ён коней у брычку, прыехаў да дзеда. — Ці праўда, — пытаецца, — што ў цябе ёсць такая торбачка, якая сама корміць? Дзед ілгаць не ўмеў і сказаў праўду. — Пакажы мне яе. Дзед палажыў торбачку на стол і загадаў ёй раскруціцца. Пан аж аслупянеў — такога піцення, ядзення і яго кухары не згатуюць! Прыстаў пан да дзеда: — Аддай мне гэтую торбачку! Навошта табе такія стравы далікатныя? А да мяне князіпаны ў госці ездзяць. Я іх частаваць буду. — He, — кажа дзед, — не магу аддаць: хто ж тады мяне з бабаю карміць будзе? Пан кажа: — Я прышлю табе поўны воз простай яды — хлеба, бульбы, сала... Як прычапіўся пан да дзеда — рады няма. — He аддасі па ахвоце, — грозіць ён, — забяру па няволі, ды яшчэ бізуноў дастанеш. Чарадзейныя казкі 133 3 панам спрэчкі кароткія. Аддаў дзед яму торбачку. Вярнуўся пан у свой маёнтак, жыве сабе там, балюе, кожны дзень гасцей склікае, — торбачка верна служыць яму. А пра дзеда з бабай пан нават і не ўспамінае. Чакаў, чакаў дзед ад пана платы за торбачку, ды так і не дачакаўся. — Можа, ён забыўся пра ўгавор, — кажа баба. — Схадзі, дзядулька, напомні яму. Пайшоў дзед да пана, а той — дзе там! — і гаварыць не хоча. — Няма ў мяне для вас хлеба. Ідзіце жабруйце! — To аддай, пане, маю торбачку, калі так, — просіць дзед. — Ах ты, такісякі! — закрычаў пан. — Я Ta66 дам торбачку! Гэй, слугі, усыпце гэтаму жабраку дваццаць пяць бізуноў, каб болын не хадзіў сюды! Схапілі гайдукі дзеда, збілі і выкінулі за вароты. Ачухаўся дзед, прыйшоў дахаты. Расказаў бабе, якую плату дастаў ад пана. Пабедавала баба, пакляла пана і кажа дзеду: — Схадзі ты, стары, пашукай таго добрага жураўля: ці не дасць ён табе другую такую торбачку? Сабраўся дзед і пайшоў на поле. Сеў у просе і сядзіць. 134 Залатая яблынька Раптам бачыць — ляціць журавель. Дзед да яго: — Так і так, братка журавель: адабраў у мяне пан тваю цудоўную торбачку. Ды яшчэ нават бізунамі збілі мяне яго гайдукі. Як жыць мне з бабай? Ці не даў бы ты мне яшчэ адну такую торбачку? Падумаў журавель і кажа: — He, не дам я табе другой торбачкі. Лепш дам табе рог. Паляцеў некуды за кусты, потым вярнуўся і прынёс у дзюбе срэбраны рог. — Вось, — кажа, — табе замест торбачкі. — А што рабіць з ім? — пытаецца збянтэжаны дзед. — Схадзі з гэтым рогам да пана і скажы: “3 рога ўсяго многа!” А калі задаволіш пана, скажы: “Ох, усе ў рог!” Сказаў так журавель, узмахнуў крыламі і паляцеў. Пакруціў дзед у руках срэбраны рог, падумаў: “Мусіць, нешта мудронае даў мне журавель. Але каб праз гэты рог не зарабіць новых бізуноў...” Ідзе стары дахаты ды ўсё пра рог думае — схадзіць з ім да пана ці не? Сустракае па дарозе панскага аканома. — Дзе быў, дзед? — пытаецца аканом. — Хадзіў, панок, да знаёмага жураўля. — Што ён табе даў? Чарадзейныя казкі 135 — Срэбраны рог. — Пакажы. Дзед выняў з кішэні рог, паказаў аканому. — А што з ім рабіць?— зацікавіўся аканом. — Ды нічога, — адказвае дзед. — Як гэта нічога? Ты нешта хаваеш ад мяне. Можа, з яго золата сыплецца? — Можа, і сыплецца... Хто яго ведае. — Дык загадай, каб з яго золата пасыпалася, — прыстаў да дзеда аканом. — Ты можаш, панок, і сам загадаць. — Як? — Скажы: “3 рога ўсяго многа!” — 3 рога ўсяго многа! — крыкнуў зайздрослівы на грошы аканом. Тут, адкуль ні вазьміся, выскачылі з рога дванаццаць хлапцоўмалайцоў з бізунамі ды давай лупцаваць аканома. Заенчыў аканом, запрасіўся: — Сунімі іх, дзед, a то заб’юць... А дзед аж заходзіцца ад смеху: — He будзь такім цікаўным ды зайздросным. He сунь носа ў чужое проса! Збілі хлапцымалайцы аканома на горкі яблык. Тады дзед кажа: — Ох, усе ў рог! I ўсе хлапцымалайцы тут жа зніклі ў розе. “О, цяпер я ведаю, для чаго мне добры журавель даў гэты рог!” — усміхнуўся сам сабе дзед 136 Залатая яблынька ды падаўся ў маёнтак да пана. На стале дзедава торбачка ляжыць. — Што, дзед, скажаш? — пытаецца пан. — Прыйшоў, паночку, па торбачку... — Хахаха! — зарагатаў пан, узяўшыся ў бокі. — Бачылі вы гэтага старога дурня! Яшчэ бізуноў захацеў. Гэй, гайдукі, усыпце яму пры ўсіх маіх гасцях дваццаць пяць бізуноў! Схапілі гайдукі дзеда, павалілі на падлогу. А дзед тым часам выняў з кішэні срэбраны рог ды як крыкне: — 3 рога ўсяго многа! Выскачылі з рога дванаццаць хлапцоўмалайцоў з бізунамі ды давай хвастаць і гайдукоў, і пана, і яго гасцей. Найбольш пану трапляла, бо дзед стаяў збоку і камандаваў: — Па гайдуках — раз! па гасцях — два!! па пану — тры!!! Хлапцымалайцы так і рабілі. Енчыў, енчыў пан, а потым бачыць — рады няма. — Вазьмі торбачку, дзед, толькі сунімі сваіх хлапцоў! — Так бы даўно гаварыў, пане, — усміхнуўся дзед. — Але цяпер адной чужой торбачкай не адкупішся. — А што яшчэ хочаш? Дам табе каня, карову... — He, пане, і гэтага мала. Чарадзейныя казкі 137 — Айяйяй!.. — енчыць пан. — Кажы хутчэй, што ты яшчэ хочаш, a то засякуць насмерць мяне твае хлапцы. — Калі хочаш жывым застацца, — кажа дзед, — аддай маёнтак бедным людзям, а сам уцякай куды вочы глядзяць. — Ой, ай, як жа я застануся без маёнтка? Хто ж на мяне рабіць будзе, хто карміць будзе? — He хочаш, як хочаш, — кажа дзед, — Гэй, хлапцы, сыпце ўсе бізуны пану! Хлапцымалайцы перасталі біць гасцей і гайдукоў ды ўзяліся за пана. Круціўся, круціўся пан пад бізунамі, як уюн на гарачай патэльні, а потым такі не вытрымаў, нема закрычаў: — Аддам, аддам маёнтак! — Ну, добра. Толькі глядзі, без падману, бо маю на цябе лякарства, — смяецца дзед. — Ох, усе ў рог! Хлапцымалайцы як вокам згледзець схаваліся ў рог. Дзед палажыў рог у кішэнь і кажа: — Заўтра прыйду праверу: калі не ўцячэш адсюль, зноў выпушчу на цябе сваіх памочнікаў. I пайшоў дзед вясёлы дахаты — з торбачкай і з рогам. А пан назаўтра яшчэ досвіткам пакінуў маёнтак: баяўся, каб дзед з сваімі малайцамі не вярнуўся. 138 Залатая яблынька ЖАЛЕЗНЫЯ ЧАРАВІКІ Паехаў неяк адзін чалавек у лес па дровы, знайшоў у гушчары сушняку і пачаў класці яго на воз. Ажно бачыць, сядзіць пад галлём рак. Чалавек узяў галіну дый адкінуў яго ўбок. А рак давай прасіцца: — Вазьмі мяне дахаты, чалавеча, не пакідай у лесе! Засмяяўся чалавек: — Навошта ты мне патрэбен, дабро такое? А рак не адступае, просіцца: вазьмі ды вазьмі. — Ну, добра, што ўжо з табою зробіш! — I пасадзіў рака на сушняк у возе. Паехалі яны з лесу дахаты. А недалёка ад тае мясцовасці стаяў княжацкі палац, і былі ў старога князя тры красуні дачкі на выданні. Прыехаў гаспадар з лесу, узяў рака і занёс яго ў хату. Пасадзіў на печ грэцца. Адагрэўся той на чарэні і давай прасіць: — Схадзі ты, гаспадар, да князя, скажы, што твой сынокрачок хоча з самаю малодшаю князёўнаю ажаніцца. А гаспадар і слухаць не хоча. — Ты што, — кажа, — стварэнне божае, здзекуешся з мяне? Сядзі ўжо ды маўчы, пакуль я цябе не выкінуў! Але рак спакою не дае: прыліп як смала. Што тут паробіш? Пайшоў чалавек да князя, сказаў усё, як той рак прасіў. А сам стаіць, чакае гневу Чарадзейныя казкі 139 княжацкага. Ды князь адно пасмяяўся з такой праявы. Вус хітравата падкруціў і кажа: — Калі твой сынокрачок такі разумны, то няхай ён за адну ноч ад твае хаты да майго палаца мост дыяментавы перакіне. Тады аддам за яго сваю малодшую дачку.