КНІГІ ОНЛАЙН

Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць

Залатая яблынька

Казкі, легенды, паданні

Выдавец: Выдавец Уладзімір Сіўчыкаў

Памер: 288с.

Мінск 2013

56.53 МБ

— Страляць цябе буду! — кажа дзед. — Ты ўсё маё проса вытаптаў сваімі доўгімі нагамі.
Журавель кажа:
— He ведаў я, дзядуля, што гэта тваё проса: думаў — панскае. Даруй мне.
— Добры інтарэс — дараваць! — кажа дзед. — Няма ў мяне больш нічога, толькі і меў надзею на гэтае проса. А цяпер давядзецца праз цябе з голаду паміраць.
Выслухаў журавель дзеда.
— Ну, калі ты такі бедны, — кажа, — дык пачакай трохі. Я прынясу табе падарунак за проса.
Узмахнуў крыламі і паляцеў за кусты.
5 Зак. 1404
130
Залатая яблынька
Стаіць дзед з дубальтоўкаю і думае: “Відаць, ашукаў мяне журавель. Дарэмна не застрэліў яго. Што я цяпер бабе скажу?”
Але толькі ён так падумаў, як бачыць: ляціць зза кустоў журавель і ў дзюбе торбачку трымае.
Прыляцеў, падаў дзеду торбачку.
— На табе, — кажа, — дзядуля, за проса.
Дзед коса паглядзеў на торбачку — звычайная зрэбная торбачка! Пакруціў ён галавою і кажа:
— Навошта мне гэта торбачка? У мяне, братка, і сваіх хапае. Жабрак я. А ў жабрака, сам ведаеш, торбы — усё яго багацце.
— Бяры, дзядуля: такой у цябе няма... Гэта цудоўная торбачка. Ты толькі палажы яе перад сабой і скажы: “Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення”, — дык адразу ўсё будзе. А як наясіся, скажы: “Торбачка, скаціся, скруціся, піценне, ядзенне, згарніся”. I торбачка зноў стане такой, як была.
— Дзякую, калі так, — сказаў дзед і пайшоў з торбачкаю дахаты.
Рупіць дзеду даведацца, ці праўду журавель сказаў. Прысеў ён ля дарогі, палажыў торбачку на зямлю і прагаварыў:
— Торбачка, раскаціся, раскруціся, дай піцення, дай ядзення!
I — дзіва! Тут такі багаты стол адкрыўся перад дзедам, што і ў паноў не ўбачыш: пірагі ды
Чарадзейныя казкі
131
караваі, варанае ды смажанае, міска вяндліны ды розныя віны...
— Малайчына журавель, не ашукаў! — зарадаваўся дзед.
Наеўся, напіўся ён, потым загадаў торбачцы згарнуцца, запхнуў яе за пазуху ды вясёлы пайшоў далей.
Прыходзіць дахаты:
— Ці жыва ты, бабка, ці здарова?
— А жыва, дзядулька! А ты як? Нешта ты надта доўга хадзіў. Я ўжо думала, цябе ваўкі з’елі ці мядзведзі задушылі, у мох завалаклі ды ламаччам закідалі.
— He, бабка, ваўкі не з’елі, мядзведзі не задушылі, прынёс я хлебасолі, на ўсё наша жыццё будзе даволі. Садзіся, старая, за стол.
Выняў дзед зза пазухі торбачку, палажыў на стол і сказаў, што належыць.
Баба аж вочы вытрашчыла: не толькі ўсяго на стале з’явілася, а нават і сама хатка пасвятлела...
— Адкуль ты гэта ўзяў, стары?
— Журавель той даў, што ты застрэліць загадала.
— Айай! — хапілася за галаву баба. — Навошта ж страляць такога слаўнага жураўля?
Наелася баба, напілася і кажа дзеду:
— Давай гасцей паклічам!
— Якіх?
— А ўсіх, у каго няма чаго есці.
— Кліч, — згадзіўся дзед.
132
Залатая яблынька
Пайшла баба па сялу, паклікала ўсіх бедных.
Спадабалася гасцям цудоўная торбачка. Кожны дзень цяпер пачалі хадзіць яны да дзеда і бабы частавацца.
Праведаў пра цудоўную торбачку панскі аканом і расказаў пану.
— He можа гэтага быць, каб нейкі жабрак еў і піў лепш, чым я! — усхадзіўся зайздросны пан.
Запрог ён коней у брычку, прыехаў да дзеда.
— Ці праўда, — пытаецца, — што ў цябе ёсць такая торбачка, якая сама корміць?
Дзед ілгаць не ўмеў і сказаў праўду.
— Пакажы мне яе.
Дзед палажыў торбачку на стол і загадаў ёй раскруціцца.
Пан аж аслупянеў — такога піцення, ядзення і яго кухары не згатуюць!
Прыстаў пан да дзеда:
— Аддай мне гэтую торбачку! Навошта табе такія стравы далікатныя? А да мяне князіпаны ў госці ездзяць. Я іх частаваць буду.
— He, — кажа дзед, — не магу аддаць: хто ж тады мяне з бабаю карміць будзе?
Пан кажа:
— Я прышлю табе поўны воз простай яды — хлеба, бульбы, сала...
Як прычапіўся пан да дзеда — рады няма.
— He аддасі па ахвоце, — грозіць ён, — забяру па няволі, ды яшчэ бізуноў дастанеш.
Чарадзейныя казкі
133
3 панам спрэчкі кароткія. Аддаў дзед яму торбачку.
Вярнуўся пан у свой маёнтак, жыве сабе там, балюе, кожны дзень гасцей склікае, — торбачка верна служыць яму.
А пра дзеда з бабай пан нават і не ўспамінае.
Чакаў, чакаў дзед ад пана платы за торбачку, ды так і не дачакаўся.
— Можа, ён забыўся пра ўгавор, — кажа баба. — Схадзі, дзядулька, напомні яму.
Пайшоў дзед да пана, а той — дзе там! — і гаварыць не хоча.
— Няма ў мяне для вас хлеба. Ідзіце жабруйце!
— To аддай, пане, маю торбачку, калі так, — просіць дзед.
— Ах ты, такісякі! — закрычаў пан. — Я Ta66 дам торбачку! Гэй, слугі, усыпце гэтаму жабраку дваццаць пяць бізуноў, каб болын не хадзіў сюды!
Схапілі гайдукі дзеда, збілі і выкінулі за вароты.
Ачухаўся дзед, прыйшоў дахаты. Расказаў бабе, якую плату дастаў ад пана. Пабедавала баба, пакляла пана і кажа дзеду:
— Схадзі ты, стары, пашукай таго добрага жураўля: ці не дасць ён табе другую такую торбачку?
Сабраўся дзед і пайшоў на поле. Сеў у просе
і сядзіць.
134
Залатая яблынька
Раптам бачыць — ляціць журавель. Дзед да яго:
— Так і так, братка журавель: адабраў у мяне пан тваю цудоўную торбачку. Ды яшчэ нават бізунамі збілі мяне яго гайдукі. Як жыць мне з бабай? Ці не даў бы ты мне яшчэ адну такую торбачку?
Падумаў журавель і кажа:
— He, не дам я табе другой торбачкі. Лепш дам табе рог.
Паляцеў некуды за кусты, потым вярнуўся і прынёс у дзюбе срэбраны рог.
— Вось, — кажа, — табе замест торбачкі.
— А што рабіць з ім? — пытаецца збянтэжаны дзед.
— Схадзі з гэтым рогам да пана і скажы: “3 рога ўсяго многа!” А калі задаволіш пана, скажы: “Ох, усе ў рог!”
Сказаў так журавель, узмахнуў крыламі і паляцеў.
Пакруціў дзед у руках срэбраны рог, падумаў: “Мусіць, нешта мудронае даў мне журавель. Але каб праз гэты рог не зарабіць новых бізуноў...”
Ідзе стары дахаты ды ўсё пра рог думае — схадзіць з ім да пана ці не? Сустракае па дарозе панскага аканома.
— Дзе быў, дзед? — пытаецца аканом.
— Хадзіў, панок, да знаёмага жураўля.
— Што ён табе даў?
Чарадзейныя казкі
135
— Срэбраны рог.
— Пакажы.
Дзед выняў з кішэні рог, паказаў аканому.
— А што з ім рабіць?— зацікавіўся аканом.
— Ды нічога, — адказвае дзед.
— Як гэта нічога? Ты нешта хаваеш ад мяне. Можа, з яго золата сыплецца?
— Можа, і сыплецца... Хто яго ведае.
— Дык загадай, каб з яго золата пасыпалася, — прыстаў да дзеда аканом.
— Ты можаш, панок, і сам загадаць.
— Як?
— Скажы: “3 рога ўсяго многа!”
— 3 рога ўсяго многа! — крыкнуў зайздрослівы на грошы аканом.
Тут, адкуль ні вазьміся, выскачылі з рога дванаццаць хлапцоўмалайцоў з бізунамі ды давай лупцаваць аканома.
Заенчыў аканом, запрасіўся:
— Сунімі іх, дзед, a то заб’юць...
А дзед аж заходзіцца ад смеху:
— He будзь такім цікаўным ды зайздросным.
He сунь носа ў чужое проса!
Збілі хлапцымалайцы аканома на горкі яблык.
Тады дзед кажа:
— Ох, усе ў рог!
I ўсе хлапцымалайцы тут жа зніклі ў розе.
“О, цяпер я ведаю, для чаго мне добры журавель даў гэты рог!” — усміхнуўся сам сабе дзед
136
Залатая яблынька
ды падаўся ў маёнтак да пана. На стале дзедава торбачка ляжыць.
— Што, дзед, скажаш? — пытаецца пан.
— Прыйшоў, паночку, па торбачку...
— Хахаха! — зарагатаў пан, узяўшыся ў бокі. — Бачылі вы гэтага старога дурня! Яшчэ бізуноў захацеў. Гэй, гайдукі, усыпце яму пры ўсіх маіх гасцях дваццаць пяць бізуноў!
Схапілі гайдукі дзеда, павалілі на падлогу. А дзед тым часам выняў з кішэні срэбраны рог ды як крыкне:
— 3 рога ўсяго многа!
Выскачылі з рога дванаццаць хлапцоўмалайцоў з бізунамі ды давай хвастаць і гайдукоў, і пана, і яго гасцей.
Найбольш пану трапляла, бо дзед стаяў збоку і камандаваў:
— Па гайдуках — раз! па гасцях — два!! па пану — тры!!!
Хлапцымалайцы так і рабілі.
Енчыў, енчыў пан, а потым бачыць — рады няма.
— Вазьмі торбачку, дзед, толькі сунімі сваіх хлапцоў!
— Так бы даўно гаварыў, пане, — усміхнуўся дзед. — Але цяпер адной чужой торбачкай не адкупішся.
— А што яшчэ хочаш? Дам табе каня, карову...
— He, пане, і гэтага мала.
Чарадзейныя казкі
137
— Айяйяй!.. — енчыць пан. — Кажы хутчэй, што ты яшчэ хочаш, a то засякуць насмерць мяне твае хлапцы.
— Калі хочаш жывым застацца, — кажа дзед, — аддай маёнтак бедным людзям, а сам уцякай куды вочы глядзяць.
— Ой, ай, як жа я застануся без маёнтка? Хто ж на мяне рабіць будзе, хто карміць будзе?
— He хочаш, як хочаш, — кажа дзед, — Гэй, хлапцы, сыпце ўсе бізуны пану!
Хлапцымалайцы перасталі біць гасцей і гайдукоў ды ўзяліся за пана.
Круціўся, круціўся пан пад бізунамі, як уюн на гарачай патэльні, а потым такі не вытрымаў, нема закрычаў:
— Аддам, аддам маёнтак!
— Ну, добра. Толькі глядзі, без падману, бо маю на цябе лякарства, — смяецца дзед. — Ох, усе ў рог!
Хлапцымалайцы як вокам згледзець схаваліся ў рог.
Дзед палажыў рог у кішэнь і кажа:
— Заўтра прыйду праверу: калі не ўцячэш адсюль, зноў выпушчу на цябе сваіх памочнікаў.
I пайшоў дзед вясёлы дахаты — з торбачкай і з рогам.
А пан назаўтра яшчэ досвіткам пакінуў маёнтак: баяўся, каб дзед з сваімі малайцамі не вярнуўся.
138
Залатая яблынька
ЖАЛЕЗНЫЯ ЧАРАВІКІ
Паехаў неяк адзін чалавек у лес па дровы, знайшоў у гушчары сушняку і пачаў класці яго на воз. Ажно бачыць, сядзіць пад галлём рак. Чалавек узяў галіну дый адкінуў яго ўбок. А рак давай прасіцца:
— Вазьмі мяне дахаты, чалавеча, не пакідай у лесе!
Засмяяўся чалавек:
— Навошта ты мне патрэбен, дабро такое?
А рак не адступае, просіцца: вазьмі ды вазьмі.
— Ну, добра, што ўжо з табою зробіш! — I пасадзіў рака на сушняк у возе.
Паехалі яны з лесу дахаты. А недалёка ад тае мясцовасці стаяў княжацкі палац, і былі ў старога князя тры красуні дачкі на выданні.
Прыехаў гаспадар з лесу, узяў рака і занёс яго ў хату. Пасадзіў на печ грэцца. Адагрэўся той на чарэні і давай прасіць:
— Схадзі ты, гаспадар, да князя, скажы, што твой сынокрачок хоча з самаю малодшаю князёўнаю ажаніцца.
А гаспадар і слухаць не хоча.
— Ты што, — кажа, — стварэнне божае, здзекуешся з мяне? Сядзі ўжо ды маўчы, пакуль я цябе не выкінуў!
Але рак спакою не дае: прыліп як смала. Што тут паробіш? Пайшоў чалавек да князя, сказаў усё, як той рак прасіў. А сам стаіць, чакае гневу
Чарадзейныя казкі
139
княжацкага. Ды князь адно пасмяяўся з такой праявы. Вус хітравата падкруціў і кажа:
— Калі твой сынокрачок такі разумны, то няхай ён за адну ноч ад твае хаты да майго палаца мост дыяментавы перакіне. Тады аддам за яго сваю малодшую дачку.