Жанчына ў пяску | Чужы твар
Коба Абэ
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 413с.
Мінск 1986
Наверсе нібыта раяцца. I раптам — моцны рывок, і вяроўка папаўзла ўверх. Цяжар яго цела, якое матляецца ў паветры, намнога большы, чым ён меркаваў, вырывае вяроўку з рук. Мужчына ўчапіўся ў яе з двайною сілаю. Спазма, быццам ад смеху, які стрымліваеш, сціснула жывот, а з рота вырваліся пырскі... Дурны сон, што цягнуўся тыдзень, рассыпаўся і ўцякае... Добра... Так добра... Цяпер выратаваны!
Нечакана ён адчуў бязважкасць і паплыў у прасторы... Адчуванне, як пры марской хваробе, разлілося па ўсім целе; вяроўка, якая да гэтага ледзь не здзірала скуру з рук, цяпер бяссільна ляжала ў далонях.
Гэтыя паганцы адпусцілі яе!.. Перакуліўшыся цераз галаву, ён няспрытна ўпаў у пясок. Трэснула пад ім скрынка на насякомых. Потым нешта праляцела, зачапіўшы шчаку. Відаць, крук, прывязаны да канца вяроўкі. Што робяць, нягоднікі! Памацаў бок, якім упаў на скрынку,— здаецца, нідзе асабліва не баліць. Ускочыў, як падкінуты, і стаў шукаць вяроўку. Яе ўжо паднялі наверх.
— Дурні! Потым каяцца будзеце!
Ніякай рэакцыі. Толькі ціхі шэпт — не зразумець слоў — плыве, быццам дым. I гэтага не вытрываць.
Злосць і прыніжэнне, быццам стальнымі абручамі, скавалі яго цела. Ён не пераставаў крычаць, сціснуўшы кулакі, ажно пазногці ўпіліся ў змакрэлыя далоні.
— Яшчэ не зразумелі?! Слоў вы, напэўна, не
разумееце, дык я зраблю такое, што нават вы зразумееце! Жанчына звязана! Чуеце?.. Пакуль не падымеце мяне наверх ці лесак не спусціце, яна так і будзе звязаная!.. I не будзе каму пясок адграбаць... Ну як, падабаецца?.. Падумайце добранька... Калі ўсё тут засыпле пяском, вам жа будзе горай, праўда?.. Пясок перасыплецца цераз яму і пачне насоўвацца на вёску!.. Што тады будзеце рабіць?.. Чаму не адказваеце?!
Замест адказу яны проста пайшлі, чулася толькі шаргаценне кашоў, якія яны валаклі па пяску.
Жаласны крык, якога ўжо ніхто, апрача яго, не чуў. Калоцячыся ўсім целам, мужчына нагнуўся і стаў навобмацак збіраць усё, што высыпалася з раструшчанае скрынкі. Пляшка са спіртам, відаць, раскалолася, бо калі ўзяў яе ў рукі, між пальцамі разлілася прыемная прахалода. Ён заплакаў. Бедаваў ён не асабліва моцна. Дый здавалася яму, што плача нехта другі.
Пясок поўз за ім, як хітры звер. Блудзячы ў пякельнай цемры, ледзь перастаўляючы ногі, ён з цяжкасцю дабраўся да дзвярэй. Скрынку з адламанаю накрыўкаю ціхенька навобмацак паклаў каля агніпіча. Рык ветру разарваў паветра. 3 пустое бляшанкі каля агнішча ён выняў загорнутыя ў поліэтылен запалкі і запаліў лямпу.
Жанчына ляжала ў той самай позе, трошкі болей нахіліўшыся да току. Яна крыху павярнула галаву да дзвярэй, стараючыся, відаць, разабрацца, што робіцца на дварэ. Заморгала ад святла і адразу зноў заплюшчыла вочы. Як успрыняла яна жорсткасць і грубасць, якія толькі што перацярпеў ён сам?.. Хоча плакаць — хай плача, хоча смяяцца — хай емяецца... Яшчэ не ўсё страчана. Я, і ніхто другі, трымаю запал да міны замаруджанага дзеяння.
Мужчына апусціўся на калена за спіною ў жанчыны. Трохі павагаўся, потым развязаў ручнік, што за-
ціскаў ёй рот. I не таму, што мучыла сумленне. I, пэўна ўжо, не ад шкадавання ці спачування.
Ён проста знямогся. I ўжо не мог трываць гэтага бясконцага напружання. Затычка, па сутнасці, была недарэчы. Калі б тады жанчына і гукала на дапамогу, гэта, можа, наадварот, выклікала б разгубленасць сярод яго ворагаў і прымусіла б іх хутчэй вырашыць усю справу.
Жанчына, выцягнуўшы падбародак, цяжка дыхала. Ад яе сліны, змяшанай з пяском, ручнік стаў сыры і цяжкі, як здохлы пацук. Сінія сляды ад ручніка, здавалася, ніколі не знікнуць. Каб размякчыць здранцвелыя шчокі, што сталі цвёрдыя, як вяленая рыба, яна няспынна варушыла ніжняю сківіцаю.
— Ужо пара...— Узяўшы двума пальцамі ручнік, ён кінуў яго на ток.— Пара ім кончыць раіцца. Зараз прыбягуць з вераўчанымі лескамі. Бо калі ўсё астанецца гэтак, як ёсць, ім самім горай будзе. Гэта праўда... He хацелі клопату — не трэба было тады завабліваць мяне ў гэтую пастку.
Жанчына праглынула сліну і аблізнула губы.
— Але...— Язык яшчэ кепска яе слухаўся, і яна гаварыла глуха, быццам з яйцом у роце.— Зоркі ўзышлі?
— Зоркі?.. Пры чым тут зоркі?
— А раптам зоркі не ўзышлі...
— Ну і што, калі не ўзышлі?
Жанчына, абяссілеўшы, зноў змоўкла.
— У чым жа справа? Пачалі — дагаворвайце! Хочаце скласці гараскоп? Ці, можа, гэта мясцовыя прымхі?.. Яшчэ скажаце, што ў бяззорныя ночы нельга апускаць лесак?.. Ну дык як? Я не разумею, калі маўчаць!.. Можа, вы загаворыце, калі ўзыдуць зоркі? Чакайце, справа ваша... Але што будзе, калі ў гэты час разгуляецца тайфун? Тады ўжо не трэба будзе клапаціцца пра зоркі!
•— Зоркі...— Жанчына нібыта па кроплі выціскала словы з няпоўнага цюбіка,— Калі да гэтага часу зоркі яшчэ не ўзышлі, дык моцнага ветру не будзе...
— Чаму?
— Зоркі ж не відны з-за туману.
— Падумаць толькі. Хіба цяпер вецер дзьме не гэтак, як раней?
— He, тады быў намнога мацнейшы. Чуеце, ён сціхае...
Можа, і праўда, што яна гаворыць. Зоркі відны як у тумане, бо ў ветру не хапае сілы разагнаць выпарэнні ў паветры. Сёння ўночы наўрад ці будзе моцны вецер... Значыць, і яны там, у вёсцы, не будуць спяшацца з рашэннем. I тое, што яму спачатку здалося бязглуздзіцаю, недарэчнасцю, аказалася разумным адказам.
— Напраўду... Але я зусім не перажываю... Калі яны так, дык і я магу чакаць. Дзе тыдзень, там і дзесяць дзён, і пятнаццаць дзён — розніца невялікая...
Жанчына з сілаю падціснула пальцы на нагах. Яны сталі падобныя на прысоскі прыліпалы. Мужчына засмяяўся. I, засмяяўшыся, адчуў, як да горла падступіла млосць.
Навошта сябе мучыць?.. Хіба ты не намацаў слабага месца ў сваіх ворагаў?.. Чаму ж ты не супакойваешся, не сочыш?! Калі ўжо ты шчасліва вернешся дахаты, безумоўна, варта апісаць усё перажытае.
...О! Мы здзіўлены. Нарэшце вы наважыліся нешта напісаць. Папраўдзе, перажылі вы нямала. Але на практыцы мы вучымся — нават дажджавы чарвяк не выцягнецца, калі не раздражняць яго скуркі. Дзякуй. Мне і праўда многае давялося прадумаць, нават загаловак ужо ёсць... О! Ну і які загаловак?.. «Д’яблаў дзюн» ці «Жах мурашынага пекла»... Праўда, інтрыгуюць загалоўкі. Але ці не ствараюць яны ўражання пэўнай несур’ёзнасці?.. Вы так лічыце?.. Якія б жах-
лівыя ні былі выпрабаванні, няма сэнсу абмалёўваць толькі вонкавы бок падзей. Апрача таго, героі трагедыі — гэта людзі, якія там жывуць, і калі ў вашым пісанні не будзе хоць бы пазначаны шлях да вырашэння праблемы, што тады вашы цяжкія выпрабаванні... Свінства!.. Што?..
Ага, здаецца, недзе чысцяць сцёкавую канаву? Ці, можа, адбываецца нейкая асаблівая хімічная рэакцыя паміж дызінфекцыйным сродкам, распырсканым у калідоры, і пахам часнаку, які ідзе ў вас з рота... Што?.. Нічога, нічога, не хвалюйцеся, калі ласка. Колькі я ні пісаў, бачу, не гаджуся я ў пісьменнікі... Гэта зноў зусім непатрэбная сціпласць, не падыходзіць яна вам. Мне здаецца, не трэба глядзець на пісьменнікаў як на людзей адмысловай катэгорыі. Калі пішаш,— значыць, ты пісьменнік... Існуе сталая думка, што хтохто, а ўжо гэтыя настаўнікі любяць пісаць — дай ім толькі волю... Гэта, напэўна, таму, што прафесійна яны параўнальна блізкія да пісьменнікаў... Гэта і ёсць творчае навучанне? I нягледзячы на тое, што самі і скрыначкі на мел змайстраваць не ўмеюць. Скрыначкі на мел, шчыры дзякуй. Хіба адно тое, што табе адсланяюць вочы на цябе самога, не ёсць выдатная творчасць?.. I дзякуючы гэтаму мяне прымушаюць перажываць новыя ўражанні, якія нясуць новы боль... Але і надзею!.. He маючы ніякай адказнасці за тое, спраўдзіцца гэта надзея ці не... Калі з самага пачатку кожны не будзе верыць у сваю сілу... Ну, хопіць падманваць сябе. Ніводнаму настаўніку не дазволена падобная загана... Загана?.. Гэта я пра пісьменніцтва. Жаданне стаць пісьменнікам — самы звычайны эгаізм: імкненне стаць лялькаводам і тым самым адлучыць сябе ад астатніх марыянетак. Тое самае, дзеля чаго жанчыны карыстаюцца касметыкай... Ці не задужа строга? Але калі слова «пісьменнік» вы ўжываеце ў такім значэнні, дык быць пісьменнікам і про-
ста пісаць, мабыць, і праўда не тое самае. Мабыць. I якраз таму я хацеў стаць пісьменнікам! Калі не змагу, дык і пісаць не варта!..
Дарэчы, які выгляд у дзіцяці, якому не далі абяцанага?
17
Знадворку пачуўся гук накшталт лопату крылаў. Схапіўшы лямпу, мужчына выскачыў за дзверы. На дне ямы валялася нешта, загорнутае ў рагожу. Наверсе — ні душы. He чапаючы скрутка, ён моцна закрычаў. Ніякага адказу. Ён развязаў аборку, якою была звязана рагожа. Пакет невядома з чым — гэта ўзрыўчатка, да якое паднеслі запал, які называецца цікаўнасцю. Проці волі ў глыбіні душы зацеплілася надзея: можа, якое-небудзь прыстасаванне, каб выбрацца з ямы... Гэтыя вяскоўцы скінулі сюды ўсё патрэбнае і хуценька ўцяклі...
Але там быў толькі маленькі пакет, загорнуты ў газетную паперу, і прыкладна літровая пляшка, заткнутая драўляным коркам. У пакеце тры пачкі, па дваццаць штук, цыгарэт «Сінсэй». I болей нічога. Проста не хацелася верыць. Ён зноў узяў рагожу за край і моцна страсянуў яе — пасыпаўся толькі пясок... На благі канец, хоць запісачка павінна быць, усё яшчэ спадзяваўся ён, але яе не было. У пляшцы была паганая гарэлка, якая пахла пракіслымі рысавымі ляпёшкамі.
Нашто ўсё гэта? Пагадненне якое-небудзь?.. Ён некалі чуў, што індзейцы ў знак дружбы абменьваюцца люлькамі. Дый гарэлка — адзнака ўрачыстасці. Значыць, ёсць поўная падстава меркаваць, што ў такой форме яны выказваюць сваю згоду неяк дамовіцца.
Вяскоўцы звычайна саромеюцца выказваць свае
пачуцці словамі. У гэтым сэнсе яны вельмі дабрадушныя.
Але пакуль убок усякія пагадненні — спачатку пыгарэты. Як гэта ён цэлы тыдзень вытрываў без іх? Звыклым рухам адрываючы ражок пачка, ён адчуў глянцавітасць паперы. Пстрыкнуў па дне і выбіў цыгарэту. Пальцы, узяўшы яе, дрыжалі. Прыкурыўшы ад лямпы, ён паволі і глыбока зацягнуўся, і пах духмянага апалага лісця разліўся па ўсім целе. Губы анямелі, перад вачыма павісла цяжкая аксамітавая заслона. Быццам ад удару, у яго закружылася галава, скаланулі дрыжыкі.
Моцна прыціснуўшы да сябе пляшку, ледзь трымаючы раўнавагу, ён паволі пайшоў у хату. Ногі не слухаліся. Галава, быццам сціснутая абручом, усё яшчэ кружылася. Ён хацеў паглядзець туды, дзе была жанчына, але ніяк не мог павярнуць галавы. Твар у жанчыны, які ён убачыў краёчкам вока, здаўся вельмі маленькім.
КНІГІ ОНЛАЙН
