КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Ліст айца-марыяніна Тамаша Падзявы да пастара Яна Пятроўскага вала сваю непрыгоднасьць для чалавека. Калі чалавек дайшоў да таго, што добраахвотна пачаў аддаваць багам на ахвяру сваё жыцьцё, ён стаўся гэтым самым большым ад гэтых багоў. Бо што маглі яшчэ даць яму багі ў замену за жыцьцё, калі найвышэйшым дарам зь іх стараны магло быць толькі гэтае жыцьцё з усімі ягонымі бедамі? А чалавек, ахвяроўваючы сваё жыцьцё, якраз паказваў, што яго ня цэніць і нічога не баіцца, а тады чым наагул для яго ёсьць багі? Гэта першае прабуджэньне чалавечага духу мела месца ня ў Грэцыі, а ў Індыі, і называецца будызмам. Індыя, хоць і параднілася з Эўропаю праз арыйскае племя, ёсьць калыскай усходняй культуры. Індыйскі геній, прабудзіўіпыся ў будызьме, не знайшоў у сабе сілы, патрэбнай для новага жыцьця, не стварыў актыўнай чалавечай культуры, а аддаўся кантэмпляцый нірване, перадаючы сваё адкрыцьцё Захаду, мяноўна Грэцыі. Чаму? Бо навату гэтым найвышэйшым акце самапазнаньня й запярэчаньня ўсенькай вонкавай рэчаіснасьці чалавек Усходу не перастаў шукаць Бога й, што важна, ён шукаў у гэтым ужо не сябе самога, ані свайго задавальненьня, але аб’ектыўнай праўды. I хоць гэты пошук і прывёў да чыстага запярэчаньня, аднак гэта запярэчаньне было для яго даражэйшае, чым ягоная ўласная асоба. Увесь Сусьвет са сваймі багамі, з Індрай і Брахмай прыходзяць, каб пакланіцца чалавеку Будзе, аднак сам Буда шукае толькі значэньне свайго я. I таму толькі кланяюцца яму ўсе багі, што ён ува ўсёй паўнаце ўсьведаміў сабе небыцьцё індывідуальнага існаваньня, што ідзе ён сам і другіх вядзе ў Нірвану. Рэч у тым, што з гэтага рэлігійнага боку гледжаньня будыйская Нірвана ня можа быць толькі абстрактным паняцьцем небыцьця, якім яна прадстаўляецца заходняму складу думкі. Усходні мудрэц ня верыць у розум, а шукае вышэйшую праўду. Таму для яго Нірвана ёсьць толькі нэгатыўным акрэсьленьнем тае вышэйшае праўды, якая ёсьць першым сапраўдным імем Божым. Бо ці ж Бог не перавышае ўсе дэфініцыі? У параўнаньні з нашым існаваньнем Ён не існуе, бо Ен ёсьць звышіснаваньне. Для рэлігійнай думкі Бог ёсьцьперадусім Абсалютам, гэта знача безумоўным і бясконцым, вольным ад усялякяга акрэсьленьня пры помачы рознасьці й шматлікасьці, чыстай абыякавасьцяй і ўсеадзінствам. Індыя з пачатку шукала Бога розумам, і гэта прывяло яе да прызнаньня Богам чыстай бясконцасьці, пазбаўленай усяго. I гэта ёсьць праўда, хоць ня ўся. Усходняя рэлігійная думка не затрымалася на індыйскім сьветапоглядзе, бо ў ім укрываецца раздваеньне й супярэчнасьць. Калі праўда, што толькі духовая бесканечная сутнасьць, незалежна ад таго, як мы яе назавем, існуе сапраўды, то тады карэлятам гэтае аднае духовасьці павінна быць многасьць зьменных бытаў прыроды, якую перавышаць можа толькі сьведамасьць. Праўда, што яшчэ можна ўважаць існаваньне сьвету за ілюзію (Мая), аднак гэта ілюзія занадта ўпорыста існуе й даецца ў знакі. Цэлы рад Будаў, пазнаўшы марнасьць арганічнага існаваньня (Сансару), дайшлі да Нірваны, аднак Сансара ўсьцяж непакоіць і чмуціць чалавека. Хаця б мы й прызналі, што матэрыяльнае жыцьцё ёсьць ілюзіяй, яшчэ з гэтага зусім не вынікае, што яго няма, бо тады не было б і ілюзій. Адно, на што можна згадзіцца, гэта што жыцьцё ёсьць нечым, чаго не павінна быць, што яно ня годна існаваць. А тое, што ня годна ці ня варта існаваць, аднак існуе, завецца злом. Дзеля таго, што існаваньне сьвету й чалавека ёсьць ілюзіяй, яно ёсьць злом. У такім разе тое, што яму проціўставіцца, або надпрыродны элемэнт, ёсьць добрым. Гэткім спосабам разумовае проціўстаўленьне надпрыроднай праўды ілюзорнай рэчаіснасьці было падменена этычным проціўстаўленьнем дабра й зла. Замест Брахмы й Маі, Нірваны й Сансары паяўляюцца Ормузд і Агрыман. Згодна з практычным і актыўным характарам гэтых новых прынцыпаў іхняя супрацьлегласьць разумеецца як змаганьне, у каторым і чалавек ня можа аставацца нэўтральным, але з канечнасьці мусіць выбіраць або перамогу з Ормуздам, або згубу зь ягоным праціўнікам. Змаганьне й перамога разыгрываюцца не ў чалавеку, ані зь ягонай прычыны ці хоць бы на ягоную карысьць, але змаганьне вядзецца сіламі абодвух прынцыпаў: добрага й злога для іхных уласных мэтаў, а чалавек можа толькі прымкнуць да аднэй ці да другой стараны якой падзяліць зь ёй яе лёс. Гэта ёсьць фундамэнт рэлігіі Зэнд-Авэсты і цэлай іранскай культуры. I тут яшчэ няма мовы аб незалежнасьці чалавека, хоць і прымае ён ужо актыўны ўдзел у гісторыі, а не як у Індыі — толькі кантэмпляцыйны. Аднак ягоная дзейнасьць мае толькі служэбны характар, бо ад яго нішто не залежыць. Ён прымае ўдзел у змаганьні вышэйшых сілаў, толькі каб вырашыць сваю будучыню. Уся праблема выражаецца ў гэтым змаганьні, мэтай якога ёсьць перамога добрага прынцыпу. Чым мае быць гэтая перамога? Злы прынцып забівае. Ягоная перамога абазначала б сьмерць усяго. Добры бог ратуе і ажыўляе. Ягоная перамога абазначала б жыцьцё для ўсіх і для ўсяго. I калі гэтая перамога будзе поўнай, то яе рэзультатам будзе жыцьцё вечнае. Ідэя жыцьця й жыцьця вечнага ляжыць у падставаў эгіпэцкай рэлігіі. Эгіпэт з усіх сілаў палюбіў жыцьцё як праяву добрага бога, і 146 Ліст айца-марыяніна Тамаша Падзявы да пастара Яна Пятроўскага таму сьмерць была найбольшым клопатам. Ен ня мог пагадзіцца з думкаю аб сьмерці, бо верыўу добрага бога. Эгіпэцкае бажаство носіць ужо само ў сабе магчымасьць жывых адносінаў. Яно мае вечную прыроду як прынцып жыцьця й разьвіцьця. Праз гэты прынцып жаночай прыроды бажаство аб’яўляецца само сабе ў вечным нараджэньні й разьвіваецца ў трыяду багоў, цесна з сабою зьвязаных. Жыцьцё наагул палягае на лучэньні духовага элемэнту з матэрыяй, на ўцелаўленьні духу. Чалавечае жыцьцё перадусім палягае на нараджэньні зь цела ў спосаб натуральны. Гэта нараджэньне не дае яшчэ вечнага жыцьця, бо чалавек паміма сваёй волі служыць адначасна двум багам: богу жыцьця й богу сьмерці. Чалавек ня мае магчымасьці запанаваць над матэрыяй у самым працэсе перадачы жыцьця, а толькі пасіўна становіцца арудзіем натуры, заместтаго, каб яе зрабіць сваім арудзіем. Чалавек павінен скіраваць сваё намаганьне, каб сьведама запанаваць над матэрыяй, уцелавіць у гэтую матэрыю вышэйшы, духовы элемэнт або прынамсі прыдаць ёй вечную ідэальную форму. Гэта вось і ёсьць якраз заданьнем мастацтва ў найшырэйшым сэньсе гэтага слова. Мастацтва сталася рэлігійнай задачай жыцьця эгіпцянінаў. Калі індус у рэлігіі аддаваўся цалкам кантэмпляцыі, а іранец — барацьбе й дзейнасьці, то эгіпцянін быў перадусім мастаком. А мэтай ягонага мастацтва было згодна зь ягоным перакананьнем перамагчы сьмерць. Яшчэ большай перамогаю над сьмерцю было для яго земляробства, у якім нежывая зямля пад уплывам жывога духу сама перамяняеццаўкрыніцужыцьця, корміць жывых, падтрымліваючы іхняе жыцьцё. Земляробства было галоўным заняткам эгіпцянінаў, але і ў ім перамога над сьмерцю не была яшчэ поўнай. Калі паміма яшчэ аднаго мастацтва сьвятароў — мэдыцыны — чалавек паміраў, эгіпцянін ня мог пагадзіцца з гэтым фактам і, верачы ў магчымасьць інтэрвэнцыі самога бажаства, кансэрваваўтрупы людзей і зьвяроў для прышлага ўваскрасеньня, якога чакаў. Гэта была апошняя ступень рэлігійнай эвалюцыі на Ўсходзе: абагатварэньне ідэі жыцьця. У гэтым часе на Захадзе чалавек жыў і дзейнічаў у сфэры свабоды. Вучні эгіпцянінаў грэкі не здаволіліся эгіпэцкім рэлігійным мастацтвам, але стварылі незалежнае людзкое мастацтва. Тады калі на Ўсходзе творчасьць служыла вылучна багам, у Грэцыі самі багі былі прадуктам паэтычнай творчасьці. Як сьведчыць Герадот, у Грэцыі людзі даведаліся аб імёнах багоў і аб дзейнасьці толькі ад Гамэра й Гезіёда. Грэцкая паэзія мела проста як сваю задачу выказаць, што людзі вышэй стаяць ад багоў. У „Іліядзе", дзе багі з’яўляюцца зааб- Ліст айца-марыяніна Тамаша Падзявы da nacmapa Яна Пятроўскага сарбаванымі людзкімі справамі, як жа малаважнымі выглядаюць усе іхнія намаганьні перад адной адзінай дэцызіяй Ахілеса, на якой канцэнтруецца ўся ўвага людзей і багоў. Як жа мізэрна выглядае злосны й адначасна бясьсільны цар багоў у параўнаньні з чалавекам-волатам Прамэтэем і як сьмешна малой аказваецца павага нялюдзкага права перад чалавечымі пачуцьцямі Абтыгоны! Выразаўшы магутнасьць чалавечана элемэнту пры помачы свабоднага мастацтва Грэцыя стварыла таксама незалежную філязофію. Галоўныя ідэі гэтай філязофіі былі няновыя. Яны былі знаныя таксама на Ўсходзе. Аднак сама думка, каб пазнаць сваім розумам пачатак усіх рэчаў толькі для таго, каб заспакоіць чыста тэарэтычнае зацікаўленьне розуму і гэтая форма свабоднага досьледу, якую мы знаходзім у дыялёгах Плятона і працах Арыстотэлеса — гэтаўсё было новым самастойным выяўленьнем чалавецкае думкі, якога на Ўсходзе мы ня бачым ані перш, ані посьле. Энэргія свабоднага чалавечага элемэнту абараніла Грэцыю ад наезду пэрсаў і зрадзіла пышны росквіт клясычнае культуры. Аднак гэта энэргія аказалася цалкам бясьсільнай супроць унутранага зла. Чалавечае мастацтва ўпрыгожвала жыцьцё, але не ператварыла яго, пакідаючы ў ім тую цёмную сілу, той злы элемэнт чалавечай прыроды, які ляжыць у еднай аснове і які ў гісторыі Грэцыі выявіўся ў пастаянных братазабойчых змаганьнях гарадоў паміж сабою і ў безупынным лютым аж да азьвярэньня змаганьні партыяў і клясаў і граніцах кожнае рэспублікі. I ня дзіва, што грамадзкае жыцьцё грэцкіх гарадоў прадстаўляла сумны абраз насільства і нязгоды, бож канечным фундамантам гэтага свабоднага жыцьця было нявольніцтва. Чалавек-мастак і чалавек-філёзаф былі аднолькава бясьсільнымі перад гэтым злом. Філязофія займалася толькі пошукамі і не давала аніякіх практычных прынцыпаў, каб перамяніць жыцьцё. У гэтай галіне Плятон тварыў толькі ўтопію, а Арыстотэлес толькі апісваў і сыстэматызаваў існуючыя формы жыцьця, якія рабілі правамоцным іхняе грунтоўнае зло — нявольніцтва. He хапала ўплыву на волю чалавека. На помач мастаку і філёзафу павінен быў прыйсьці чалавек адораны сільнай воляй і практычным розумам. Такога чалавека даў на некаторы час сьвету Рым, уводзячы ў ім парадак і супакой. ,,Tu regere imperio populos, Нае tibi erunt artes: pacisque imponere mores, Parcere subiectis et debelare superbos".