Замак пабудаваны з крапівы
Зміцер Вішнёў
Выдавец: Галіяфы
Памер: 298с.
Мінск 2010
— Прызямляйся! — сказаўя.
[лопасці раскручваліся агромністымі сняжынкамі... трафарэтамі — самалётныя акуляры... скураныя пальчаткі хрумсцяць... на шыі вішчыць зялёная вена...]
Прынесенае я паставіў на часопісным століку. Мы селі як шахматысты — адзін супраць аднаго. I пачалі партыю. Ваш ход, сэр!
— Тады не стагні. Налівай лепш.
Пётра прафесійна адкаркаваў. Нават штопар, які ляжаў вяленай шрубай тут жа на століку, не спатрэбіўся. Корак ён прапіхнуў пальцам. Скруціў палец у гэткі рыбацкі кручок і праткнуў. Зазвычай малдаўскія віны так і адкаркоўваюцца. He тое што французскія... палец зламаеш. А малдаўскія — нармальна.
— Ну, што? За тваю паездку! — прамовіў урачыста Пётра.
— За якую такую паездку? — я ледзь не папярхнуўся.
— Ды ты не сіней. За добрую. He на Калыму. Хаця і там цяпер някепска. У больш заходнія шыроты. Збірайся, хлопча, у Берлін. Да Брандэнбургскай брамы. Там цяпер ляжыць тваё натхненне.
Я паглядзеў на Пётру Парабэлума. Ды не — не жартуе. Нават неяк пасур’ёзнеў. Пажаўцеў ад хвалявання, быццам цытрыны аб’еўся.
Пётра наліў у шклянкі да залатога канта. Мы выпілі.
Партвейн быў салодкі і даўкі. Я адчуў, як ён, нібы карабель, прапароў горла. Я закусіў і заўважыў:
— I навошта? Я ж мовы не ведаю, ні англійскай, ні нямецкай. Буду поўным прыдуркам. Буду выглядаць як глуханямы. I дзе там працаваць? Давай выкладвай. He марудзь... Нешта ты не дагаворваеш...
[здавалася дзесьці за горным хрыбтом спяваюць мегрэлы... згадваўся традыцыйны беларускі тост: «будзьма»!.. нібы здароўе... нібы каханне... нібы сто гадоў адзіноты... нібы любоў продкаў плёскалася ў калодзежы... пальцы маці штурхалі твае валасы]
— Ты ў свой шлях геніяльнасці верыш? У сваё наканаванне?..
— Ну...
— Мастак Алесь Родзін таксама мовы не ведаў. Але паглядзі: і англійскай, і нямецкай цяпер валодае. Размаўляе таксама на суахілі. Палотнамі абкруціў рэйхстаг. Сантыметр палатна прадае за тысячу еўра... Хлопчыкі-карлікі носяць яму бутэрброды з чырвонай ікрой у ложак. А ў ягоным басейне, што ў прыгарадным доме ля Берліна, русалка плёскаецца.
Пётра зноўку наліў да залатога канта:
— Вып’ем за мастацтва!
За мастацтва — гэта святое. Значыць, зноўку нагбом і да дна. Мне падалося, што на гэты раз карабель збавіў ход. У жываце стала цёпла, нібы прабегла сонца і злёгку апякло.
Пётра скінуў пінжак, і стала бачна, што на ім кашуля з кароткім рукавом... Арыгінал. Такія кашулі з пінжаком не носяць. I дзе былі жончыны вочы? Напраўду — сямейны крызіс, якія тут могуць быць дэльтапланы?
[сінія русалкі нагадвалі чарвякоў... чалавек мясіў гэтых стварэнняў нібы гліну... яны смяяліся і слізгалі паміж пальцамі... чалавек выцягваў вусны ў цюбік і выціскаў чырвоную пасту...]
— Я ж — не Родзін. Я піянераў малюю... Займаюся не модным соц-артам, — я ўздыхнуў. — У Беларусі карціны купляюць кепска. Грошай у людзей мала.
— Мазгоў! — крыкнуў Пётра. — Мазгоў у іх мала! Таму так і жывём! Hi храна яны не разумеюць! Толькі катаюцца на сваіх камбайнах ды самагонку жаруць!
— Ну, не ўсе...
— Усе! Усе — прытыркі. Нармальных — адзінкі! Вось ты акрамя карцінаў вершы і апавяданні пішаш. Кнігі выходзяць. Апошняя, калі я не памыляюся, была прысвечаная Менску... Шмат яе купіла народу? Ладна, карціна — вельмі дарагая рэч. А кнігі? Кнігі?!
— Купляюць некаторыя...
— Ды ні храна яны не прадаюцца! Людзі моляцца толькі на савецкіх паразітаў! Напампавалі макулатурай свае кватэры! На кожным рагу — маўзалей! Ужо не прайсці! He горад, а склеп з жалезнымі прывідамі! Ды яшчэ чытаюць гэтых, як іх... — ён на хвіліну задумаўся. — Інтэлектуалаў гробаных! Пупкіных і Бабкіных! Якія насамрэч анічога не могуць! Толькі версіфікатарствам займаюцца!
[вугальны помнік выцягваў руку на захад... крумкач нібы рабочы махаў мятлой з пабелкай... белы дождж... рука... гучныя прамовы... помнікі — нібы фасцыёлапсідоз... распаўзаецца... па люстэрках і тэлевізійных экранах — пурпуровыя пляўкі...]
Пётра разышоўся... Замахаў рукамі.
— Карацей, — Пётра паглядзеў мне ў вочы. — Я па сваіх каналах дамовіўся з гэтымі дзяўбанымі нямецкімі куратарамі з мастацкага дома «Tacheles». Яны цябе чакаюць. Табе даюць персанальную майстэрню. Харчуешся на падножным корме... Сам зарабляеш на сваіх апупенных шэдэўрах. Вось і паглядзім, чаго вартыя твае маляваныя мандавошкі-піянеры...
Пра блышчыц ён, вядома, загнуў. Я нервова ператраўліваў інфармацыю. Праца на шпалерным камбінаце кацілася ў тартарары. Я ўжо ўяўляў
злосную рудую морду начальніка цэха, які грызе ад бездапаможнасці маю заяву аб звальненні. Я моўчкі наліў сабе і выпіў.
Пётра Парабэлум выцягнуў з кішэні пінжака складзеную паперу:
— Вось тваё запрашэнне. Праз месяц ты мусіш быць на Фрыдрыхштрасе. За гэта хачу ад цябе ў падарунак карціну! Раблю з карысцю! Станеш знакамітым — заганю буржуям за вялікае бабло!
[Фрыдрыхштрасе — гэта нібы менская вуліца Карла Маркса... толькі мазгі ўпрыгожаныя асфальтам... толькі ром перакачаны на атрамант... толькі студэнтка замест...]
Партвейн мы дапілі, а вось самурая не дагрызлі. Праўда, самурай цяпер стаў больш падобным да недаедзенай курыцы. Лапы абламаныя, шыя выкручаная — быццам бы мясілі ахвяру гільяцінай. I мне падалося, што аднекуль на нейкае імгненне выплыла сплюшчанае вока і бліснуў месяцам меч. На сценах распускаліся жоўтымі кветкамі расціснутыя яйкі і гарэў крык ненароджаных птушанятаў. Замест снегу паволі падалі белыя пухнатыя пёркі. «Напэўна, на мяне насылаюць праклёны вегетарыянцы», — падумаў я.
5.
Парабэлум сыходзіў. 3 балкона дома я бачыў, як ягоныя валасы тузае вецер, пад пахай ён трымаў мой падарунак — маляванага піянера. А я стаяў, паліў цы-
гару — выпускаў дым. Многа. Выпускаў паветраныя кольцы і паветраныя караблі, цягнікі і дырыжаблі. Вакол пульсаваў новаўтвораны туманны горад. Вось ужо і Парабэлум ператвараўся ў туман. Я думаў пра тое, адкуль у старога сябры такія сувязі ў Берліне. He, не ведаем часам мы сваіх блізкіх. I пяць гадоў тут не падстава...
6.
Зрэшты, усё было не так. Я не хацеў вас палохаць. Думаў, абыдзецца. Распачну ціхенька... Незаўважна накручу... Завяжу традыцыйна, без выкрунтасаў... глядзіш, і зацягну пару разявакаў у мех... (Ага!.. Ды дзе там!..)
Я перачытваў ужо пра знікненне Парабэлума і дым цыгары, калі з’явілася суседская замарожаная бабулька:
— Колькі разоў ты пісаў пра цыгары? Дзевяць тысячаў ці пяць? I што за пачатак? Нейкі Парабэлум? Ці бываюць такія прозвішчы? А што за імя ў ягонай дзяўчыны? Такое светлае імя і так запаганіў. I дзе інтрыга? Берлін? Знайшоў арыгінальнасць. Ты б яшчэ пра вёску і яблыкі напісаў... Берлін... Берлін... У Берліне ўжо былі войскі!.. I танкі там поўзалі, і «кацюшы»,.. Цяпер швэндаюцца панкі і анархісты... I бюргеры там поўзаюць, і турысты... Ананісты... Сексісты... Підарасы... Феміністкі... Вегетарыянцы... Прагрэсіўны гарадок — няма чаго сказаць... Кхе-кхе... Ды першы чытач ператварыўся ўжо ў падстольнае
здыхляня. Пукаюць твае берлінскія рэваншы!.. Нудна. Нецікава. Лайно. Суцэльны партвейн.
— Ды як можна палохаць чытача? — запярэчыў я. — Я ж паціху. Падалей ад постмадэрністаў...
— I хто твой герой? Зноў мастак і пісьменнік? Нядобра! Банальна! Бяры прыклад з прагрэсіўных аўтараў: калі пішуць, дык па справе. Раман — дык, значыць, пра цыгарэтную шкоду для здароўя — адна цыгарка цягам усёй кнігі. Калі пра алкаголь — адзін кілішак... He болей! Калі пра каханне — адзін сяброўскі пацалунак у шчочку. He варта кідацца ў эратычныя сцэны: скажуць, што ты ператвараешся ў старпёра — ужо ўспамінамі захапіўся!..
— Наконт пісьменніка і мастака — галоўнае не прафесія... Важна, як яе падаць... Э... Ы...
— Піпіы праўду!
I я паабяцаў.
7.
Зрэшты, было так. Герой папраўдзе быў мастаком і літаратарам, але не раз пра тое шкадаваў. Пісаў ён кепска. Кнігі былі малацікавымі і сумнымі. Што датычыцца карцінаў — маляваў ён піянераў і розную жыўнасць не з любові да іх, а з нянавісці, бо іншае не атрымоўвалася ўвогуле. (Дарэчы, адна з апошніх ягоных выставаў называлася «Смерць піянера ў Менску падчас нямецкай акупацыі».) Курыцаў і самураяў ён не гатаваў, бо пакутаваў на безграшоўе. I сяброў у яго было мала. Таму аніякі Парабэлум да яго не
прыходзіў. Цыгараў ён таксама не паліў, а жывіўся вулічнымі недапалкамі. У той дзень ён, як зазвычай, сядзеў у бязлюдным парку і саграваўся каля невялікага вогнішча. Ён ужо налавіў маленькіх змеек ды вужыкаў і збіраўся павячэраць, як аднекуль з’явілася бабулька...
8.
— Сынку, — сказала старая, пырскаючы слінай, — не хочаш прыдбаць малачка?
— Якое малако ў такі час і адкуль? Ты што, старая? — здзівіўся я. — Ды і грошай у мяне кот наплакаў...
— А ты пачастуй мяне смажанай змейкай, а я табе малачка і налью...
I аднекуль пацягнулася да мяне сухая рука з бутэлькай, дзе плёскалася нейкая белая вадкасць...
— Глыні, сынку... — рыпела старая.
Я ўзяў бутыль. Пры святле вогнішча здавалася, што ўнутры яе не малако, а нешта жывое... Я выцягнуў корак, і на мяне абрынуўся пах булачак і сенакосу... Самае цікавае, што вадкасць, названая малаком, булькала і шыпела... Але пах быў спакуслівы...
— Старая, гэта ж не малако, а штосьці няўцямнае... Атруціць хочаш? — без усялякіх запытаўся я.
— Глыні, глыні, — шыпела старая.
— Вось прывязалася, — уздыхнуў я. — Ды забірай так — дарма — усіх змеяў! Без малака... — махнуў я ў бок смажаных гадаў.
— Глыні-глыні, не бойся, — не адчаплялася старая.
«А чорт з ім, — падумаў я. — Жыццё і так паскуднае. Прэч пакуты!» 3 гэтымі думкамі я рэзка выдыхнуў і адпіў. Штосьці шандарахнула. Шандарахнула па галаве. У вачах пацямнела. Здавалася, што на нейкае імгненне я страціў прытомнасць. Было адчуванне, што нечая рука раскручвае мазгі, нібы школьны глобус. Hi бабулькі, ні бутэлькі малака, ні вогнішча... Я прачнуўся ў чорным кабінеце на канапе, на сцяне перада мной у цяжкой пазалочанай раме вісеў вялізны квадратны партрэт...
3 партрэта на мяне пазіраў зжаўцелы генералісімус... Замест вусоў — два тараканы (вось яны, мае вусячкі!.. I не блытайце прусакоў з тараканамі! Прусакі — рудыя! Тараканы — чорныя! Я ж спецыяліст па гэтай жыўнасці! Вось ён, мой генералісімус піянерыі!). Вочы пазіралі не злосна, але з бацькоўскім дакорам... быццам нарабіў ты, Сафа Вітальевіч, столькі ўсяго нядобрага, што і не выправіць... Ззаду, у аддаленні, чамусьці стаялі хакеісты, якія размахвалі дужымі клюшкамі. Нешта было фантасмагарычнае ў гэтым партрэце, хаця выпісаны ён быў яўна рукой майстра. Творца пастараўся, і было бачна, што на яго паўплывалі гады акадэмічнай школы. Бо незразумела, чаму на лацкане генералісімуса ён выпісаў значку з галавой Неферціці... Відавочна, стараўся і хацеў прыўнесці ў партрэт пэўнай старажытнасці... Так-так, нават такія падрабязнасці, нягледзячы на нядобры фізічны стан, я здолеў разгледзець у гэтым паўзмроку...
КНІГІ ОНЛАЙН
